Ο Γιουβάλ Νόα Χαράρι αναδείχθηκε ένας από τους κορυφαίους στοχαστές της εποχής μας μετά την κυκλοφορία του «Sapiens», του πρώτου του συγγραφικού πονήματος, το 2015, ενώ στη συνέχεια εδραίωσε τη θέση του με την έκδοση των έργων «Homo Deus» και «21 Μαθήματα για τον 21ο αιώνα».

Σημείο αναφοράς για τον ισραηλινό ιστορικό και φιλόσοφο αποτελεί η ιδέα σύμφωνα με την οποία η ανθρωπότητα πορεύεται και εξελίσσεται χάρη στην ικανότητά μας να πιστεύουμε σε αποκυήματα της φαντασίας μας, σε οντότητες η ισχύς των οποίων οφείλεται στο γεγονός ότι υπάρχουν στο συλλογικό μας φαντασιακό. Πιστεύοντας σε θεούς ή έθνη, στο χρήμα ή στα ανθρώπινα δικαιώματα, καθίσταται δυνατή τη συνεργασία σε κοινωνικό επίπεδο.

Καθώς εκτείνεται από το προϊστορικό παρελθόν έως το σκοτεινό απώτατο μέλλον, η σκέψη του Χαράρι κατέληξε να επιδέχεται δύο διαμετρικά αντίθετες ερμηνείες. «Οι γενικές παρανοήσεις όσον αφορά το άτομό μου είναι ότι είμαι ο προφήτης της καταστροφής, αλλά και η αντίθετη άποψη, σύμφωνα με την οποία θεωρώ ότι όλα είναι υπέροχα. Αμφότερες, φυσικά, μπορεί να είναι αληθινές. Με το που κυκλοφορούν τα βιβλία, οι ιδέες ξεφεύγουν από τον έλεγχό σου», εξήγησε ο 45χρονος στοχαστής, συνομιλώντας με τον Ντέιβιντ Μαρκέζε, αρθρογράφο του The New York Times Magazine.

Σχολιάζοντας το γεγονός πως κάποιες από τις θεμελιώδεις ιδέες για την ανθρωπότητα που κατέστησε ευρέως δημοφιλείς –το ότι τα φανταστικά αφηγήματα ή τα κοινωνικά κατασκευάσματα έχουν πολιτική ισχύ, για παράδειγμα– προϋπήρχαν και κυκλοφορούσαν σε διάφορες εκδοχές πολύ πριν γράψει εκείνος για αυτές, ο Χαράρι σημείωσε ότι ενδέχεται να κατάφερε να προσεγγίσει ένα ευρύτερο κοινό επειδή βάση του αποτελούν η Ιστορία και η Φιλοσοφία.

«Πολλές από τις πρόσφατες απόπειρες δημιουργίας παρόμοιων μεγάλων συνθέσεων προέρχονταν από τη Βιολογία ή από την οικονομική και τις κοινωνικές επιστήμες. Τις τελευταίες δεκαετίες οι ανθρωπιστικές σπουδές εγκατέλειψαν τρόπον τινά την προσπάθεια, ενώ κατέληξε να θεωρείται σχεδόν απαγορευμένη κάθε απόπειρα σύνθεσης μεγάλων αφηγημάτων. Αλλά ο τρόπος θεώρησης των ανθρωπιστικών σπουδών είναι απαραίτητος. Πολλά από τα φιλοσοφικά ερωτήματα που απασχολούσαν την ανθρωπότητα επί χιλιάδες χρόνια, καθίστανται τώρα πρακτικά. Κατά το παρελθόν η φιλοσοφία ήταν είδος πολυτελείας, είτε μπορούσες είτε δεν μπορούσες να επιδοθείς σε αυτήν. Τώρα πρέπει πραγματικά να απαντηθούν κρίσιμα φιλοσοφικά ερωτήματα σχετικά με το τι είναι η ανθρωπότητα ή με τη φύση του καλού, ούτως ώστε να αποφασιστεί τι θα γίνει, για παράδειγμα, με τις νέες βιοτεχνολογίες, οπότε όντως ενδέχεται να κατάφερα να προσεγγίσω τους ανθρώπους γιατί προέρχομαι από την Ιστορία και τη Φιλοσοφία και όχι από τη Βιολογία ή την οικονομική επιστήμη. Επίσης, η βασική ιδέα μου είναι απλή, αφορά την πρωτοκαθεδρία της μυθιστορίας, το ότι για να κατανοούμε τον κόσμο πρέπει να λαμβάνουμε σοβαρά υπόψη τις ιστορίες. Η ιστορία που πιστεύουμε καθορίζει την κοινωνία που δημιουργούμε», εξήγησε.

