Σε κάτι υπόγεια στα περίχωρα της Γενεύης, στην Ελβετία, γίνονται πειράματα για τα ακτινοθεραπευτικά μηχανήματα του μέλλοντος. Η ελπίδα είναι ότι τα μηχανήματα αυτά θα μπορούσαν κάποτε να καταστήσουν δυνατή τη θεραπεία πολύπλοκων όγκων του εγκεφάλου, να εξαλείψουν μεταστατικούς καρκίνους και να περιορίσουν τις τρομερές παρενέργειες της θεραπείας του καρκίνου στον ανθρώπινο οργανισμό.

Τα πειράματα γίνονται στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Σωματιδιακής Φυσικής, το περίφημο CERN, που ανέπτυξε τον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων (Large Hadron Collider – LHC), τον μεγαλύτερο στον κόσμο, ικανό να επιταχύνει σωματίδια σχεδόν στην ταχύτητα του φωτός. Η μοναδική τεχνογνωσία του κέντρου στην επιτάχυνση σωματιδίων υψηλής ενέργειας βρήκε μια νέα θέση: τον κόσμο της ακτινοθεραπείας του καρκίνου.

Πριν από έντεκα χρόνια, αναφέρει το BBC, η Μαρί Κατρίν Βοζενίν, ραδιοβιολόγος στα Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία της Γενεύης (Hug), και η ομάδα της δημοσίευσαν στο Science Translational Medicine μια εργασία στην οποία περιέγραφαν μια νέα μορφή ακτινοθεραπείας με την εύγλωττη ονομασία Flash: Χορηγώντας ακτινοβολία σε εξαιρετικά υψηλή δόση, με έκθεση σε λιγότερο από ένα δευτερόλεπτο, παρατήρησαν ότι ήταν δυνατόν να καταστρέψουν καρκινικούς όγκους σε πειραματόζωα χωρίς να επηρεαστούν οι υγιείς ιστοί.

Η ιδέα της θεραπείας Flash δημιουργεί ελπίδες, καθώς θα μπορούσε να αντιμετωπίσει ορισμένους από τους μακροχρόνιους περιορισμούς της ακτινοθεραπείας, μιας από τις πιο κοινές θεραπείες για τον καρκίνο, την οποία τα δύο τρίτα όλων των ασθενών θα λάβουν σε κάποιο σημείο της θεραπευτικής διαδρομής τους. Συνήθως η ακτινοθεραπεία χορηγείται με μια δέσμης ακτίνων Χ και η συνολική δόση κατανέμεται σε δεκάδες μεμονωμένες συνεδρίες θεραπείας, που μπορεί να διαρκέσουν έως και οκτώ εβδομάδες, ώστε η ακτινοβολία να είναι πιο ανεκτή για τον ασθενή.

Τα τελευταία 30 χρόνια, η πρόοδος στην απεικονιστική ιατρική και στην ακτινοθεραπευτική τεχνολογία είχε ως αποτέλεσμα τη στοχευμένη ακτινοβόληση του όγκου. Αλλά ο κίνδυνος επιζήμιων ή και θανατηφόρων παρενεργειών εξακολουθεί να υφίσταται.

Η Βοζενίν αναφέρει στο BBC το παράδειγμα των παιδιατρικών όγκων του εγκεφάλου, οι οποίοι γίνεται να αντιμετωπιστούν με ακτινοθεραπεία, αλλά συχνά με μεγάλο κόστος. «Τα παιδιά μπορεί να βιώνουν συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης εφ’ όρου ζωής. Επιπλέον, οι ακτινοβολία μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη του εγκεφάλου, προκαλώντας σημαντική απώλεια του δείκτη νοημοσύνης. Με άλλα λόγια, οι ασθενείς θεραπεύονται αλλά πληρώνουν σημαντικό τίμημα» λέει.

