Οι τίτλοι τέλους που μπήκαν με την πρόσφατη (26/3, διαβάστε σχετικά εδώ) συναυλία των τριών (από τους πέντε) Genesis στην κατάμεστη συναυλία στο O2 Arena, ήταν ταυτόχρονα και μια υπόμνηση του τέλους μιας ολόκληρης εποχής. Κι αυτό γιατί οι Genesis δεν ήταν κάποιο μοναχικό φαινόμενο στον κόσμο της ποπ μουσικής, αλλά μια παρουσία μέσα σε ένα εντυπωσιακό καλλιτεχνικό κίνημα που γεννήθηκε μέσα από το ροκ και κατηγοριοποιήθηκε ως art και progressive rock.

Βέβαια, προϋπήρξε αυτή η τεράστια έκρηξη μουσικής δημιουργίας που ακολούθησε τις απαρχές του ροκ εν ρολ στις ΗΠΑ, με δεκάδες εμπνευσμένα ροκ συγκροτήματα από τις αρχές της δεκαετίας του ’60, αποδεικνύοντας το τεράστιο δυναμικό μουσικής δημιουργίας που υπήρχε μέσα από τα μπλουζ και το ροκ. Ενα δυναμικό που οδήγησε από πολύ νωρίς στο ξεπέρασμα της απλής χορευτικής μουσικής και της εύκολης ποπ, μετατρέποντας τη ροκ σκηνή σε ένα πολύπλοκο καλλιτεχνικό κίνημα που ενσωμάτωσε ταυτόχρονα πολλά νέα στοιχεία, που δεν θα συναντήσουμε σε κανένα παλιότερο μουσικό είδος.

Το ονομαζόμενο art rock και το συναφές progressive rock κατέχουν ιδιαίτερη θέση μέσα σε αυτό το μουσικό στερέωμα, με βασικά χαρακτηριστικά τη δημιουργική αναζήτηση νέων τρόπων μουσικής έκφρασης, με την ταυτόχρονη χρήση της νέας τεχνολογίας για την παραγωγή ηλεκτρονικής μουσικής και κύριο μέσο τους δίσκους 33 στροφών παράλληλα με τις συναυλίες, χωρίς να εγκαταλείψει τα βασικό χαρακτηριστικά του ροκ, όπως την ένταση του ήχου και τον δυνατό ρυθμό.

Σε αυτό το μουσικό ρεύμα συγκαταλέγονται συγκροτήματα όπως οι Velvet Underground με Lou Reed, John Cale και τη Nico, οι Yes με τον οργανίστα Rick Wakeman, οι Pink Floyd, οι Genesis με τον Peter Gabriel, οι King Crimson, οι Emerson lake and Palmer, οι Van der Graf Generator με τον Peter Hammil, οι Gentle Giant, οι Ολλανδοί Focus, οι Roxy Music, ο David Bowie, o Brian Eno, o Kevin Ayers, o David Byrne και οι Talking Heads, αλλά και οι Who και οι Jethro Tull, και ο Frank Zappa, ενώ στοιχεία του είδους θα συναντήσουμε σε πάρα πολλά άλλα συγκροτήματα, αρχίζοντας από τους Beatles και τους Rolling Stones, τον Eric Burdon με τους Animals, τους Kinks, τους Cream, τους Traffic τους Moody Blues και πολλά άλλα. Επίσης μεγάλο μέρος της γερμανικής ροκ σκηνής, που ονομάστηκε Krautrock, ακολούθησε παρόμοια πορεία (όπως οι Amjon Duul II, οι Can, οι Neu, οι Jane, οι Frumpy, οι Guru Guru και οι Birth Control, μαζί με την ηλεκτρονική μουσική των Tangerine Dream, του Klaus Schulze και των Kraftwerk).

Χαρακτηριστικά του art και progressive rock

Ενα πρώτο χαρακτηριστικό αυτής της μουσικής είναι η μεγάλη διάρκεια πολλών από τα τραγούδια τους συνδυασμένη με μία δομή που δεν είχε καμία σχέση με τα ποπ τραγούδια: είχαν εισαγωγή (συχνά εντυπωσιακή), ανάπτυξη και κλείσιμο, συχνά χωρίς το τυπικό ρεφρέν, με ποικιλία οργάνων και πολύπλοκη σύνθεση. Oι μουσικές συνθέσεις δεν ακολουθούσαν τα εμπορικά στερεότυπα της ποπ, και με έντονη την παρουσία οργανικών περασμάτων ασυνήθιστων για τραγούδια. Επιπλέον, αρκετά άλμπουμ είχαν ενιαίο θέμα, όπως το Quandrophenia των Who (διπλό LP), το The Lamb Lies Down on Broadway των Genesis (διπλό LP), το the Wall (διπλό LP) αλλά και το Wish You Were Here, των Pink Floyd, αλλά και το The Rise and Fall of Ziggy Stardust and the Spiders from Mars του David Bowie. Αλλωστε βασικός πρόδρομος του είδους θεωρείται το θεματικό Sgt. Pepper’s Lonely Band των Beatles, που βγήκε το 1967.