Επιδιώκοντας να καταλήγει σε γενικά συμπεράσματα για το σύνολο της ανθρωπότητας, συγγράφοντας τα έργα του, ο Χαράρι διαπίστωσε επίσης πως όσο πιο κοινότοπα είναι, τόσο περισσότερο εντυπωσιάζονται οι άνθρωποι. «Ολα αυτά περί των φανταστικών ιστοριών ήταν ένα από τα πιο βασικά πράγματα που έμαθα κατά το πρώτο έτος, σπουδάζοντας Ιστορία. Θεωρούσα πως ήταν ό,τι πιο κοινότοπο υπήρχε, κάτι που όλοι ήξεραν. Αποδείχτηκε πως για πολλούς ανθρώπους αποτέλεσε μία μεγάλη ανακάλυψη: το ότι χρειαζόμαστε αυτά τα κοινωνικά κατασκευάσματα και τη διυποκειμενική πραγματικότητα. Τα πράγματα που γνωρίζουν και αποδέχονται η επιστήμη και οι ακαδημαϊκοί, εδώ και πολλά χρόνια, εξακολουθούν να αποτελούν σπουδαία νέα για το ευρύ κοινό», είπε.

Μια ιστορία για την κλιματική αλλαγή

Ερωτηθείς γιατί η ανθρωπότητα εξακολουθεί να μη λαμβάνει σοβαρά υπόψη την πραγματική ιστορία που αφηγούνται με ολοένα πιο δραματικό τόνο οι επιστήμονες όσον αφορά την κλιματική αλλαγή, που στη συνέχεια μετατράπηκε σε κρίση, ενώ τώρα τείνει να καταστεί υπαρξιακή απειλή, ο Χαράρι επισήμανε πως «πρέπει να υπάρχουν ανθρώπινοι εχθροί για να είναι μια ιστορία συναρπαστική και στην κλιματική αλλαγή δεν υπάρχουν. Οι εγκέφαλοί μας δεν εξελίχθηκαν για αυτού του είδους την ιστορία. Οταν εξελιχθήκαμε ως κυνηγοί-συλλέκτες, δεν υπήρχε ενδεχόμενο να καταφέρναμε κάπως να αλλάξουμε το κλίμα με τρόπο που θα μας ζημίωνε, οπότε δεν μας ενδιέφερε μία τέτοια ιστορία. Μας ενδιέφερε η ιστορία σύμφωνα με την οποία κάποιοι άνθρωποι στη φυλή συνωμοτούν για να μας σκοτώσουν. Οπότε έχουμε ένα αφηγηματικό πρόβλημα με την κλιματική αλλαγή».

Ωστόσο ο Χαράρι εμφανίζεται αισιόδοξος, υποστηρίζοντας πως διαθέτουμε και τον χρόνο και τα μέσα για να το ξεπεράσουμε εγκαίρως. Επικαλούμενος τις πιο ολοκληρωμένες μελέτες που έχει διαβάσει επί του θέματος, αναφέρει πως για να μην καταστεί η κλιματική αλλαγή κλιματική καταστροφή, αρκεί η ανθρωπότητα να αρχίσει να επενδύει κάθε χρόνο το 2% του παγκόσμιου ΑΕΠ για την ανάπτυξη φιλικών προς το περιβάλλον τεχνολογιών και υποδομών.

«Το καλό με το 2% είναι ότι παρόλο που πρόκειται για πολλά λεφτά, είναι απολύτως εφικτό. Εάν ήταν 20% θα σας έλεγα να το ξεχάσετε, είναι πολύ αργά. Αλλά 2%; Αυτό που πρέπει να κάνει ο μέσος πολιτικός είναι να μετατοπίσει το 2% του προϋπολογισμού από εδώ, εκεί. Ξέρουμε πώς να το κάνουμε αυτό. Πρέπει να απέχουμε από την αποκαλυπτική σκέψη σύμφωνα με την οποία είναι πολύ αργά και ο κόσμος οδεύει προς το τέλος του και να προσεγγίσουμε μια πρακτική αντίληψη: 2% του προϋπολογισμού, περί αυτού πρόκειται», ανέφερε.