Ο Μπίλι Λου, καθηγητής Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας και διευθυντής στο εργαστήριο Flash Sciences στην Ιατρική Σχολή του Στάνφορντ στις ΗΠΑ, εξηγεί στο βρετανικό δίκτυο ότι οι όγκοι, ιδίως οι μεγάλοι, σπανίως διαχωρίζονται σαφώς από τον περιβάλλοντα ιστό. Αυτό σημαίνει ότι συχνά είναι σχεδόν αδύνατο να αποφευχθεί η βλάβη των υγιών κυττάρων, οπότε οι ογκολόγοι δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν τόσο υψηλές δόσεις ακτινοβολίας όσο θα ήθελαν.

Η Βοζενίν, από την πλευρά της, προσθέτει ότι η ενίσχυση της ακτινοθεραπευτικής δόσης θα μπορούσε να βελτιώσει σημαντικά την αποτελεσματικότητα σε δύσκολα θεραπεύσιμους καρκίνους. Σχετικές μελέτες έχουν δείξει ότι η υψηλότερη δόση βελτιώνει την επιβίωση ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα και μεταστάσεις στον εγκέφαλο.

Η Flash ακτινοθεραπεία επιτρέπει τη σημαντική αύξηση της χορηγούμενης ακτινοβολίας, ελαχιστοποιώντας παράλληλα τις επιπτώσεις στον περιβάλλοντα υγιή ιστό. Αυτό μέχρι στιγμής προκύπτει από μελέτες σε πειραματόζωα, και ο Λου είναι συγκρατημένα αισιόδοξος για το αν τα οφέλη αυτά μπορούν να υπάρξουν και στην κλινική πράξη.

«Η Flash προκαλεί ελάχιστο τραυματισμό του φυσιολογικού ιστού σε σύγκριση με τη συμβατική ακτινοβολία, χωρίς να διακυβεύεται η αποτελεσματικότητά της κατά των όγκων. Και αυτό είναι κάτι που θα μπορούσε να αλλάξει τα δεδομένα στη θεραπεία του καρκίνου» λέει.

Την απάντηση μπορεί να δώσουν οι ολοένα αυξανόμενες μελέτες σε ανθρώπους. Σύμφωνα με το BBC, το Νοσοκομείο Παίδων του Σινσινάτι, στο Οχάιο των ΗΠΑ, σχεδιάζει μια δοκιμή σε παιδιά με μεταστατικό καρκίνο στα οστά. Ογκολόγοι στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Λωζάνης, στην Ελβετία, διεξάγουν μια δοκιμή φάσης 2 σε ασθενείς με εντοπισμένο καρκίνο του δέρματος.

Ωστόσο η επόμενη φάση της έρευνας δεν αφορά μόνο το κατά πόσο η Flash λειτουργεί σε αληθινούς ασθενείς, αλλά και το είδος της ακτινοβολίας που θα πρέπει να περιλαμβάνει.

Eπιλογή σωματιδίων

Από τα ιόντα άνθρακα έως τα πρωτόνια και τα ηλεκτρόνια, υπάρχουν πολλοί τρόποι χορήγησης ακτινοθεραπείας, ο καθένας με διαφορετικές εφαρμογές και προκλήσεις, αναφέρει το BBC. Μία από τις πιο ακριβείς μορφές ακτινοθεραπείας είναι η θεραπεία αδρονίων, που χορηγείται με ιόντα άνθρακα.

Αλλά η εγκατάσταση ακτινοθεραπείας με αδρόνια κοστίζει περί τα 150 εκατ. ευρώ και υπάρχουν μόλις 14 τέτοιες μονάδες σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο επιταχυντής σωματιδίων που απαιτείται για τη χορήγηση ακτινοθεραπείας με ιόντα άνθρακα έχει το μέγεθος ενός κτιρίου…

Στις μελέτες, τα πρωτόνια είναι το σωματίδιο επιλογής για τις δοκιμές Flash σε ανθρώπους, αφενός επειδή μπορούν να διεισδύσουν έως και 30 εκατοστά μέσα στο σώμα, επιτρέποντάς τους να φτάσουν σε σχετικά βαθιά εσωτερικά όργανα, αφετέρου επειδή τα υπάρχοντα μηχανήματα ακτινοθεραπείας πρωτονίων μπορούν να προσαρμοστούν σχετικά εύκολα για την παροχή δόσεων Flash.