Ενα άλλο κοινό στοιχείο των art rock και progressive συγκροτημάτων είναι οι στίχοι, με σαφή λογοτεχνική αξία και πολλές αναφορές στη λογοτεχνία του φανταστικού, τη μυθολογία, αλλά και τον σουρεαλισμό. Επίσης, σημαντικό ρόλο στις συναυλίες αυτών των συγκροτημάτων έπαιζαν τα σκηνικά, με χαρακτηριστική την περίπτωση του Peter Gabriel των Genesis, του David Bowie και των Roxy Music.

Τέλος, από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά στοιχεία του art και progressive rock ήταν ο διαρκής πειραματισμός και η αναζήτηση νέων τρόπων μουσικής έκφρασης αλλά και νέων ήχων με την χρήση όλων των τεχνολογικών καινοτομιών του ηλεκτρικά παραγόμενου ήχου (ηλεκτρικές κιθάρες, ηλεκτρικά πιάνα και συνθεσάιζερ). Κι εδώ είχαμε τη συνάντηση με την εξέλιξη της αβανγκάρντ δυτικής μουσικής, με χαρακτηριστική περίπτωση τη μουσική του γερμανού συνθέτη Karlheinz Stockhausen, την προσωπογραφία του οποίου είχαν συμπεριλάβει οι Beatles στο περίφημο εξώφυλλο του Sgt. Pepper’s, αναγνωρίζοντας τη σημασία του στην εξέλιξη της σύγχρονης μουσικής. Αντίστοιχα ο Frank Zappa είχε επιρροές από τον Varese στην Αμερική.

Αναζητώντας τις απαρχές του art και progressive rock είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς πως πολλά μέλη αυτών των συγκροτημάτων που έγιναν διάσημοι στη συνέχεια ήταν φοιτητές σχολών καλών τεχνών: ο John Lennon (Liverpool College of Art), o Ray Davies (Hornsey College Of Art και μετά Croydon Art School), ο Eric Clapton (Kingston College Of Art) o Keith Richards (Sidcup Art College),o Pete Townsend και ο Ronnie Wood  (Ealing Art College) και ο Syd Barrett (Camberwell College of Arts). Επίσης, το πρώτο art rock συγκρότημα, οι Velevt Underground and Nico, δημιουργήθηκαν και είχαν ως πρώτο μάνατζερ τον Andy Warhol, που σχεδίασε και το εξώφυλλο του πρώτου τους δίσκου με την μπανάνα (ανοίγοντας μια σειρά καλλιτεχνικών εξωφύλλων LP, με χαρακτηριστικά αυτά των Yes που ζωγράφισε ο Roger Dean).

Ομως, πολύ μεγαλύτερη σημασία για τη σχέση του ροκ με την τέχνη είχε αυτό καθαυτό το ενδιαφέρον για την αναζήτηση νέων τρόπων καλλιτεχνικής έκφρασης, που βέβαια ταίριαζε με το γενικότερο κλίμα της εποχής (καμία σχέση με τώρα). Είναι σαν, όταν τραγουδούσε η Nico με τους Velvet Underground, «Ι’ll be your mirror», να έλεγε μεταφορικά προς τις επόμενες γενιές πως το art και progressive rock καθρέφτιζε τη γενικότερη καλλιτεχνική τάση της εποχής. Ή, όπως έλεγε ο Στοκχάουζεν, επηρεασμένος από τον Ερμαν Εσε, «το υψηλότερο κάλεσμα της ανθρωπότητας είναι να γίνεις μουσικός με την πιο βαθιά σημασία: να συλλαμβάνεις και να σχηματίζεις τον κόσμο μουσικά». Και αυτήν την προτροπή την ακολούθησε το art και progressive rock, από άλλη εκκίνηση, ξεπηδώντας μέσα από τη μαζική κουλτούρα (σε μία εξέλιξη αντίθετη από την αναμενόμενη) συλλαμβάνοντας το δημιουργικό πνεύμα των καιρών, δημιουργώντας νέες φόρμες, νέα γλώσσα και παίζοντας με νέα όργανα (τα ηλεκτρονικά).

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News