Εχει εκφυλιστεί τόσο πολύ η αξιοκρατία, κυρίαρχη ιδεολογία των ΗΠΑ και κινητήρια δύναμή τους, καταλήγοντας να αποτελεί το σαράκι που κατατρώει την αμερικανική (και όχι μόνο) κοινωνία αλλά και τη δημοκρατία;

Σύμφωνα με τον περίφημο «φιλόσοφο-ροκ σταρ» του Χάρβαρντ Μάικλ Σάντελ η απάντηση είναι ναι και το γιατί το εξηγεί στο τελευταίο του συγγραφικό πόνημα «The Tyranny of Merit» (Η Τυραννία της Αξίας) το οποίο κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ στις αρχές του προηγούμενου μήνα.

Στις σελίδες του ο επιφανής αμερικανός πολιτικός στοχαστής υποστηρίζει ότι, προωθώντας την ιδέα σύμφωνα με την οποία η αξιοκρατία αποτελεί τη λύση στις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης, της ανισότητας και της αποβιομηχάνισης, τόσο το Δημοκρατικό Κόμμα (του Μπαράκ Ομπάμα και της Χίλαρι Κλίντον) στις ΗΠΑ όσο και τα ομόλογα κόμματά του στην Ευρώπη (οι Εργατικοί του Τόνι Μπλερ και του Γκόρντον Μπράουν, για παράδειγμα, στη Βρετανία) πρόδωσαν την εργατική τάξη της Δύσης και μαζί και τις όποιες άξιες της, γεγονός που είχε «καταστροφικές συνέπειες για το κοινό καλό», όπως επισημαίνει ο Τζούλιαν Κόουμαν του Guardian.  

Την ανάλυση του Μάικλ Σάντελ επικαλέστηκαν πρόσφατα σε ένα Φεστιβάλ Οικονομίας που πραγματοποιήθηκε στο Τρέντο της Ιταλίας δύο άλλοι επιφανείς ακαδημαϊκοί των ΗΠΑ: ο νομπελίστας Ανγκους Ντίτον και η Αν Κέις που διδάσκουν οικονομία στο Πρίνστον και έγραψαν από κοινού το «Οι θάνατοι από απελπισία και το μέλλον του καπιταλισμού».

Πρόκειται για ένα βιβλίο, μας πληροφορεί ο Μάσιμο Γκάτζι της Corriere della Sera, που αποκαλύπτει την τραγωδία που βιώνουν χιλιάδες Αμερικάνοι, λευκοί κυρίως, έως την ημέρα που είτε ξεψυχούν από κατάχρηση οινοπνεύματος ή οπιούχων αναλγητικών είτε αποφασίζουν να τερματίσουν οι ίδιοι την άθλια ζωή τους.

Aνθρωποι απελπισμένοι και πάμφτωχοι που απώλεσαν πέραν όλων των άλλων και τον ρόλο τους στην κοινωνία, όπως επισήμανε στην παρέμβασή του ο Ανγκους Ντίτον, μέλη μιας πανταχόθεν βαλλόμενης τάξης τα οποία, αισθανόμενα ότι οι προοδευτικές «αριστερές» δυνάμεις αδιαφορούν για τις ζωές τους, παρασύρθηκαν από τη ρητορική ενός δισεκατομμυριούχου κτηματομεσίτη που διατυμπανίζει πως στέκεται δίπλα σε αυτούς τους παρίες της αμερικανικής κοινωνίας, σε όλους όσοι είναι λιγότεροι άξιοι από τους υπόλοιπους, σε εκείνους που η Χίλαρι Κλίντον κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας της για την αμερικανική προεδρία χαρακτήρισε «άθλιους» και «χαμένους».

