Με την εμφάνιση των ψηφιακών φωτογραφικών μηχανών υψηλής ανάλυσης, τους υπολογιστές και το εξελιγμένο λογισμικό επεξεργασίας, η παραποίηση φωτογραφιών είναι πανεύκολη στις ημέρες μας και επιστρατεύεται συχνότατα για τη χειραγώγηση του κοινού.

Αναμφίβολα, η εφεύρεση των φωτογραφικών μηχανών έχει κάνει καλό στην Ιστορία. Κατ’ αρχάς, άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο μένουν στη μνήμη μας ιστορικές στιγμές, οι οποίες στο παρελθόν μεταφέρονταν κυρίως μέσω του γραπτού λόγου και μόνο ορισμένες διατηρήθηκαν αποτυπωμένες σε πίνακες ζωγράφων, που όμως ήταν επηρεασμένοι από την άποψη του δημιουργού τους (ή του παραγγελιοδότη).

Ωστόσο η φωτογραφία έχει χάσει την αθωότητά της προ πολλού. Μόλις λίγες δεκαετίες μετά τη λήψη της πρώτης φωτογραφίας που έχει διασωθεί –του Ζοζέφ Νισεφόρ Νιεπς, πιθανότατα τραβηγμένη το 1926 με πρωτόγονη κάμερα– κάποιοι πέτυχαν την αλλαγή εικόνων είτε για δικούς τους σκοπούς είτε για να δημιουργήσουν λανθασμένες εντυπώσεις, οι οποίες, όμως, διαμόρφωσαν την Ιστορία, αν όχι για πάντα, σίγουρα για μεγάλα διαστήματα και με πολλές επιπτώσεις.

Αυτό που βλέπουμε, μερικές φορές, δεν είναι η πραγματικότητα. Δείτε παρακάτω ορισμένες ιστορικές εικόνες που αλλοιώθηκαν είτε για να αλλάξουν ένα αφήγημα είτε για να οικοδομήσουν ένα άλλο, στην ουσία οδηγώντας στη χειραγώγηση του κοινού.

Το κεφάλι του Αβραάμ Λίνκολν στο σώμα του Τζον Καλχούν (αρχές της δεκαετίας του 1860)

Ο Αβραάμ Λίνκολν είναι ίσως ένας από τους πιο δημοφιλείς προέδρους των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Για τη δημιουργία του πορτρέτου του χρησιμοποιήθηκε το κεφάλι του Λίνκολν και το σώμα του Τζον Σ. Καλχούν, ενός πολιτικού από τη Νότια Καρολίνα, ο οποίος υπήρξε αντιπρόεδρος των ΗΠΑ επί προεδρίας του Τζον Κουίνσι Ανταμς αλλά και του Αντριου Τζάκσον, και ειλικρινής υπέρμαχος της δουλείας (σε αντίθεση με τον Λίνκολν).

Το τέχνασμα αποδίδεται στον Τόμας Χικς, έναν ζωγράφο της εποχής, που είχε κάνει το πορτρέτο του Λίνκολν παλιότερα, και ο οποίος λέγεται ότι έκανε αυτή η σύνθεση στις αρχές ή τα μέσα της δεκαετίας του 1860. Πολλοί ιστορικοί, όμως, πίστευαν ότι η συγκεκριμένη φωτογραφία δημιουργήθηκε μετά τη δολοφονία του Αβραάμ Λίνκολν στις 14 Απριλίου 1865, γιατί τότε δεν υπήρχαν πορτρέτα αντάξια του προέδρου.

Για το πρόσωπο του Λίνκολν χρησιμοποιήθηκε το πορτρέτο του φωτογράφου Μάθιου Μπρέιντι και είναι το ίδιο που μπήκε αργότερα και στα πεντοδόλαρα.

Στη βιασύνη του, ο Χικς δεν παρατήρησε ότι στρέφοντας τη φωτογραφία του Μπρέιντι, η διάσημη κρεατοελιά του προέδρου θα εμφανιζόταν στη λάθος πλευρά του προσώπου του. Χρόνια αργότερα, το πρόσεξε ο Στέφαν Λοράντ, καλλιτεχνικός διευθυντής του λονδρέζικου περιοδικού Picture Post, και κατάλαβε ότι η φωτογραφία ήταν ψεύτικη.

