Το έτος 2020 ήταν μια χρονιά που μας τάραξε, μας αναστάτωσε, μας εξάντλησε. Μια χρονιά που τα εγγόνια μας θα μπορεί να αναρωτιούνται πώς ήταν να ζει κανείς τότε. Ωστόσο, με όλα όσα έχουν συμβεί τους τελευταίους 12 μήνες, μόνο μερικά στιγμιότυπα μπορούν να μείνουν ως ανάμνηση στο μέλλον, για τα πιο εμφανή τραύματα και τα πιο δραματικά σημεία καμπής.

Η ιστορία καταγράφει συχνά τις προσωπικές ιστορίες των προνομιούχων, των ισχυρών ή των διαβόητων, αλλά δεν μπορεί να συλλάβει το μέγεθος της ανθρώπινης εμπειρίας, γράφει ο Ρίτσαρντ Φίσερ στο BBC Future.

Tι θα θέλαμε, λοιπόν, να γνωρίζουν οι μελλοντικές γενιές από όλα όσα ζήσαμε φέτος; Εάν μπορούσατε να αφήσετε πίσω σας ένα αντικείμενο που μιλάει για το 2020, τι θα ήταν αυτό;

Στο τέλος της χρονιάς, σε συνεργασία με το School of International Futures και τη νέα γενιά των βοηθών του από όλο τον κόσμο, το BBC Future αποφάσισε να δημιουργήσει μια εικονική κάψουλα χρόνου και μέσα σε αυτή να συγκεντρώσει σημαντικά πράγματα τα οποία πρέπει να γνωρίσουν οι αυριανές γενιές, εκείνοι που θα ζουν 100 χρόνια από τώρα. Σε αυτή τη λίστα, προσθέσαμε επιπλέον και δύο τρία δικά μας.

Κάποιοι ίσως θέλουν να ξεχάσουν τo 2020. Ωστόσο, όλα όσα συγκεντρώθηκαν στη λίστα της χρονιάς είναι σύμβολα πράξεων, εμπειριών, ιδεών και αλλαγών σε δύσκολους καιρούς, που αξίζει να διατηρηθούν. Εκτός από το τραύμα, η φετινή χρονιά χαρακτηρίστηκε και από μερικές θετικές αλλαγές, που δεν θέλουμε να χάσουμε, στιγμές που τα πράγματα έγιναν λίγο καλύτερα εν μέσω του χάους, χάρη στη σοφία ή την έμπνευση κάποιων ανθρώπων. Ακόμη, συνοδεύτηκε και από κάποιες προειδοποιήσεις που ελπίζουμε ότι δεν θα ξεχαστούν.

Οι κάψουλες του χρόνου είχαν πάντα σχέση με αυτά που μια κοινωνία θέλει να θυμάται και να μεταδώσει στις επόμενες γενεές, προβάλλοντας στο μέλλον την καλύτερη εκδοχή της. Συνήθως είναι πράγματα υποκειμενικά, συχνά εκλεκτικά, γράφει ο Φίσερ, πάντα, όμως, διηγούνται μια ανθρώπινη ιστορία.

Ιδού, λοιπόν, όσα «διακτινίζει» στο μέλλον η κάψουλα του BBC Future (συν τη δική μας συμβολή).

Μάσκα

Ίσως το πιο χαρακτηριστικό αντικείμενο της χρονιάς είναι η μάσκα προσώπου, κάτι που μέχρι πριν από μερικούς μήνες προοριζόταν για χρήση μόνο από νοσηλευτικό προσωπικό, και κάποιους ακόμη επαγγελματίες, που χρειάζονταν προστασία. Σε 10 χρόνια, από τώρα, ψάχνοντας στα συρτάρια σας μπορεί να βρείτε τις δικές σας και να απορείτε για το πώς έγινε η μάσκα τόσο κυρίαρχο κομμάτι της ζωής μας το 2020. Μάσκες φαρμακευτικές, με λογότυπο κρατών, αθλητικών ομάδων και εταιριών, μάσκες με καρτούν (οι παιδικές ειδικά είναι πολύ χαριτωμένες) μπήκαν στην καθημερινότητά μας και έγιναν βασικό μέτρο προφύλαξης.