Ο Σάντελ δηλώνει πως παρότι απεχθάνεται τον Ντόναλντ Τραμπ κατανοεί όλους όσοι τον ψήφισαν, μην μπορώντας να επιβιώσουν στο πλαίσιο ενός δαρβινικού καπιταλισμού τον οποίο δεν κατάφεραν ή δεν θέλησαν να χαλιναγωγήσουν οι φιλελεύθερες αριστερές πολιτικές δυνάμεις. Σύμφωνα με τον Σάντελ «η λαϊκιστική αντίδραση των τελευταίων ετών αποτελεί μια εξέγερση κατά της τυραννίας της αξίας, όπως τη βίωσαν εκείνοι που αισθάνονταν πως είχαν ταπεινωθεί από την αξιοκρατία και ολόκληρο το πολιτικό της εγχείρημα»,

Ο φιλόσοφος, οπότε, επικρίνει διαρκώς την αξιοκρατία σε μια χώρα η εξαιρετική ανάπτυξη και πρόοδος της οποίας βασίζονται στην αριστεία, στην υψηλή τεχνολογία, στις εξαιρετικές επιδόσεις και στα μεγαλύτερα ταλέντα. Και το κάνει από έναν ναό της αξιοκρατίας στην ΗΠΑ, το πιο διάσημο και περίφημο πανεπιστήμιό της, το Χάρβαρντ 

Ο 68χρονος στοχαστής θεωρεί πως στην Αμερική πλέον η κοινωνική κινητικότητα είναι σχεδόν ανύπαρκτη καθώς μόνον τα τέκνα των πλουσίων είναι σε θέση να πραγματοποιούν (ενίοτε με αθέμιτο τρόπο) λαμπρές σπουδές στα κορυφαία πανεπιστήμια της χώρας και να ανέρχονται έτσι αυτομάτως στα ανώτατα κλιμάκια της κοινωνίας των άξιων Αμερικανών.

Η αξιοκρατία συμβάλλει αναμφίβολα στην όξυνση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων. Συντελεί, όμως, και στην απώλεια της ενσυναίσθησης και της συμπόνιας όλων όσοι έχουν πετύχει στη ζωή, όντας πεπεισμένοι ότι δικαίως απολαμβάνουν ό,τι απολαμβάνουν. «Στην παρούσα περίοδο η ταπεινοφροσύνη είναι μια πολιτική αρετή ζωτικής σημασίας, αποτελεί ένα απαραίτητο αντίδοτο στην ύβρη της αξιοκρατίας που μας έχει διχάσει».

Για να ξεπεραστεί αυτή η κρίση θα πρέπει να απαλλαγούμε από τις αξιοκρατικές υποθέσεις που σφράγισαν ηθικά τις δυτικές κοινωνίες των νικητών και των ηττημένων. Και σύμφωνα με τον Σάντελ η πανδημία του κορονοïού που μαίνεται ανά την υφήλιο και ειδικά η επανεκτίμηση της αξίας της υποτιθέμενης ανειδίκευτης και κακοπληρωμένης εργασίας, μπορούν να συμβάλουν στην έναρξη των διεργασιών για μια ριζική αναθεώρηση των πραγμάτων.

«Αυτή είναι η στιγμή για την έναρξη ενός διαλόγου για την αξιοπρέπεια της εργασίας και την ανταμοιβή της, όχι μόνο όσον αφορά τις αποδοχές αλλά και την εκτίμησης που της αποδίδεται. Τώρα συνειδητοποιούμε πόσο πολύ εξαρτιόμαστε, όχι μόνον από τους γιατρούς και τους νοσηλευτές, αλλά και από τους διανομείς, τους υπαλλήλους των σούπερ μάρκετ, τους αποθηκάριους, τους οδηγούς φορτηγών, τους παρόχους υπηρεσιών υγείας κατ’ οίκον και τους νηπιαγωγούς. Χαρακτηρίζουμε τις δουλειές τους καίριας σημασίας αλλά συνήθως δεν είναι οι καλύτερα αμειβόμενοι ή οι πιο τιμημένοι», μας υπενθυμίζει ο Σάντελ.