Η ανακούφιση, αυτή η μικρή χαρά που μπορεί να νιώσει ο κατάκοπος άνθρωπος αμέσως μετά τη διάσωσή του ή τη διάσωση άλλων, δεν κρατάει πολύ. Υποχωρεί γρήγορα μπροστά στο σοκ και την απελπισία που προκαλεί μια καταστροφή όπως οι τρομερές φωτιές που αφάνισαν φύση, περιουσίες και ανθρώπους, στην Αττική. Απόγνωση, λύπη, φόβος και θυμός, ντροπή, ακόμη και ενοχές, είναι μερικά, μόνο, από τα συναισθήματα που ακολουθούν, μαζί με ανησυχία, πιθανή σύγχυση και αίσθημα αποπροσανατολισμού, δυσκολία συγκέντρωσης ακόμη και αυτοκατηγορίες, αλλά επίσης δυσκολίες ύπνου και εφιάλτες.

Οι πυρκαγιές προκαλούν τεράστιο άγχος καθώς τρέχουν με μεγάλη ταχύτητα, είναι απρόβλεπτες και μπορούν να προκαλέσουν τρομακτικές καταστροφές. Η επιβεβλημένη εκκένωση οικισμών αναγκάζει τους ανθρώπους να πάρουν σημαντικές αποφάσεις μέσα σε ελάχιστο χρόνο και επειδή συνήθως οι φωτιές επηρεάζουν μεγάλες περιοχές, προκαλούν κοινωνική αναστάτωση.

Οι αντιδράσεις των πληγέντων ποικίλουν καθώς εξαρτώνται από πολλούς διαφορετικούς παράγοντες όπως η φύση της απώλειας, το μέγεθος των επιπτώσεων στη ζωή τους, η ηλικία τους, η προσαρμοστικότητά τους σε ψυχολογικό επίπεδο. Οι περισσότεροι αντιμετωπίζουν καλά τις απώλειες και μπορούν να συνεχίσουν τη ζωή τους παρόλα τα συναισθήματα άγχους και κατάθλιψης. Εξάλλου, η μεγάλη θλίψη μετά την απώλεια αγαπημένων πραγμάτων (πόσο μάλλον ανθρώπων) είναι φυσιολογική ψυχολογική αντίδραση.

Οι πυρκαγιές βιώνονται συλλογικά και η υποστήριξη που προσφέρεται είναι συγκινητική. Οι άνθρωποι συνδέονται και βοηθούν ο ένας τον άλλο. Οσο εξελίσσεται το γεγονός, μάλιστα, ακούμε  ιστορίες για ήρωες που βάζουν τη ζωή τους σε κίνδυνο για να βοηθήσουν αγνώστους. Αργότερα οι πληγέντες περιβάλλονται από συγκινημένους ανθρώπους που μπορούν να τους συναισθανθούν, η υποστήριξη έχει χιλιάδες όψεις και έρχεται από πάρα πολλές διαφορετικές πλευρές.

Παρόλα αυτά δεν είναι απλό. Η υλική βοήθεια μπορεί μεν να απαλύνει τον πόνο αλλά δεν αρκεί για να εξαφανίσει το μετατραυματικό στρες (PTSD), διαταραχή που προκαλείται μετά από μια εξαιρετικά τραυματική εμπειρία που έζησε κάποιος και η οποία απείλησε τη ζωή του ή/και τον συγκλόνισε συναισθηματικά.

Με δεδομένες τις καταστροφές, τις απώλειες και την αναταραχή που ακολουθεί μετά από μια μεγάλη φωτιά δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι σχεδόν όλοι παρουσιάζουν συμπτώματα. Οι επιζώντες δεν μπορούν να σταματήσουν να σκέφτονται αυτό που τους συνέβη, το ξαναζούν με τρομακτικά flash back, δυσκολεύονται να κοιμηθούν, βλέπουν τρομακτικούς εφιάλτες, τα νεύρα τους είναι τεντωμένα όσο δεν πάει άλλο. Για τους περισσότερους αυτές οι αντιδράσεις θα μειωθούν τις επόμενες εβδομάδες, οι αντιδράσεις όμως όσων έχασαν αγαπημένα πρόσωπα, τραυματίστηκαν ή έμειναν άστεγοι θα είναι πιο έντονες και θα κρατήσουν περισσότερο.

