Ενώ η Ρόδος καιγόταν, οι τουρίστες εξακολουθούσαν να συρρέουν στο νησί. Σπίτια έγιναν στάχτη, ξενοδοχεία εκκενώθηκαν και χιλιάδες παραθεριστές μετακινήθηκαν και παρόλα αυτά έφθαναν νέοι επισκέπτες. Στον απόηχο των πυρκαγιών στη Χαβάη, όπου τουλάχιστον 115 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στη Λαχαΐνα, το νησί Μάουι γνώρισε το ίδιο φαινόμενο, όπως έγραψε το περιοδικό Time.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Εξηγήσεις υπάρχουν: έλλειψη χρημάτων για ταξίδια σε άλλα μέρη, αμφιβολία για το αν θα γινόντουσαν επιστροφές χρημάτων, προσπάθεια να ξεφύγουν οι άνθρωποι από το ζοφερό βορειοευρωπαϊκό καλοκαίρι, αναφέρει στο άρθρο της στον Guardian, η Μόγια Λόδιαν—ΜακΛιν, προσθέτοντας ωστόσο, ότι καμιά από αυτές τις εκδοχές δεν είναι αρκετή για να εξηγήσει γιατί οι άνθρωποι κατευθύνονταν προς τις φλόγες, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή και την ευημερία τους στο όνομα των διακοπών.

Σαφώς υπάρχει ένας καταναγκασμός που πάει πιο βαθιά από την απλή αναζήτηση του ήλιου. Παρά το γεγονός, όμως, ότι αυτοί οι συγκεκριμένοι τουρίστες –που πρόθυμα κατευθύνονταν σε μια ζώνη κλιματικής καταστροφής– οδηγούσαν αυτό τον καταναγκασμό  στα άκρα, είναι πιθανό το ίδιο αόρατο χέρι να καθοδηγούσε επίσης τα ταξίδια και άλλων τουριστών, της δημοσιογράφου του Guardian συμπεριλαμβανομένης.

«Γιατί ταξιδεύουμε;», αναρωτιέται η Μόγια Λόδιαν—ΜακΛέαν. Οι κάτοικοι του Μάουι μίλησαν στο BBC για τη φρίκη που ένιωσαν βλέποντας τουρίστες «να κολυμπούν στα ίδια νερά στα οποία πέθαναν δικοί μας». Μήπως αυτό το επίπεδο μερισματοποίησης στην επίμονη αναζήτηση μιας συγκεκριμένης εμπειρίας υπερβαίνει την επιδίωξη της «αναψυχής»; Αυτή, τουλάχιστον είναι η άποψη του ανθρωπολόγου Ντιν ΜακΚάνελ, καθηγητή Αρχιτεκτονικής Τοπίου στο πανεπιστήμιο Ντέιβις της Καλιφόρνια.

Στο βιβλίο του «The Tourist: A New Theory of the Leisure Class» (1976), ο αμερικανός καθηγητής υποστηρίζει ότι σε έναν μεταβιομηχανικό, όλο και πιο κοσμικό κόσμο, τα ταξίδια καταλαμβάνουν έναν τελετουργικό χώρο. Οι σύγχρονες δυτικές κοινωνίες ορίζονται από την «ελευθερία» που μας προσφέρουν· αλλά, γράφει, αυτή συνοδεύεται από συναισθήματα κατακερματισμού και αποξένωσης. Η περιήγηση σε μακρινές τοποθεσίες, σύμφωνα με τον ΜακΚάνελ, είναι «μια προσπάθεια να ξεπεραστεί η ασυνέχεια της νεωτερικότητας, να ενσωματωθούν τα θραύσματά της σε μια ενοποιημένη εμπειρία» (αν και «καταδικασμένη σε ενδεχόμενη αποτυχία», προσθέτει).

Πώς; Τα ταξίδια αναψυχής μάς δίνουν προοπτική, μας κάνουν να νιώθουμε συνδεδεμένοι με την ιστορία και συμβάλλουν στη σύνδεση της προσωπικής εμπειρίας με άλλους πολιτισμούς, ανθρώπους και μέρη, κάνοντας μας να νιώθουμε λιγότερο απομονωμένοι. Ο τουρισμός μας δίνει την αίσθηση του εγωισμού και του σκοπού.

Σε αυτά προστίθεται η διαμόρφωση του ταξιδιού ως «αυθεντικής» εμπειρίας σε έναν μη αυθεντικό κόσμο, μια διχογνωμία η οποία έγινε ακόμα πιο έντονη με την πάροδο του χρόνου. Τα ταξίδια προσφέρουν μοναδικές εμπειρίες, πράγματα που μπορούμε να κάνουμε μόνο σε ένα μέρος. Η σύγχρονη ζωή χαρακτηρίζεται από την εμμονή της με το «αυθεντικό», όπως μπορεί να μαρτυρήσει κάθε μαρκετίστας στον χώρο του lifestyle. Παρά την καθημερινή μας ύπαρξη, βλέπουμε τα ταξίδια, σαν την πύλη για να «βρούμε τον εαυτό μας».

