Στα περίχωρα της Γρανάδας εκτελέστηκε από φαλαγγίτες ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα τον Αύγουστο του 1936 σε ένα «πασέο», δηλαδή σε μία προδιαγεγραμμένης κατάληξης «βόλτα» μαζί τους, αναγκαστική ασφαλώς, βόλτα θανάτου, τις πρώτες ημέρες κιόλας του Ισπανικού Εμφυλίου. Ηταν και παραμένει δολοφονία μυστηριώδης, αφού ο ήδη πασίγνωστος ποιητής και θεατρικός συγγραφέας δεν ήταν με τη βούλα αριστερός, μάλιστα είναι διαπιστωμένο ότι είχε φίλους φαλαγγίτες, ωστόσο συγκέντρωνε τα πυρά των αντιδραστικών εξαιτίας της ομοφυλοφιλίας του. Τελικά, μπορεί αυτός να ήταν ο λόγος του εγκλήματος: το φονικό μίσος που ορισμένοι δεξιοί έτρεφαν για αυτόν.

Ταυτίστηκε βέβαια με την προοδευτική διανόηση και με τη Δημοκρατία ο Λόρκα, όπως έγραψαν και οι λονδρέζικοι Times, αλλά οι λόγοι της δολοφονίας του επί της ουσίας παραμένουν ομιχλώδεις. Η πολιτικοποίηση του θέματος, ιδίως μετά την πτώση του εθνικιστή δικτάτορα Φρανσίσκο Φράνκο, το 1975, δεν φώτισε τα πραγματικά γεγονότα. Ούτε τα οστά του έχουν βρεθεί, όπως και χιλιάδων άλλων Ισπανών που σκοτώθηκαν στον Εμφύλιο. Η Λάουρα Γκαρσία Λόρκα, ανιψιά του λογοτέχνη, η οποία τώρα διευθύνει το ίδρυμα «Κέντρο Λόρκα» στη Γρανάδα, έναν χώρο όπου στεγάζεται το αρχείο του και διοργανώνονται εκδηλώσεις βασισμένες στο έργο του, επιβεβαιώνει ότι μίσος από την πλευρά των δεξιών υπήρχε, όπως και ότι υπήρχε και άφθονος φθόνος. Δύο σκοτεινά στοιχεία, τα οποία πάντα υποδαυλίζουν το έγκλημα, πόσο μάλλον κατά τη διάρκεια μίας εμφυλιοπολεμικής αναρχίας.

«Τον μισούσαν οι δεξιοί», είπε η Λάουρα, «επειδή είχε χρήματα, επειδή η οικογένειά του ήταν πλούσια». Είχε και τη λάμψη που εκείνοι δεν είχαν, αφού αυτός ήταν διάσημος και επιτυχημένος. Ετσι θεωρήθηκε προδότης της κοινωνικής τάξης του. Η ομοφυλοφιλία του ήταν το επιστέγασμα της πρόκλησης: θεωρήθηκε κηλίδα για τη Δεξιά και για τον αστισμό – και μιλάμε για επαρχία, όχι για τη Μαδρίτη. Για τη Λάουρα τυχόν ανεύρεση των οστών του θείου της δεν θα σημάνει και το τέλος της οικογενειακής τραγωδίας: «Η πληγή παραμένει». Οπως και να έχει, ανασκαφές έγιναν, γίνονται και μάλλον θα γίνονται και στο μέλλον, όμως προς το παρόν δεν έχει βρεθεί κάτι. Το σημείο όπου οι φαλαγγίτες έριξαν το πτώμα του Λόρκα, σε έναν ομαδικό τάφο, βρίσκεται μεταξύ των ορεινών χωριών Βιθνάρ και Αλφακάρ, κοντά στη Γρανάδα.

Ο σημερινός πρωθυπουργός της Ισπανίας, ο Πέδρο Σάντσεθ, του Σοσιαλιστικού Κόμματος, καταρτίζει έναν νόμο περί «δημοκρατικής μνήμης», με σκοπό να επανεξεταστεί η σχολική διδασκαλία της Ιστορίας όσον αφορά εκείνη την περίοδο, αλλά και να επιταχυνθούν σε όλη τη χώρα οι διαδικασίες εκταφής των λειψάνων χιλιάδων ανθρώπων μέσα από τους λάκκους που είχαν ανοίξει οι φαλαγγίτες για να παραχώσουν τα θύματά τους. Κατ’ αυτήν την έννοια ο Λόρκα συμβολίζει όλους τους Ισπανούς που βασανίστηκαν, πυροβολήθηκαν και θάφτηκαν στους λάκκους των φαλαγγιτών, δηλαδή περί τις 120.000 άτομα. Και στο πρόσωπό του συμπυκνώνεται και εκφράζεται η οργή των συγγενών για την αδράνεια και την αναποτελεσματικότητα του ισπανικού κράτους όλα αυτά τα χρόνια.