Αλλά αν έπρεπε να συμπεριλάβουμε μόνο ένα στοιχείο στην κατηγορία «μάσκα», τότε αυτό θα ήταν η ταπεινή βελόνα και κλωστή, που μαζί με ένα κομμάτι ύφασμα από ένα παλιό μακό ήταν ίσως το πιο ισχυρό εργαλείο κατά της θανατηφόρας πανδημίας, την περίοδο που οι μάσκες ήταν σε έλλειψη.

Κομμάτια από μακό, εξάλλου, σε ένα πλαστικό κουτί με αυτοσχέδια απολυμαντικά (με οινόπνευμα, οξυζενέ ή διάλυμα χλωρίνης και νερού, ή αιθέρια έλαια και ξύδι) ήταν απαραίτητα μέχρι να ξεπεραστούν οι ελλείψεις στις αρχές του lockdown, όταν άδειασαν τα ράφια φαρμακείων και σούπερ-μάρκετ. Σε αυτά θα προσθέσω και το δικό μου φετίχ της χρονιάς: μια πλάκα πράσινο σαπούνι από ελαιόλαδο, που καθαρίζει βαθιά, απολυμαίνει, κλείνει μικρές πληγές και σκασίματα αφήνει την επιδερμίδα απαλή σαν ζυμαράκι.

Ακόμη, το κιντσούγκι, η παραδοσιακή ιαπωνική τέχνη της επισκευής των σπασμένων πραγμάτων συζητήθηκε πολύ φέτος. Σε αντίθεση με τους Ελληνες που λένε ότι «όταν ραγίσει το γυαλί δεν ξανακολλάει», οι Ιάπωνες εδώ και αιώνες επιδιορθώνουν σπασμένα κεραμικά και τις πορσελάνες τους, χρησιμοποιώντας ένα μείγμα από χρυσό. Δίνουν νέο σχήμα και πνοή σε κατεστραμμένα αντικείμενα, εν ανάγκη αλλάζουν τη χρήση τους, μάλιστα το αναγεννημένο αντικείμενο μπορεί να είναι ακόμα πιο ωραίο. Αυτή η προσέγγιση της τέχνης της συγκόλλησης, όμως, ίσως μας χρειάζεται, πλέον, ως ιδέα ακόμη και για την επανένωσή μας με τους ανθρώπους.

Οι ανέσεις του σπιτιού και της γειτονιάς

Με τόσο πολύ χρόνο μέσα στο σπίτι φέτος εξαιτίας των lockdown, ίσως δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι ψήφισαν αντικείμενο της χρονιάς πιτζάμες, μια καρέκλα γραφείου, και τους φορτιστές τηλεφώνου και λάπτοπ επειδή μας επέτρεψαν τη σύνδεση στο Διαδίκτυο και με άλλους ανθρώπους.

Άλλα αντικείμενα, όπως η σκακιέρα, υπενθυμίζουν την ανάγκη για παιχνίδι, ή το μαχαίρι του ψωμιού τη δημιουργικότητα και την ευκολία που προσφέρει. Κάποιοι ανακάλυψαν τη χαρά του ζυμώματος και τη μαγιά, η οποία μάλιστα κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown εξαντλήθηκε!

Πολλοί ανακάλυψαν επίσης νέους τρόπους για να τριγυρίζουν φέτος. Μετά τις παντόφλες -φετίχ της φετινής χρονιάς και σύμβολο της κλεισούρας μας- τα αθλητικά παπούτσια ήταν τα αμέσως επόμενα υποδήματα στην προτίμηση των περισσοτέρων, ενώ πολλοί ανακάλυψαν το ποδήλατο και τις χαρές του. Σε μια εποχή φόβου και ανασφάλειας, οι ορθοπεταλιές, εκτός από άσκηση, δίνουν επίσης μια αίσθηση ελέγχου, ελευθερίας, σκοπού και ασφάλειας.