Εκτός από την τρομακτική εμπειρία την ώρα της φωτιάς έχουν τώρα να αντιμετωπίσουν και άλλους στρεσογόνους παράγοντες, που θα δυσκολέψουν τη ζωή τους:

• Μπορεί να περάσουν μέρες ή και εβδομάδες μέχρι να καταφέρουν να επιστρέψουν στα σπίτια τους ακόμη και για να αξιολογήσουν τη ζημιά.
• Η αποκατάσταση απαιτεί χρήματα, χρόνο, υλικά και τεχνίτες, όλα αυτά όμως μπορεί να είναι σε έλλειψη
• Οικογένειες μπορεί να φιλοξενούνται σε συγγενικά ή φιλικά σπίτια μέχρι να τακτοποιηθούν, πράγμα που μπορεί να είναι αγχωτικό για όλους.
• Κάποιοι μπορεί να έχουν μείνει άνεργοι, εάν έχουν πληγεί και οι εργοδότες τους ή δεν έχουν τρόπο να φτάσουν στη δουλειά τους.
• Γονείς μπορεί να χρειαστεί να γράψουν τα παιδιά τους σε άλλα σχολεία αν η οικογένεια αναγκαστεί να εγκατασταθεί αλλού.

Μετά την πυρκαγιά: Αμεσες ανάγκες

Μετά από μια σοβαρή πυρκαγιά, οι αντιδράσεις, οι ανάγκες και οι προτεραιότητες των ανθρώπων ποικίλουν, αναφέρει άρθρο για το μετατραυματικό στρες που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα U.S.Department of Veterans Affairs μετά τις πυρκαγιές του 2016 και 2017, οι οποίες αφάνισαν πάνω από 2,5 εκατ. στρέμματα στις ΗΠΑ.

Αν η φωτιά έχει απειλήσει ζωές, έχει προκαλέσει τραυματισμούς και την αντίληψη ότι η υγεία των ανθρώπων συνεχίζει να εκτίθεται σε κινδύνους, έχει οδηγήσει σε εκκένωση περιοχών, ζημιές μεγάλης κλίμακας και ακραίες απώλειες, και έχει χωρίσει οικογένειες, οι πληγέντες ενδέχεται να χρειάζονται μεγαλύτερη ψυχοκοινωνική υποστήριξη. Σε κάθε περίπτωση αμέσως μετά από οποιαδήποτε καταστροφή, προτεραιότητα έχουν συγκεκριμένες ανάγκες, που είναι οι εξής:

• Επαναφορά του αισθήματος ασφάλειας
• Ανάκτηση του ελέγχου και της ηρεμίας
• Σύνδεση με αγαπημένους και άλλους ανθρώπους
• Ανάγκη να ξεπεραστεί η κρίση
• Ελπίδα, αισιοδοξία, πίστη ή πεποίθηση ότι τα πράγματα θα πάνε καλά

Σε γενικές γραμμές, οτιδήποτε μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε τον εαυτό σας ή άλλους πληγέντες να αισθανθούν ασφάλεια, ηρεμία, ελπίδα και να δημιουργήσουν σχέσεις με άλλους ανθρώπους  είναι πολύ βοηθητικό. Λάβετε, ακόμη, υπόψη ότι τα αρνητικά συναισθήματα μετά τις καταστροφές δεν μπορούν να εξαφανιστούν με μία απλή πράξη, σα να λέμε «πατώντας ένα κουμπί». Και είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε τα εξής:

Δεν υπάρχει «σωστός» τρόπος να αντιμετωπίσει κανείς αυτά τα πράγματα. Ο καθένας χρειάζεται να βρει αυτό που λειτουργεί αποτελεσματικά για τον ίδιο και να είναι υπομονετικός εφαρμόζοντας συνεχώς απλές τεχνικές.

Μιλήστε όταν έχετε ανάγκη, ακούστε όταν μπορείτε. Μερικές φορές βοηθάει να ακούτε τις απόψεις άλλων ανθρώπων με εμπειρίες ανάλογες με τις δικές σας. Κρατήστε ό,τι σας βοηθάει και αφήστε τα υπόλοιπα.

Δεν χρειάζεται να μιλάτε αν δεν το νιώθετε. Μερικές φορές, οι πληγέντες τα πάνε καλύτερα ψυχολογικά όταν τους δοθεί χώρος και χρόνος. Εάν είστε ο αγαπημένος ενός ανθρώπου που σώθηκε από τη φωτιά, σεβαστείτε την επιθυμία του να μην μιλήσει. Δώστε του το χώρο και το χρόνο που χρειάζεται, και ελέγξτε αργότερα πάλι αν θέλει να μιλήσει.