Οσον αφορά το ότι η ιστορία του 2% δεν είναι ιδιαίτερα συναρπαστική, όπως επισήμανε ο συνομιλητής του, ο Χαράρι παραδέχτηκε πως, όντως, δεν είναι μία πολύ εντυπωσιακή ιστορία, αλλά αυτό ακριβώς είναι όλη ουσία. «Είναι μια ελπιδοφόρα ιστορία. Γιατί δεν καλούμαστε να αλλάξουμε ολόκληρη την οικονομία και να πάμε να ζήσουμε σε σπηλιές. Πρέπει μόνο να μετατοπίσουμε το 2%. Αυτό είναι όλο. Οπότε θεωρώ πως το μήνυμα είναι ισχυρό μήνυμα. Και υπάρχουν και άλλες ιστορίες. Λαμβάνοντας υπόψη το κίνημα της Γκρέτα Τούνμπεργκ και το νεανικό κίνημα στο σύνολό του, αυτό που λένε οι νέοι άνθρωποι στη διεθνή κοινότητα είναι ότι θυσιάζονται στον βωμό της δικής της απληστίας και ανευθυνότητας. Πλέον δεν πρόκειται για κάτι ασαφές, όπως οι εκπομπές CO2 στην ατμόσφαιρα. Πρόκειται για ένα ανθρώπινο δράμα στο πλαίσιο του οποίου οι ηλικιωμένοι θυσιάζουν τους νέους», υπενθύμισε ο ισραηλινός στοχαστής.

Αυτός τους επικρίνει, εκείνοι τον θαυμάζουν

Κατά τη διάρκεια της συζήτησης τους, κάποια στιγμή, ο δημοσιογράφος το NYT Magazine ρώτησε τον επιφανή συνομιλητή του πώς εξηγεί το ότι ενώ εκείνος επικρίνει τη δουλειά τους, υποστηρίζοντας ότι μπορεί να έχει εξαιρετικά αρνητικές επιπτώσεις, τα έργα του είναι ιδιαίτερα δημοφιλή στη Σίλικον Βάλεϊ.

«Ενας από τους λόγους είναι ότι παρόλο που επικρίνω κάποιες από τις μεθόδους τους και παρουσιάζω κάποιες από αυτές ως επικίνδυνες για την ανθρωπότητα, επισημαίνω επίσης ότι αυτό που κάνουν ενδέχεται να είναι ό,τι πιο σημαντικό συμβαίνει τώρα στον πλανήτη. Το ότι τους αποδοκιμάζω, τονίζοντας, συγχρόνως, τη σημασία αυτού που κάνουν, τους κολακεύει, καθώς σκέφτονται πως το μέλλον της ανθρωπότητας βρίσκεται εν μέρει στα χέρια τους», σημείωσε ο Χαράρι.

Ο οποίος θέλησε να υπογραμμίσει πως σε καμία περίπτωση δεν θεωρεί ότι οι πρωτοπόροι της ψηφιακής εποχής έχουν κακές προθέσεις. «Κάποια από αυτά που έχουν κάνει είναι θετικά. Συνάντησα τον σύζυγό μου στο διαδίκτυο, σε μία από τις πρώτες εφαρμογές γνωριμιών για ομοφυλόφιλους στο Ισραήλ, και είμαι ευγνώμων για αυτό, γιατί εάν είσαι ένας ομοφυλόφιλος άνδρας σε μια μικρή, επαρχιακή ισραηλινή πόλη πώς συναντάς άνδρες;», ανέφερε ενδεικτικά.

Ομως αυτό δεν αλλάζει το γεγονός ότι «στη Σίλικον Βάλεϊ δεν αντιλαμβάνονται την τεράστια επιρροή που ασκούν. Ξεκίνησαν με την ελπίδα να αλλάξουν τον κόσμο μέσω μιας βαθιάς αντίληψης της τεχνολογίας και όχι μέσω μιας εξίσου βαθιάς αντίληψης της Ιστορίας και της ανθρώπινης κοινωνίας και της ψυχολογίας. Αλλά, τελικά, γνωρίζω ότι τα κείμενα αποκτούν δική τους ζωή. Οι άνθρωποι που έγραψαν την Καινή Διαθήκη, εάν μπορούσαν να δουν τι έκαναν η Ιερά Εξέταση και οι σταυροφόροι με την ιδέα περί του άλλου μάγουλου και των πράων που θα κληρονομήσουν τη Γη, πιστεύω πως θα στριφογύριζαν στους τάφους τους. Αλλά αυτή είναι η Ιστορία, τι να κάνουμε;».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News