Το ημερολόγιο του lockdown είναι επίσης μια ιδέα που βρήκε εφαρμογή στα social media, όπου οι άνθρωποι μοιράζονται καθημερινά σχόλια και φωτογραφίες από το περιβάλλον τους προσπαθώντας να διατηρήσουν την επαφή με τον εαυτό τους και τους άλλους. Ξεχασμένα αντικείμενα, παλιές φωτογραφίες, παιδικά παιχνίδια και εικόνες από τη φύση (τα λουλούδια ειδικά μας θυμίζουν ότι ανθίζουν και σε δυστοπίες) έχουν αναλάβει έναν ρόλο παρηγορητικό στο Facebook και στο Instagram, πλάι σε μαγειρέματα.

Οι άνθρωποι ακινητοποιημένοι, εξάλλου, μέσα στα σπίτια τους βρήκαν νέους τρόπους για να «ταξιδεύουν» χωρίς να κάνουν βήμα. Η ιστοσελίδα Window Swap, για παράδειγμα, έγινε διάσημη φέτος, προσφέροντας παρηγοριά στους επισκέπτες της καθώς τους μεταφέρει σε χρόνο dt σε άγνωστους τόπους μέσω βίντεο. με ένα κλικ μπαίνεις σε εσωτερικά σπιτιών σε όλο τον κόσμο και μέσα από τα παράθυρά τους απολαμβάνεις τη θέα τους σε βουνά, σε θάλασσες και λίμνες, σε λεωφόρους ή σε κατάφυτους κήπους.

Η δουλειά από το σπίτι μέσω Ιντερνετ είναι, φυσικά, μια πολυτέλεια που πολλοί άνθρωποι δεν είχαν φέτος. Με αυτό κατά νου, στη λίστα του 2020 μπαίνει μια τσάντα ντελίβερι, τιμώντας τον τρόπο με τον οποίο οδηγοί, υπάλληλοι καταστημάτων και πολλά άλλα επαγγέλματα στήριξαν τον κόσμο μας.

Παράλειψη θα ήταν βεβαίως να μην συμπεριλάβουμε ένα αντικείμενο που τιμά τους εργαζόμενους στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης και της φροντίδας στο σπίτι. Σε πολλές χώρες, αυτό το αντικείμενο ήταν το παιδικό σχέδιο ενός ουράνιου τόξου, ένα παγκόσμιο μήνυμα ευχαριστιών σε εκείνους που βρίσκονται σε επικίνδυνα και αγχωτικά περιβάλλοντα, φροντίζοντας τους πιο ευάλωτους και άρρωστους ανθρώπους.

Το περιβάλλον μας

Η περιβαλλοντική αλλαγή -προς το καλύτερο και το χειρότερο- ήταν το θέμα μερικών προτάσεων, προσφέροντας συνδέσεις μεταξύ της φύσης κοντά στο σπίτι και του ευρύτερου κόσμου.

Ο Ρίτσαρντ Φίσερ προτείνει να συμπεριληφθεί στη λίστα ένα σφραγισμένο φιαλίδιο καθαρού αέρα της πόλης. Πριν από την πανδημία, γράφει στην ιστοσελίδα του BBC, όταν περνούσε την πόρτα του διαμερίσματός του, γυρίζοντας από τη δουλειά, συχνά αισθανόταν την μεταλλική γεύση των καυσαερίων στον στεγνωμένο λαιμό και στη μύτη του. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια των lockdown, σε πολλές πόλεις η ατμοσφαιρική ρύπανση μειώθηκε. Βέβαια, τα επιβλαβή σωματίδια θα επιστρέψουν -σε ορισμένες περιπτώσεις έχει ήδη συμβεί- αλλά ένα φιαλίδιο καθαρού αέρα είναι μια υπενθύμιση της δυνατότητας και ανάμνηση μιας λιγότερο μολυσμένης πόλης όπου ήταν πιο εύκολο να αναπνέει κανείς.