Οι φαλαγγίτες είχαν έλθει αντιμέτωποι με διεθνές κύμα διαμαρτυριών όταν τα νέα για την εκτέλεση του Λόρκα –σε ηλικία μόλις 38 ετών, σημειωτέον– συγκλόνισαν την Ευρώπη. Τότε συνειδητοποίησαν τι μεγάλο λάθος είχαν διαπράξει σκοτώνοντας μία λογοτεχνική διασημότητα, όμως δεν είχαν τι να πουν για να δικαιολογηθούν. Επί μία εικοσαετία το όνομα του ποιητή ήταν ταμπού στην Ισπανία και το έργο του απαγορευμένο. Διάφοροι ξένοι προσπάθησαν να ερευνήσουν τα γεγονότα των τελευταίων ημερών του ποιητή, αλλά έπεσαν πάνω σε βουνό προβλημάτων και εμποδίων που δημιουργούσε το καθεστώς Φράνκο. Τέσσερις ανασκαφές έγιναν, αλλά τα λείψανα του Λόρκα δεν βρέθηκαν. Σήμερα, πάντως, η οικογένεια Λόρκα, αν και δεν αντιτίθεται γενικώς στις ανασκαφές, θέλει να κρατήσει αποστάσεις από τον σχετικό θόρυβο, λέγοντας ότι φοβάται την εκμετάλλευση του θέματος από τα Μέσα.

Η ισότητα του τάφου

«Στην περιοχή μας περισσότεροι από χίλιοι άνθρωποι εκτελέστηκαν και κατέληξαν στους λάκκους» είπε η Λάουρα. «Αν ψάξουμε μόνο για το λείψανο του Φεντερίκο, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να τον ξεχωρίσουμε από τα υπόλοιπα λείψανα, που ίσως ανήκουν σε ανθρώπους χωρίς όνομα ή χωρίς συγγενείς… Εμείς γνωρίζουμε τι συνέβη, ξέρουμε ότι σκοτώθηκε, ξέρουμε και ποιος ήταν υπεύθυνος, αλλά πιστεύουμε ότι το μέρος όπου όλοι κείτονται είναι από μόνο του ένα νεκροταφείο. Εκεί είναι και ο Φεντερίκο, ίδιος με τους υπολοίπους».

Πριν από 20 χρόνια έγινε η πρώτη ανασκαφή σε εμφυλιοπολεμικό λάκκο και βρέθηκαν οι σκελετοί 9.000 ανθρώπων. Η εκτίμηση των ειδικών είναι ότι υπάρχουν έως και 600 λάκκοι εκτελεσμένων, με ορισμένους να περιέχουν ακόμη και 5.000 σκελετούς. Τα λείψανά τους ενδέχεται να είναι ανακτήσιμα, το πολύ για άλλα πέντε χρόνια. Η οικογένεια Λόρκα απέρριψε εκκλήσεις τρίτων να βρεθούν τα οστά του ποιητή, έγραψαν οι Βρετανοί, και αυτή η στάση πυροδότησε απίθανες θεωρίες συνωμοσίας, όπως ότι ο Φράνκο είχε παραδώσει το πτώμα του ποιητή στην οικογένεια κατόπιν συμφωνίας, δηλαδή με εντολή να μην υποδαυλίζει αιτήματα περί ανασκαφών γενικώς. «Αυτά είναι εξωφρενικά και αδιανόητα» δήλωσε η Λάουρα. «Δεν έχουμε εμποδίσει κανέναν να σκάψει για να βρει τους δικούς του νεκρούς».

Ο Λόρκα εν Ελλάδι

Πολλά έργα του Λόρκα, θεατρικά και ποιητικά, έχουν κυκλοφορήσει στην Ελλάδα κατά καιρούς και σε διαφορετικές μεταφράσεις, από δεκάδες εκδοτικούς οίκους: «Ματωμένος γάμος», «Σπίτι της Μπερνάρντα Αλμπα», «Γέρμα», «Μοιρολόι για τον Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας», «Μαριάνα Πινέδα», «Δόνια Ροζίτα», «Θαυμαστή μπαλωματού», «Ρομανθέρο Χιτάνο», «Ο ποιητής στη Νέα Υόρκη», κ.ά. Τις μεταφράσεις έχουν υπογράψει καλοί επαγγελματίες μεταφραστές, αλλά και στιχουργοί όπως ο Νίκος Γκάτσος, η Αγαθή Δημητρούκα, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος. Ακόμη και ποιητές καταπιάστηκαν με τον Λόρκα, όπως ο Νομπελίστας Οδυσσέας Ελύτης που περιέλαβε μερικές αποδόσεις στίχων του Ισπανού στο βιβλίο του «Δεύτερη γραφή».

Στην ελληνική μουσική ο μεταφρασμένος Λόρκα μελοποιήθηκε από τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Σταύρο Ξαρχάκο, τον Νίκο Μαμαγκάκη, τον Χρήστο Λεοντή, τον Γιάννη Γλέζο, τον Γιώργο Κουρουπό, κ.ά. Από τις φωνές που ερμήνευσαν τα ποιητικά πάθη ξεχωρίζουν εκείνες των Λάκη Παππά, Φλέρυς Νταντωνάκη, Μαρίας Φαραντούρη, Γιάννη Πουλόπουλου, Ελενας Κυρανά, Μαρίας Δημητριάδη, Τάνιας Τσανακλίδου, Μανώλη Μητσιά, αλλά και του βαρύτονου Κώστα Πασχάλη.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News