Τον Απρίλιο δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι στα Κανάρια Νησιά προχώρησαν σε διαμαρτυρίες ζητώντας επειγόντως να επανεξεταστεί η τουριστική στρατηγική του ισπανικού αρχιπελάγους και να παγώσει ο αριθμός των επισκεπτών, υποστηρίζοντας ότι το μοντέλο που εφαρμόζεται εδώ και δεκαετίες έχει κάνει τη ζωή απρόσιτη και περιβαλλοντικά μη βιώσιμη για τους κατοίκους.

«Canarias tiene un límite» («Τα Κανάρια έχουν ένα όριο») ήταν το κεντρικό σύνθημα των διαδηλώσεων, που υποστηρίζονται από διεθνείς περιβαλλοντικές οργανώσεις όπως η Greenpeace, η WWF, οι Οικολόγοι σε Δράση, οι Φίλοι της Γης και η SEO/Birdlife. «Φτάσαμε στο σημείο όπου η ισορροπία μεταξύ της χρήσης των πόρων και της ευημερίας του πληθυσμού εδώ έχει διαταραχθεί, ειδικά τον περασμένο χρόνο», δήλωσε στον Guardian ο Βίκτορ Μαρτίν, εκπρόσωπος της συλλογικότητας Canarias se Agota (Τα Κανάρια Εξαντλήθηκαν), που ανέλαβε τον συντονισμό των διαδηλώσεων στα οκτώ νησιά, ενώ ταυτόχρονα 11 μέλη της έκαναν απεργία πείνας σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την κατασκευή δυο μεγάλων, πολυτελών καταλυμάτων στη νότια Τενερίφη, τα οποία χαρακτηρίζουν παράνομα και εντελώς περιττά.

«Το μήνυμα σε ένα από τα πανό των διαδηλώσεων, “Tourist: Respect my country” (“Τουρίστα: σεβάσου τον τόπο μου!”), δεν θα μπορούσε να είναι πιο ξεκάθαρο» γράφει η Λόρα Χολ στο BBC Travel (μια σειρά ταξιδιωτικών άρθρων του BBC που βοηθούν τους αναγνώστες να εξερευνήσουν τόπους υπεύθυνα και βιώσιμα). Σημειώνει ότι, καθώς πλησιάζει η καλοκαιρινή περίοδος αιχμής των ταξιδιών για το βόρειο ημισφαίριο, ένα ανάλογο αντιτουριστικό κύμα φουντώνει και σε άλλους δημοφιλείς προορισμούς. Παρόμοιες διαμαρτυρίες έχουν παρατηρηθεί και σε ευρωπαϊκές πόλεις όπως η Βαρκελώνη, η Αθήνα και η Μάλαγα, μεταξύ άλλων.

Πολλοί κάτοικοι περιοχών με υπερβολικό τουρισμό ζητούν όλο και περισσότερο έναν καλύτερο τύπο τουρίστα: κάποιον που σέβεται την τοπική κουλτούρα και τη φύση, όχι εκείνον που πίνει φτηνή μπίρα στην παραλία και φεύγοντας αφήνει πίσω του άδεια μπουκάλια και έναν σωρό από αποτσίγαρα μπηγμένα στην άμμο.

Σε όλον τον κόσμο, δε, οι άνθρωποι που ζουν σε τουριστικούς προορισμούς εκφράζονται όλο και πιο δυνατά για το είδος του τουρίστα που θέλουν στους δρόμους τους και το είδος που δεν θέλουν. Λένε «ναι» σε τουρίστες που ξοδεύουν χρήματα σε τοπικά καταστήματα, τονώνουν την τοπική οικονομία και συμπεριφέρονται με σεβασμό. Αλλά λένε όχι σε αλαζονικούς τουρίστες –συχνά Βρετανούς, επισημαίνει το BBC– που συμπεριφέρονται άσχημα, δεν σέβονται τις τοπικές παραδόσεις και επηρεάζουν αρνητικά την καθημερινότητα και τον τρόπο ζωής της περιοχής.