Άλλες περιβαλλοντικές αλλαγές το 2020 δεν ήταν καθόλου ευχάριστες. Ετσι, έγιναν και προτάσεις με στόχο να κρατήσουμε στη μνήμη μας τις φετινές πυρκαγιές εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής οι οποίες σε κάποιες περιπτώσεις αγνοήθηκαν. Ενα κομμάτι καμένου ξύλου και ένα κομμάτι μαύρου γρανίτη από το Εθνικό Πάρκο Γουόσπουλ στη Νέα Νότια Ουαλία στην Αυστραλία, υπενθυμίζουν με οδυνηρό τρόπο ότι, εκτός από την ύπαρξη της παγκόσμιας πανδημίας, η ανθρωπότητα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει μια τεράστια περιβαλλοντική κρίση.

Ένα φυτό σε γλάστρα, από τη Βραζιλία όπου ξέσπασαν οι πυρκαγιές του Αμαζονίου, και το χόμπι της φροντίδας του κατά το lockdown είναι πάντως ένα αντικείμενο πιο ελπιδοφόρο, που μας κάνει να σκεφτούμε «τη σημασία της βιοποικιλότητας και ότι τα φυτά χρειάζονται καθημερινή φροντίδα». Στο ίδιο μήκος κύματος είναι και ένα ζευγάρι λερωμένα γάντια κηπουρικής, από την Αυστραλία.

Η εμφάνιση του τεχνητού κρέατος είναι άλλη μια φετινή εξέλιξη που σχετίζεται με τον κόσμο και το περιβάλλον, η οποία θα μπορούσε να έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις. Λίγο πριν από το τέλος του έτους, δόθηκε για πρώτη φορά έγκριση για κατανάλωση κρέατος κοτόπουλου που αναπτύχθηκε σε εργαστήριο στη Σιγκαπούρη. Επίσης, αυξήθηκε πολύ η δημοτικότητα φυτικών προϊόντων «κρέατος» που υπάρχουν ήδη στην αγορά. Στη λίστα, λοιπόν, μπαίνει και ένα πακέτο με χορτοφαγικά «μπέργκερ», προϊόντα που αντικατοπτρίζουν μια δυνητικά ευρύτερη κοινωνική αλλαγή προς μια πιο ηθική κατανάλωση, καθώς μειώνονται οι εκπομπές άνθρακα και η εκτροφή ζώων. Οι μελλοντικές γενιές μπορεί να θεωρήσουν την εισαγωγή ενός πιο υγιεινού τεχνητού κρέατος ως «πρώιμο σήμα ενός ρεύματος που λαμβάνει υπόψη ολόκληρο τον πλανήτη, καθώς και τον ίδιο τον καταναλωτή».

Κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές

Το 2020 ήταν και μια χρονιά κοινωνικών αλλαγών, με την άνοδο του κινήματος Black Lives Matters και άλλων διαμαρτυριών για την ισότητα σε όλο τον κόσμο. Τον περασμένο Αύγουστο στο Μόντρεαλ διαδηλωτές γκρέμισαν το άγαλμα του πρώτου πρωθυπουργού του Καναδά Τζον Μακντόναλντ εξαιτίας της σκληρής πολιτικής του, που οδήγησε στον θάνατο πολλούς ιθαγενείς κατά τον 19ο αιώνα. Αν με ένα μόνο αντικείμενο, λοιπόν, θα ήθελε να συμβολίσει κανείς τις ποικίλες αλλαγές της χρονιάς αυτό θα μπορούσε να είναι το άγαλμα του Μακντόναλντ ή κάποιο άλλο από τα πολλά αγάλματα πολιτικών και δουλεμπόρων, που είτε γκρεμίστηκαν από διαδηλωτές είτε αποφασίστηκε να απομακρυνθούν.