Ανθεκτικότητα (ο όρος resilience που χρησιμοποιούν οι ψυχολόγοι). Σημαίνει ότι μπορεί κανείς να προσαρμόζεται και να αντιμετωπίζει δύσκολες καταστάσεις, με άλλα λόγια είναι η ικανότητα για γρήγορη ανάκαμψη. Οι καταστροφές υπογραμμίζουν ότι υπάρχουν δυνάμεις στη ζωή πολύ μεγαλύτερες από μας, και μας υπενθυμίζουν ότι μπορούμε να κάνουμε μόνο τόσα και όχι παραπάνω.

Η κοινωνική υποστήριξη είναι καθοριστική. Η αλληλεγγύη διαδραματίζει καίριο ρόλο καθώς βοηθάει τους ανθρώπους να συνέλθουν μετά από τραύματα και αντιξοότητες. Συνδεθείτε με ανθρώπους που αισθάνεστε πιο κοντά σας, απευθυνθείτε σε κάποιους που είχαν παρόμοιες εμπειρίες ή ανθρώπους που είναι φροντιστικοί και σοφοί. Η πρακτική βοήθεια που μπορούν να προσφέρουν συγγενείς, φίλοι και εθελοντές είναι απαραίτητη, ουσιαστική και καθοριστική μέχρι να νιώσουν ικανοί οι πληγωμένοι συναισθηματικά άνθρωποι να αναλάβουν και πάλι τη ζωή τους. Με άλλα λόγια κάποιοι χρειάζεται να αναλάβουν τα ψώνια, το μαγείρεμα, την καθαριότητα, να πηγαίνουν τα παιδιά στο σχολείο και να φροντίζουν τα μαθήματά τους, γενικά την απαραίτητη καθημερινή ρουτίνα σε ένα σπίτι.

Δώστε χρόνο. Η ανθεκτικότητα  που αποκτιέται με την προσαρμοστικότητα δεν σημαίνει ότι δεν θα αισθανθείτε τις επιπτώσεις των τραυματικών γεγονότων. Το να μάθει κανείς να ζει με τα (δύσκολα) πράγματα που έχει βιώσει είναι μια συνεχής διαδικασία.

Μετά την πυρκαγιά: μακροπρόθεσμες ανάγκες

Οι περισσότεροι άνθρωποι που βιώνουν τις συνέπειες μιας πυρκαγιάς επανέρχονται. Αμέσως μετά από το τραγικό συμβάν εμφανίζονται συμπτώματα, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι θα τα έχουν για πάντα. Όμως είναι πιθανό, οι άνθρωποι που έχασαν αγαπημένους τους, τραυματίστηκαν ή έμειναν άστεγοι να υποφέρουν για πολύ καιρό.

Η αποκατάσταση μπορεί να πάρει χρόνο και μπορεί να χρειαστεί να μάθετε νέους τρόπους προσαρμογής στη νέα πραγματικότητα. Αυτό που θα χρειαστεί μακροπρόθεσμα, όμως, μπορεί να διαφέρει από αυτό που σας βοήθησε αμέσως μετά το συμβάν. Αν εξακολουθείτε να νιώθετε άγχος, έχετε προβλήματα και δεν μπορείτε να λειτουργήσετε όπως πριν, είναι σημαντικό, κατ΄αρχάς, να συνεχίσετε να φροντίζετε τον εαυτό σας. Αλλά θα μπορούσατε επίσης να δοκιμάσετε και μερικά από τα ακόλουθα:

Ασφάλεια. Η επανάληψη συγκεκριμένων συνηθειών της καθημερινής ρουτίνας μπορεί να σας βοηθήσει να αντιμετωπίσετε το αίσθημα της ανησυχίας.

Συνεχής ροή ειδήσεων. Κλείστε την τηλεόραση αν η κάλυψη των γεγονότων σάς κάνει να νιώθετε μεγαλύτερη δυστυχία και θλίψη. Και οπωσδήποτε μην αφήνετε τα παιδιά να βλέπουν άσχημες εικόνες και να ακούν τραγικές ειδήσεις. Μιλήστε μαζί τους εξηγήστε τους την κατάσταση με όσο πιο απλά λόγια μπορείτε. Πείτε τους ότι αυτό είναι ένα σπάνιο γεγονός για να τα καθησυχάσετε.