Σύμφωνα με την Καρίνα Ρεν, ερευνήτρια του Τουρισμού και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Αλμποργκ στη Δανία, πάντα υπήρχαν τουρίστες με κακή συμπεριφορά, απλώς τώρα είναι περισσότεροι από ποτέ: «Οι μετακινούμενοι θεωρούνταν πάντα ξένοι» λέει στο BBC. «Οποτε ταξιδεύουμε, υπάρχει μια πολιτιστική συνάντηση με ανταλλαγή ιδεών και διαφωνιών. Ηταν αλήθεια στις μέρες των Μεγάλων Περιηγήσεων (Grand Tour, που άνθησαν από τα μέσα του 17ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 19ου) και ισχύει επίσης για τον μαζικό τουρισμό. Αλλά τώρα διαφέρει κάτι: ο όγκος. Οι τουρίστες δεν συμπεριφέρονται χειρότερα, απλώς είναι περισσότεροι» υποστηρίζει η δανή καθηγήτρια.

Φέτος στη Βαρκελώνη, οι τοπικές αρχές προχώρησαν ήδη σε ένα ασυνήθιστο βήμα, θέλοντας να προσφέρουν καλύτερη ποιότητα στις μετακινήσεις, ειδικά των ηλικιωμένων κατοίκων της πόλης. Η διαδρομή του λεωφορείου 116, που περνάει από τα στενά δρομάκια της γειτονιάς Γκράσια, δεν υπάρχει πλέον στους χάρτες της Google και της Apple. Το mini bus των μόλις 20 θέσεων ήταν πάντα γεμάτο  τουρίστες φορτωμένους με σακίδια, που ήθελαν να επισκεφθούν το Πάρκο Γκουέλ (το δεύτερο πιο δημοφιλές αξιοθέατο της πόλης μετά τη Σαγράδα Φαμίλια), αφήνοντας απ’ έξω τους ντόπιους.

Στις Βαλεαρίδες Νήσους της Ισπανίας, γνωστές για προορισμούς νυχτερινής διασκέδασης όπως η Πλάγια ντε Πάλμα και το Μαγκαλούφ στη Μαγιόρκα, καθώς και το Σαντ Αντόνι στην Ιμπίθα, έχουν επεκταθεί οι περιορισμοί στην κατανάλωση αλκοόλ στον δρόμο και των πάρτι σε σκάφη, που είχαν επιβληθεί διά νόμου το 2020, σε μια προσπάθεια καταστολής αυτού του είδους τουρισμού.

Στη Βενετία έχουν αρχίσει να επιβάλλονται τουριστικά τέλη πέντε ευρώ σε ημερήσιους ταξιδιώτες, σε μια προσπάθεια να ανακοπεί η ροή των ατελείωτων επισκεπτών, ενώ και το Μπαλί ανακοίνωσε πρόσφατα μια τουριστική εισφορά ύψους εννέα ευρώ έπειτα από μια σειρά περιστατικών βεβήλωσης σε ιερούς τόπους και ασεβούς συμπεριφοράς από επισκέπτες.

Καθώς η ανάκαμψη στον ταξιδιωτικό κλάδο συνεχίζεται μετά την πανδημία, όλο και περισσότεροι προορισμοί βλέπουν τα τουριστικά ρεκόρ να καταρρίπτονται το ένα μετά το άλλο. Μάλιστα, το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ταξιδιών και Τουρισμού προβλέπει ότι το 2024 θα είναι μια χρονιά-ρεκόρ για τον τουρισμό. Μόνο στην Ισπανία, η οποία πέρυσι υποδέχθηκε τον αριθμό-ρεκόρ των 85,1 εκατ. επισκεπτών (αύξηση 19% σε σχέση με το προηγούμενο έτος), αναμένονται φέτος ακόμη περισσότεροι τουρίστες.

Οι φορείς του τουριστικού κλάδου απολαμβάνουν μεν την ταξιδιωτική έκρηξη, που επαναφέρει την ισορροπία μετά τα απελπιστικά χρόνια της πανδημίας, αλλά –όπως δείχνει η ένταση των τοπικών αντιδράσεων– η τουριστική έκρηξη δεν ωφελεί όλους, υπογραμμίζει στο BBC Travel η Λόρα Χολ.

«Στην πραγματικότητα, η συζήτηση δεν αφορά το σωστό είδος τουρίστα, αλλά το να διασφαλίσουμε ότι οι ντόπιοι επωφελούνται από τον τουρισμό» διευκρινίζει στο BBC ο Σεμπάστιαν Ζένκερ, ειδικός στον υπερτουρισμό και ακαδημαϊκός διευθυντής του μάστερ στο Μάνατζμεντ Αειφόρου Τουρισμού και Φιλοξενίας στη Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων της Κοπεγχάγης.