Το 2020, σύμφωνα με το BBC, το Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου του Σινσινάτι ξεκίνησε την πρώτη κλινική δοκιμή της ακτινοθεραπείας πρωτονίων Flash σε ασθενείς των οποίων ο πρωτοπαθής καρκίνος είχε κάνει μετάσταση στα οστά, με τα πρώτα αποτελέσματα να δείχνουν ότι η θεραπεία ήταν εξίσου αποτελεσματική με τη συμβατική ακτινοθεραπεία και η συχνότητα εμφάνισης ανεπιθύμητων ενεργειών ήταν παρόμοια.

Τώρα, οι ακτινοθεραπευτές ογκολόγοι της Ιατρικής Σχολής Perelman του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια ελπίζουν να ξεκινήσουν τη δική τους δοκιμή σε ασθενείς με υποτροπιάζοντα καρκίνο κεφαλής-τραχήλου. «Πρόκειται για ασθενείς που έχουν λίγες θεραπευτικές επιλογές, καθώς οι όγκοι τους είναι αδύνατο να αφαιρεθούν χειρουργικά» αναφέρει στο BBC ο Αλεξάντερ Λιν, καθηγητής Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια, ο οποίος θα ηγηθεί της παραπάνω μελέτης.

Προκλήσεις

Ωστόσο, ακόμη και αν η θεραπεία Flash με πρωτόνια εγκριθεί από τις ρυθμιστικές Αρχές στο μέλλον, τα μηχανήματα που απαιτούνται εξακολουθούν να είναι σχετικά μεγάλα, πράγμα που σημαίνει ότι η θεραπεία θα μπορούσε να χορηγηθεί μόνο σε έναν επιλεγμένο αριθμό κέντρων, περιορίζοντας την πρόσβαση των ασθενών.

Τώρα το CERN συνεργάζεται με ερευνητές στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Λωζάνης και τη γαλλική εταιρεία TheryQ, σε μια προσπάθεια να αναπτύξουν μια νέα μορφή επιταχυντή που θα παρέχει ακόμη περισσότερη ακτινοβολία σε ρυθμούς δόσης Flash.

Τέτοιοι επιταχυντές θα μπορούσαν να επιτρέψουν την εφαρμογή της Flash σε βαθείς όγκους χωρίς να απαιτείται ένα τεράστιο μηχάνημα. Ο απώτερος στόχος είναι, κάθε νοσοκομείο που διαθέτει εξοπλισμό ακτινοθεραπείας να έχει δυνατότητα χορήγησης θεραπειών Flash.

Οι ανισότητες στην ακτινοθεραπεία

Οπως αναφέρει το BBC, στο Παγκόσμιο Συνέδριο της Ενωσης για τον Διεθνή Ελεγχο του Καρκίνου (UICC) τον περασμένο Σεπτέμβριο ειδικοί μίλησαν για «το χάσμα της ακτινοθεραπείας».

Σύμφωνα με στοιχεία της επιτροπής Lancet Oncology, υπάρχουν μόνο 195 μηχανήματα ακτινοθεραπείας σε ολόκληρη την Υποσαχάρια Αφρική, σε σύγκριση με 4.172 στις ΗΠΑ και στον Καναδά.

Τον Δεκέμβριο, μια νέα ανασκόπηση των εθνικών σχεδίων ελέγχου του καρκίνου σε όλον τον κόσμο υπογράμμισε πως το χάσμα ακτινοθεραπείας επεκτείνεται πέρα από την Αφρική, και σε πολλές χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος: Μόνο ένας στους δέκα καρκινοπαθείς σε χώρες χαμηλού εισοδήματος έχει πρόσβαση στην ακτινοθεραπεία, σε σύγκριση με το 90% στις χώρες υψηλού εισοδήματος.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News