Ο στρατηγός Φράνσις Π. Μπλερ προστέθηκε στη φωτογραφία του στρατηγού Σέρμαν (1865)

Ο Μάθιου Μπρέιντι τράβηξε τη διάσημη φωτογραφία του στρατηγού Γουίλιαμ Τ. Σέρμαν (άκρη αριστερά) στην οποία ποζάρει μαζί με τους στρατηγούς του από τη Στρατιωτική Μεραρχία του Μισισιπή. Το περίεργο είναι ότι ο στρατηγός Φράνσις Π. Μπλερ (άκρη δεξιά) προστέθηκε αργότερα καθώς έχει γίνει γνωστό ότι έλειπε την ημέρα της φωτογράφισης. Ο Μπρέιντι όμως κανόνισε να τον φωτογραφίσει μόνο του χωριστά και τον πρόσθεσε σε μεταγενέστερες εκδόσεις του ομαδικού πορτρέτου, επικολλώντας την εικόνα του σε μια υπάρχουσα φωτογραφία. Στη συνέχεια φωτογράφισε τη νέα ολοκληρωμένη εικόνα με ολόκληρο το επιτελείο του Σέρμαν.

Ο Μπο Τζιου, ηγετικό στέλεχος του ΚΚΚ, απομακρύνθηκε από τον Μάο Τσε Τουνγκ (1937)

Ο Μάο Τσε Τουνγκ χρησιμοποιούσε επίσης τη μέθοδο της «απαλοιφής» ανεπιθύμητων συντρόφων από φωτογραφίες, που συνηθιζόταν σε κομμουνιστικά κράτη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Τσιν Μπανγκξιάν, πιο γνωστός ως Μπο Τζιου, ένα από τα εξέχοντα μέλη που δημιούργησαν το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας και «ο άνθρωπος που είχε τη συνολική ευθύνη για το ΚΚΚ», θέση την οποία έχασε στο συνέδριο του κόμματος το 1935, όταν κατηγορήθηκε για κακές πολιτικές εκτιμήσεις  και σοβαρά λάθη. Αν και διατήρησε έναν βαθμό εξουσίας μέσα στο κόμμα, δεν τον εμπιστεύτηκε ποτέ ξανά ο Μάο Τσε Τουνγκ. Και αυτός, ίσως, ήταν ο λόγος της «εξαφάνισής» του από τη φωτογραφία του 1937, στην οποία εμφανίζεται μαζί με τους Τσου Εν Λάι, Τζου Ντε και Μάο Τσε Τουνγκ.

Ο Μπο Τζιου σκοτώθηκε τελικά σε αεροπορικό δυστύχημα στο Σιανξί, μαζί με αρκετά άλλα στελέχη του κόμματος, το 1946. Οι υπόλοιποι τρεις της φωτογραφίας, με επικεφαλής τον Μάο, θα ίδρυαν την 1η Οκτωβρίου 1949 τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας.

Ο Μπενίτο Μουσολίνι εξαφάνισε τον ιπποκόμο από τη φωτογραφία (1937)

Στις 20 Μαρτίου 1937 ο Μπενίτο Μουσολίνι πόζαρε στις πύλες της Τρίπολης στη Λιβύη κραδαίνοντας το «σπαθί του Ισλάμ», του οποίου η λαβή είναι από μασίφ χρυσό, και αυτοανακηρύχθηκε «προστάτης του Ισλάμ», πριν μπει στην πόλη επικεφαλής 2.600 ιππέων.

Για τις ανάγκες της φασιστικής προπαγάνδας, ο Ντούτσε έπρεπε να δείχνει ηρωικός και αγέρωχος, ένας θρυλικός δικτάτορας. Πόσο πειστική θα ήταν όμως η φωτογραφία αν φαινόταν στην άκρη και ο ιπποκόμος που κρατούσε τα γκέμια για να μείνει ακίνητο το άλογο; Αδύνατον. Απλά, λοιπόν, ζήτησε να τον εξαφανίσουν με photoshop.

Διαγράφοντας την Ιστορία στη Σοβιετική Ενωση (1938)

Σημειώνοντας πόσο ευάλωτη είναι η πραγματική αλήθεια στο άρθρο της «Αλήθεια και Πολιτική» στον New Yorker το 1967, η Χάνα Αρεντ χρησιμοποίησε σαν παράδειγμα «τον ρόλο ενός ανθρώπου ονόματι Τρότσκι κατά τη διάρκεια της Ρωσικής Επανάστασης, ο οποίος δεν εμφανίζεται σε κανένα βιβλίο της σοβιετικής Ιστορίας». Τριάντα χρόνια αργότερα ο Ντέιβιντ Κινγκ, ένας βρετανός συλλέκτης  και ιστορικός, δημοσίευσε μια μελέτη με τη μορφή φωτογραφικού άλμπουμ, με τίτλο «Ο Κομισάριος εξαφανίζεται», για την εξαφάνιση του Τρότσκι και άλλων Ρώσων που είχαν πέσει σε δυσμένεια κατά τη Σταλινική περίοδο.