Γεγονός της χρονιάς βεβαίως ήταν και οι εκλογές στις ΗΠΑ, τις οποίες οι ιστορικοί θα καταγράψουν λεπτομερώς για τις μελλοντικές γενιές. Αλλά υπάρχει μια πρόταση για την κάψουλα χρόνου που μιλάει για μια συγκεκριμένη πτυχή τους, τη διάβρωση της αλήθειας και την άνοδο της παραπληροφόρησης: η έντυπη έκδοση μιας τοπικής εφημερίδας μπορεί να είναι ένα «αρχαϊκό» μέσο, ​​αλλά μιλάει για αυτό που αφήνουμε πίσω καθώς προχωράμε βαθύτερα στην ψηφιακή εποχή. Ο άνθρωπος, που την πρότεινε, αναφέρει ότι «αν και δεν είναι απαλλαγμένος από τους κινδύνους της πολιτικής και της προπαγάνδας, ο έντυπος Τύπος είναι ένα απτό προϊόν που έχει τη δυνατότητα να στηρίξει την πραγματικότητά μας στην τοπική κοινότητα», λέει. «Είναι μια νύξη για μια εποχή που η (παρα)πληροφόρηση επιβραδυνόταν από την ίδια τη μορφή της, και αυτό που ήταν πιο σημαντικό για εμάς μπορούσε να βρεθεί στο άμεσο περιβάλλον μας».

Επαφή και φροντίδα

Η έννοια της κοινότητας ήταν ένα από τα πιο δημοφιλή θέματα που απασχόλησαν όσους συμμετείχαν στη δημιουργία της λίστας. Το 2020 υπήρξαν πολλά σημεία έντασης και θυμού, εγωισμού και πόλωσης, από την άλλη πλευρά, όμως, σφυρηλατήθηκαν δεσμοί και δημιουργήθηκαν νέες σχέσεις σε γειτονιές. Οι γείτονες, λοιπόν, άνθρωποι που μέχρι πρότινος μπορεί να μην γνωρίζαμε καν αλλά πλέον επικοινωνούμε σε καθημερινή βάση μαζί τους, είναι ένα από τα στοιχεία της λίστας.

Στο ίδιο πνεύμα είναι και η ντίγια, η ινδική λάμπα λαδιού από πηλό, σύμβολο ελπίδας και νίκης εδώ και αιώνες, που διώχνει το σκοτάδι τόσο κυριολεκτικά όσο και μεταφορικά. Φέτος, πολλοί Ινδοί άναβαν τις λάμπες τους ταυτόχρονα, στις εννέα ακριβώς κάθε βράδυ για εννέα λεπτά, «δείχνοντας πώς ένα παλιό πολιτιστικό αντικείμενο μπορούσε να παρακινήσει τις μάζες και να τους φέρει ελπίδα, δίνοντάς τους ταυτόχρονα τη δύναμη να ενωθούν και να προχωρήσουν μπροστά παρά το σκοτάδι και την αβεβαιότητα».

Αναφορές έγιναν και στις προσωπικές σχέσεις, που δημιουργήθηκαν και εκείνες που χάθηκαν κατά την πανδημία. Η «κουρτίνα αγκαλιάς» η παράξενη διαφανής πλαστική κουρτίνα με τα μανίκια επέτρεψε φέτος σε συγγενείς και φίλους να αγκαλιαστούν χωρίς τον κίνδυνο της εξάπλωσης του ιού. Στο πνεύμα των ασυνήθιστων εφευρέσεων, είναι και το Micrashell, ένα φουτουριστικό ρούχο, που θυμίζει κοστούμι cyberpunk αστροναύτη, και επιτρέπει στους ανθρώπους να βρεθούν κοντά και να χορέψουν χωρίς κίνδυνο.