Επίλυση προβλήματος. Δεν μπορούν να λυθούν όλα τα προβλήματα με μιας. Δοκιμάστε μια πιο αποτελεσματική μέθοδο, αναλύοντάς τα σε μικρότερα κομμάτια, αναζητήστε λύσεις κουβεντιάζοντας με άλλους διάφορες ιδέες (brainstorming) και σχεδιάζοντας απλά και εφικτά βήματα.

Θετικές δραστηριότητες. Προσπαθήστε να συμμετέχετε σε θετικές, υγιείς δραστηριότητες, που έχουν νόημα. Κάνοντας πράγματα που είναι ευχάριστα, ακόμα κι αν δεν το νιώθετε, μπορεί να αισθανθείτε καλύτερα.

Εθελοντισμός. Η εθελοντική εργασία είναι ακόμη ένας τρόπος για να βρείτε νόημα βοηθώντας τους άλλους και οικοδομώντας σχέσεις με ανθρώπους με τους οποίους σας συνδέουν κοινά ενδιαφέροντα και αξίες.

Διαχείριση Συναισθημάτων. Η μουσική, η σωματική άσκηση, οι αναπνευστικές ασκήσεις, τα κατοικίδια, οι συζητήσεις, οι βόλτες στη φύση, το γράψιμο (κρατήστε ημερολόγιο) και η ανάγνωση εμπνευσμένων κειμένων είναι μερικοί απλοί τρόποι, που βοηθούν να διαχειριστεί κανείς δυσβάστακτα ή οδυνηρά συναισθήματα.

Κοινωνική υποστήριξη. Περάστε χρόνο με ανθρώπους που σας δίνουν μια αίσθηση ασφάλειας, ηρεμίας ή ευτυχίας, ή με κάποιους που αισθάνεστε ότι μπορείτε εσείς να στηρίξετε και να βοηθήσετε.

Βοηθητικές σκέψεις. Επαναπροσδιορίστε ή στρέψτε αλλού την προσοχή σας με προσευχή ή διαλογισμό και επαναλαμβάνοντας σκέψεις αποδοχής. Το χιούμορ βοηθάει επίσης, όπως και το να προσπαθήσετε να σκεφτείτε το κόστος και τα οφέλη της εμμονής σε αρνητικές σκέψεις ή συμπεριφορές και στη συνέχεια να εξασκηθείτε σε πιο χρήσιμους τρόπους σκέψης ή δράσης.

Δημιουργία νοήματος. Σκεφθείτε θετικά τους ανθρώπους ή τις πτυχές της ζωής, που ίσως έχετε χάσει. Προσπαθήστε να βρείτε ουσιαστικούς τρόπους για να τιμήσετε την απώλεια, είτε μόνοι σας είτε μαζί με άλλους. Ισως χρειαστεί να αλλάξετε γνώμη ως προς το τι θεωρείται «καλή μέρα», και να συνειδητοποιήσετε ποιοι άνθρωποι, ποιες αξίες και ποιοι στόχοι είναι πιο σημαντικοί για σας.

Δεν υπάρχει συγκεκριμένο χρονικό διάστημα μέσα στο οποίο συνέρχεται κανείς από τις επιπτώσεις της πυρκαγιάς. Μπορεί να χρειαστεί πολύς καιρός για να αισθανθείτε καλύτερα, εξαρτάται από το πόσο επηρέασε τον καθένα η φωτιά. Εάν καταφέρετε να αναπτύξετε τους δικούς σας τρόπους προσαρμογής στις καταστάσεις, μπορεί να αποκτήσετε μια πιο δυνατή αίσθηση ότι είστε σε θέση να αντιμετωπίζετε τις προκλήσεις της ζωής, μεγαλύτερη αίσθηση νοήματος ή σκοπού, ακόμη και την ικανότητα να υποστηρίζετε άλλους σε παρόμοιες καταστάσεις.

Οι πυροσβέστες υποφέρουν επίσης

Οι πυροσβέστες, όπως επίσης οι αστυνομικοί και οι στρατιωτικοί, αλλά επίσης οι εθελοντές (θα προσθέσω και τα συνεργεία των δημοσιογράφων), που συμμετέχουν σε επιχειρήσεις διάσωσης, και άρα εκτίθενται σε τραυματικά γεγονότα, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν PTSD, σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό, σύμφωνα με τον Στίβεν Τέιλορ, καθηγητή ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας στον Καναδά. Η κόπωση και η συναισθηματική εξάντληση (burnout) είναι σημαντικές, ειδικά για όσους παλεύουν με μεγάλες και επικίνδυνες δασικές πυρκαγιές. Οι πυροσβέστες χρειάζεται να προσέχουν την ψυχική τους υγεία και να ζητήσουν βοήθεια αν εμφανίσουν σημαντικό άγχος, κατάθλιψη, ευερεθιστότητα ή θυμό.