Διαβάζοντας τον «Τουρίστα» και την ανασκόπηση του ΜακΚάνελ για το πώς διάφορα αξιοθέατα χαρακτηρίζονται σημαντικοί τόποι προσκυνήματος -ενώ σχεδίαζε ένα ταξίδι της  στην Κωνσταντινούπολη και τα «must-see» της πόλης- η Μόγια Λόδιαν—ΜακΛιν διαπίστωσε ότι το βιβλίο είναι πιο επίκαιρο από ποτέ, παρά το γεγονός ότι κυκλοφόρησε τη δεκαετία του 1970. Ειδικά η δική της γενιά, οι Ζ και οι μιλένιαλ, έχουν αγκαλιάσει τα διεθνή ταξίδια για αναψυχή όχι σαν πολυτέλεια αλλά σχεδόν σαν δικαίωμα, πράγμα που υποκινείται εν μέρει από το γεγονός ότι οι «παραδοσιακοί» δείκτες της ενηλικίωσης και της αυτοπραγμάτωσης (ιδιοκτησία σπιτιού, δια βίου καριέρα, 2,5 παιδιά) γίνονται είτε όλο και πιο ανέφικτοι είτε λιγότερο ελκυστικοί, σημειώνει στον Guardian η 28χρονη δημοσιογράφος.

Χρειάζεται να κατανοήσουμε σε βάθος γιατί ταξιδεύουμε, πέρα από το απλά «για αναψυχή»

Οπως αντιλήφθηκε ο αμερικανός ανθρωπολόγος σχεδόν πριν από 50 χρόνια, υπάρχει επίσης μια ηθική υπεροχή που συνδέεται με τους πολυταξιδεμένους. Οσοι μένουν στο σπίτι δεν κατάφεραν να «σπάσουν τα όρια της καθημερινής τους εμπειρίας και να αρχίσουν να “ζουν”», γράφει. Ωστόσο, αυτή η πεποίθηση ότι τα διεθνή ταξίδια θα διευρύνουν πάντα τους διανοητικούς μας ορίζοντες -ειδικά με  δεδομένο τον πολλαπλασιασμό των εμπορευματοποιημένων και προστατευμένων τουριστικών εμπειριών, όπου κι αν πάει κανείς- δεν υπόκειται σε μεγάλο έλεγχο.

Καθώς η κλιματική κρίση εντείνεται, γίνεται ακόμη πιο δύσκολο να υπερασπιστεί κανείς την ηθική πτυχή του ταξιδιού. Τα διεθνή ταξίδια μπορεί να μας δίνουν, ως άτομα, μια αίσθηση σύνδεσης και σκοπού μέσα στη δίνη της νεωτερικότητας· αλλά πώς μπορείς να κάνεις τελετουργικό προσκύνημα στις πυραμίδες της Γκίζας ή στα αερόστατα της Καππαδοκίας, αν έχεις συνειδητοποιήσει τι ακριβώς σημαίνει ο μαζικός τουρισμός για τις τοποθεσίες που έχουμε μάθει να λατρεύουμε;

Ο τουρισμός, επισημαίνει η Λόδιαν-ΜακΛιν ευθύνεται για το 8-10% των ετήσιων εκπομπών CO2, παγκοσμίως. Η άνοδος των φθηνών πτήσεων άνοιξε την πρόσβαση στα διεθνή ταξίδια, ωστόσο σίγουρα αυτά δεν είναι πλέον βιώσιμα. Στο μεταξύ, το κλείσιμο προορισμών λόγω της πανδημίας έδειξε ότι η άγρια ζωή γύρω από τα τουριστικά hotspots, μπορεί τουλάχιστον να ανασυνταχθεί και το κάνει όποτε της δίνεται η ευκαιρία.

Χρειάζεται να κατανοήσουμε σε βάθος γιατί ταξιδεύουμε, πέρα από το απλά «για αναψυχή», και να ξεδιαλύνουμε τα συναισθήματά μας για το προσωπικό μας δικαίωμα στην αυτοπραγμάτωση και τη σύνδεση με τον εαυτό, που περιμένουμε να βρούμε σε μακρινά μέρη. Και να προχωρήσουμε σε  αλλαγές, πράγμα τρομερά δύσκολο, παραδέχεται η Μόγια Λόδιαν—ΜακΛιν. Δεν θέλει, λέει στο άρθρο της στον Guardian, να περιορίσει τις φιλοδοξίες της να δει τον κόσμο. Θέλει να βιώσει την επιφοίτηση του ηλιοβασιλέματος καθισμένη σε θέατρα της Λυκίας, να ακούσει το κάλεσμα του εξωτικού τουκάν στην Κόστα Ρίκα και να εισπνεύσει όσο το δυνατόν περισσότερο το άρωμα του μανσάφ (παραδοσιακό βεδουίνικο πιάτο, εθνική σπεσιαλιτέ της Ιορδανίας, με αρνί ψητό σερβιρισμένο με ρύζι και αρωματική σάλτσα γιαουρτιού) αφού δει  με τα μάτια της τα θαύματα της Πέτρας. Γιατί στο βάθος της καρδιά της, κι εκείνη πιστεύει ότι έτσι θα βρει τον εαυτό της.

Αυτός ακριβώς, λοιπόν, είναι ο βασικός λόγος που κάνει τους τουρίστες να συρρέουν στα αεροδρόμια ενώ ο μαύρος καπνός εξακολουθεί να πνίγει διάφορα σημεία του κόσμου: σέρβις στον εαυτό. Αλλά η μόνη διέξοδος, λέει, είναι το να βάλουμε στην άκρη τον εαυτό μας· και ίσως αυτό να μας οδηγήσει και πάλι σε πιο συλλογικές μορφές οργάνωσης της κοινωνίας που δεν απαιτούν από εμάς να προχωράμε σε τέτοιες αναζητήσεις εξαρχής, υπογραμμίζει η Λόδιαν-ΜακΛιν. Το πρόβλημα είναι ότι κάτι τέτοιο θα απαιτούσε να περιοριστούμε, να μένουμε σπίτι περισσότερο, να εγκαταλείψουμε τα φθηνά ταξίδια υπέρ των ακριβότερων και πιο αργών χερσαίων διαδρομών ή περισσότερων τοπικών εκδρομών. Γίνεται;

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News