Ένα δακτυλογραφημένο τηλεγράφημα σε κίτρινο χαρτί που παραδόθηκε από έναν παραδοσιακό ταχυδρόμο, αποκαλύπτει μια προσωπική ιστορία για τη φιλία: ήταν ένα ευχαριστήριο σημείωμα από μια φίλη, που αγωνιζόταν μετά την απόλυσή της, για την βοήθεια, που της προσφέρθηκε.

Μελλοντικά δώρα

Στην τελευταία κατηγορία υπάρχει ένα σετ διδακτικού υλικού από την Ολλανδία με τίτλο Futures Thinking Playbook, με διαδραστικές ασκήσεις που είναι πιθανό να βοηθήσουν τα παιδιά του αύριο να προβλέψουν και να επιδράσουν στο μέλλον. «Είναι δύσκολο να διδάξεις κάτι που δεν υπάρχει ακόμα, αλλά τα παιδιά μπορούν να αποκτήσουν δεξιότητες για να προετοιμαστούν καλύτερα για το μέλλον», λέει η δημιουργός του. «Η Covid-19 μας έδειξε “βάναυσα” ότι η αλλαγή είναι πολύ κοντά, ο κόσμος αλλάζει, μερικές φορές πιο γρήγορα, άλλοτε πιο αργά και μπορούμε να προετοιμαστούμε καλύτερα για αυτό».

Το τελευταίο αντικείμενο που μπαίνει στη κάψουλα του χρόνου είναι μια μικρότερη κάψουλα μέσα στην πρώτη. Την προτείνει ο Ρόμαν Κρζνάρικ, συγγραφέας του βιβλίου «The Good Ancestor» («Ο Καλός Πρόγονος»): «Σε ένα επίπεδο, αυτή η κάψουλα είναι σύμβολο της επιθυμίας μας να επικοινωνήσουμε με τις μελλοντικές γενιές», εξηγεί. «Τους λέει ότι νοιαζόμαστε για τον κόσμο που τους κληροδοτούμε, ο οποίος είναι γεμάτος κινδύνους και δυνατότητες. Αλλά η κάψουλα του χρόνου είναι από μόνη της ένα διαγενεακό δώρο που μεταβιβάζουμε, το οποίο οι πολίτες του μέλλοντος μπορούν να συμπληρώσουν και να το περάσουν και εκείνοι στους απογόνους τους».

«Καθώς κάθε γενιά περνά στην επόμενη γενιά τη δική της κάψουλα χρόνου μέσα στην αρχική, οι κάψουλες χρόνου μπορεί να γίνουν προοδευτικά μικρότερες, αλλά θα γίνουν επίσης μια μεγάλη αλυσίδα που θα συνδέει όλες τις γενιές με την πάροδο του χρόνου», λέει ο Κρζνάρικ.

Η δική μας κάψουλα είναι τώρα σχεδόν γεμάτη. Αλλά υπάρχει χώρος για ακόμα μερικά αντικείμενα, που μπορεί να έχουμε ξεχάσει. Τι θα θέλατε να προτείνετε;

Όταν αυτή η χρονιά θα έχει γίνει πλέον μακρινή μνήμη και οι δυσκολίες που έφερε θα έχουν περάσει προ πολλού, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα χαιρόμαστε που τις αφήσαμε πίσω μας. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν πολλά πράγματα  που πρέπει να θυμόμαστε από το 2020: τις φωτεινές στιγμές, τις καλές ιδέες, τις θυσίες, την αυτοδυναμία, τις σχέσεις και τις κοινότητες. Παραφράζοντας τη γνωστή σοφία, γράφει ο Ρίτσαρντ Φίσερ, «μια κοινωνία που ξεχνά το παρελθόν της είναι καταδικασμένη να το επαναλάβει, αλλά μια κοινωνία που ξεχνά την ανθρωπιά της δεν έχει καθόλου μέλλον».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News