Τέλος, κάποιοι άνθρωποι μπορεί να νιώθουν πολύ άσχημα ακούγοντας ειδήσεις σχετικές με πυρκαγιές δασών, αλλά η συντριπτική πλειοψηφία δεν επηρεάζεται συναισθηματικά από αυτά τα γεγονότα. Στην πραγματικότητα, πιο πιθανό είναι να συμβεί το αντίθετο. Με την καθημερινή έκθεση σε ειδήσεις για φυσικές καταστροφές, πολέμους και βία, ο τηλεθεατής μπορεί να χάσει την ευαισθησία του.

Ζητήστε επαγγελματική βοήθεια

Ορισμένοι άνθρωποι χρειάζονται περισσότερη βοήθεια από άλλους. Αν συνεχίζετε να σκέπτεστε έντονα το τραυματικό γεγονός και τα προβλήματα επιμένουν περισσότερο από ένα μήνα μετά το συμβάν (μεγάλη θλίψη και φόβος, ανησυχία και εφιάλτες, αδυναμία για εργασία ή φροντίδα των παιδιών, προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις, αδυναμία ευχαρίστησης) τότε είναι σημαντικό να συμβουλευτείτε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας, σύμβουλο, ψυχολόγο ή ψυχίατρο. Καλό θα ήταν να προσπαθήσετε να τον συναντήσετε τουλάχιστον μία φορά.

Όσο πιο σύντομα λάβετε βοήθεια, τόσο νωρίτερα θα αισθανθείτε καλύτερα. Υπάρχουν ψυχοθεραπευτές εξειδικευμένοι στην διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), που χρησιμοποιούν διάφορες τεχνικές για την επεξεργασία της τραυματικής εμπειρίας, με πιο πρόσφατη και αποτελεσματικότερη θεραπευτική αντιμετώπιση  το EMDR. Πρόκειται για μια σύνθετη μέθοδο ψυχοθεραπείας που συνδυάζει στοιχεία από εδραιωμένες κλινικές θεωρητικές κατευθύνσεις, συμπεριλαμβανομένης της ψυχοδυναμικής, της γνωσιακής, της συμπεριφορικής και της προσωποκεντρικής.

Ψυχολογική βοήθεια για πυροπαθείς

• Στο Κέντρο Υγείας Ραφήνας – Πικερμίου (τηλέφωνα επικοινωνίας: 2294320250 και 2294320011) βρίσκονται σε ημερήσια βάση ψυχολόγοι του ΚΕΕΛΠΝΟ και των Γιατρών του Κόσμου για την ψυχολογική υποστήριξη των πληγέντων.
• Το ΚΕΕΛΠΝΟ δίνει πληροφορίες και οδηγίες για αντιμετώπιση προβλημάτων που έχουν σχέση με τη δημόσια υγεία στο 210-5212000 (8πμ – 4μμ) και στην ειδική 24ωρη γραμμή επικοινωνίας του Κέντρου Επιχειρήσεων (ΚΕΠΙΧ) 210-5212054.
• Το Μητροπολιτικό Κοινωνικό Ιατρείο Ελληνικού διαθέτει έναν ψυχολόγο για την ψυχολογική υποστήριξη των πυροπαθών.
• Η εταιρεία Ελληνική Διπολική Οργάνωση, σε συνεργασία με τον δήμο της Ραφήνας παρέχει δωρεάν ψυχολογική υποστήριξη σε όσους έχουν πληγεί από τις φωτιές. Τα μέλη της ομάδας βρίσκονται στο πνευματικό κέντρο. Τηλέφωνο επικοινωνίας:  6970-018622.
• Τα Παιδικά Χωριά SOS συμμετέχουν στις κινητές μονάδες του ΕΚΚΑ (στο κλειστό Γυμναστήριο της Ραφήνας και στο Γηροκομείο του δήμου Μεγαρέων) με ειδική ομάδα επιστημονικού προσωπικού που αποτελείται από ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς και παιδοψυχίατρους.
• Το Χαμόγελο του Παιδιού προσφέρει επίσης ψυχολογική υποστήριξη στις κατασκηνώσεις Αγίου Ανδρέα στη Νέα Μάκρη

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News