Η επεξεργασία των φωτογραφιών ήταν το μεγάλο όπλο του Στάλιν, ειδικά την περίοδο της «Μεγάλης Εκκαθάρισης», από το 1936-1938. Σε μια φωτογραφία του 1937, ο Ιωσήφ Στάλιν περπατάει στις όχθες του Βόλγα με τους Κλιμέντ Βοροσίλοφ και Βιατσεσλάβ Μολότοφ, αριστερά, και τον Νικολάι Γιέζοφ δεξιά του. Εναν χρόνο αργότερα, ο Γιέζοφ «εξαφανίζεται» από την εικόνα. Η ειρωνεία είναι ότι ο Γιέζοφ πρωτοστατούσε στις εκκαθαρίσεις, τις οποίες υποκινούσε και οργάνωνε ως αρχηγός της διαβόητης μυστικής αστυνομίας NKVD. Το 1938, όμως, έπεσε σε δυσμένεια, κατηγορήθηκε για σοβαρά λάθη, καταδικάστηκε και εκτελέστηκε. Και φυσικά, με διαταγή του Στάλιν η εικόνα του αφαιρέθηκε από όλες τις κοινές τους φωτογραφίες.

Ο καναδός πρωθυπουργός Λίον ΜακΚένζι αφαίρεσε τον βασιλιά Γεώργιο ΣΤ’ (1939)

Στην αυθεντική φωτογραφία, απεικονίζονται από αριστερά ο καναδός πρωθυπουργός Λίον ΜακΚένζι Κινγκ, η βασίλισσα Ελισάβετ –κατόπιν αναφερόμενη ως βασιλομήτωρ για να μην μπερδεύεται με την κόρη της, νυν βασίλισσα Ελισάβετ B’– και ο σύζυγός της βασιλιάς Γεώργιος ΣΤ’ σε μια βεράντα του πολυτελούς ιστορικού ξενοδοχείου «Fairmont Banff Springs» στην Αλμπέρτα του Καναδά.

Ωστόσο, η φωτογραφία τροποποιήθηκε αργότερα για να χρησιμοποιηθεί σε αφίσα του πρωθυπουργού κατά την προεκλογική εκστρατεία του. Οπότε, ναι, και οι πολίτες του Καναδά χειραγωγήθηκαν. Η θεωρία πίσω από αυτή την τροποποίηση ήταν απλή: η θέση του ΜακΚένζι Κινγκ αν εμφανιζόταν μόνος του πλάι στη βασίλισσα της Αγγλίας θα ήταν ισχυροποιημένη…

Ρολόι αφαιρέθηκε από το χέρι που υψώνει τη σοβιετική σημαία στο Βερολίνο (1945)

Η εικόνα είναι αποκαλυπτική για το μέγεθος της λογοκρισίας στα σοβιετικά μέσα ενημέρωσης κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η φωτογραφία-σύμβολο της νίκης των Σοβιετικών επί της χιτλερικής Γερμανίας τραβήχτηκε από τον Ουκρανό Γεβγκένι Χαλντέι, αξιωματικό του Nαυτικού του Κόκκινου Στρατού και παθιασμένο φωτογράφο κατά τη διάρκεια της σφοδρής μάχης του Βερολίνου στις 2 Μαΐου 1945, και δημοσιεύτηκε στις 13 Μαΐου στο περιοδικό Ogoniok, μόλις ο Χαλντέι επέστρεψε στη Μόσχα. Ο αρχισυντάκτης του ρωσικού περιοδικού παρατήρησε ότι ο λοχίας Αμπντουλχακίμ Ισμαΐλοφ, που στήριζε τον σημαιοφόρο, φορούσε δύο ρολόγια, κάτι που θα μπορούσε να σημαίνει ότι ένα από αυτά ήταν προϊόν λεηλασίας από νεκρούς Γερμανούς.

Με μια βελόνα, ο Χαλντέι «αφαίρεσε» το ρολόι από τον δεξί καρπό. Πρόσθεσε επίσης καπνό στο φόντο, αντιγράφοντάς τον από άλλη εικόνα, για να κάνει τη σκηνή πιο δραματική. Αργότερα, ωστόσο, υποστηρίχθηκε ότι το δεύτερο ρολόι ήταν στην πραγματικότητα μια πυξίδα Adrianov.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News