«Στα Κανάρια, έχω διαβάσει ότι το ένα τρίτο του πληθυσμού ζει στα όρια της φτώχειας. Ο τουρισμός αποφέρει μεγάλο εισόδημα σε αυτά τα νησιά μεν, αλλά σε ποιους; Δεν αρκεί να πούμε ότι θέλουμε να υποδεχόμαστε τουρίστες με καλή συμπεριφορά, που είναι ήσυχοι και ξοδεύουν περισσότερα χρήματα. Το θέμα είναι πού πάνε αυτά τα χρήματα. Αυτή τη στιγμή ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού δεν ωφελείται» τονίζει.

Και προσθέτει: «Αν οι ντόπιοι μπορούν να εξασφαλίσουν μια καλή διαβίωση από τον τουρισμό, αν μπορούν να δουν τη δημιουργία υποδομών που θα χρησιμοποιούν, ίσως σε καλύτερες τιμές από τους τουρίστες, τότε μπορεί να υπάρξει μια υγιής συνύπαρξη και για τους δύο».

Η ιδέα του «σωστού είδους τουρίστα» εξακολουθεί να ευδοκιμεί στο μάρκετινγκ. Τα τουριστικά συμβούλια του κόσμου επιλέγουν σε ποιους τύπους ανθρώπων και σε ποιες εθνικότητες θα απευθυνθούν, αναπτύσσοντας τμήματα της αγοράς για το κατάλληλο είδος τουρίστα. Για παράδειγμα, οι καμπάνιες «Pure New Zealand» επικεντρώνονται σε επισκέπτες υψηλής ποιότητας, οι οποίοι συνεισφέρουν στο φυσικό περιβάλλον της χώρας, οι καμπάνιες «Visit Iceland» έχουν στόχο ταξιδιώτες που λατρεύουν τη διασκέδαση και ανεξάρτητους εξερευνητές, ενώ το Αμστερνταμ ανανέωσε το ενδιαφέρον του για υπεύθυνο τουρισμό και επισκέπτες πολιτισμού. Το γεγονός, δε, ότι αυτές οι συζητήσεις γίνονται τώρα πια έξω από τις αίθουσες συνεδριάσεων των τουριστικών φορέων, σε δρόμους και σε διαδηλώσεις, δείχνει πόσο φορτισμένη είναι πλέον η κατάσταση.

Ωστόσο, για την Αντγιε Μάρτινς, εκπαιδεύτρια του Παγκόσμιου Συμβουλίου Αειφόρου Τουρισμού και υποψήφια διδάκτορα στον κλάδο του Τουρισμού στη Σχολή Οικονομίας και Διοίκησης επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου του Κουίνσλαντ στην Αυστραλία, είναι ζήτημα καλύτερης διαχείρισης και όχι καλύτερου τύπου τουρίστα. «Οταν οι ντόπιοι κατηγορούν τους τουρίστες για κακή συμπεριφορά, αυτό δεν αφορά μόνο τους τουρίστες» υποστηρίζει. «Είναι σημάδι ότι η τουριστική διαχείριση απέτυχε».

Εκφράζει την ανησυχία ότι αν ασκηθεί πίεση στους προορισμούς για μείωση του αριθμού των τουριστών που υποδέχονται, είναι πιθανό μελλοντικά να στοχεύουν μόνο σε πλουσιότερους ταξιδιώτες, σε μια προσπάθεια να διατηρήσουν υψηλά έσοδα, αποκλείοντας από την αγορά το χαμηλότερο εισοδηματικό άκρο. Αυτή η προσέγγιση υιοθετήθηκε το 2020 στη Νέα Ζηλανδία, αλλά απέτυχε σταδιακά: ερευνητές του τουρισμού παρατήρησαν ότι δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι οι τουρίστες που ξοδεύουν πολλά χρήματα συμβάλλουν περισσότερο στην οικονομία.

Στην πραγματικότητα, μπορεί να είναι χειρότεροι για το περιβάλλον, ενώ οι τοπικοί σχολιαστές το βρήκαν ελιτίστικο, σνομπ και εκτός πραγματικότητας: «Βλέπω τα ταξίδια ως δύναμη για το καλό», λέει η Μάρτινς. «Δεν θέλουμε να έχουν μόνο οι πλούσιοι τη δυνατότητα για εμπειρίες που ανοίγουν το μυαλό, αλλά και αυτοί θα πρέπει να το κάνουν με υπεύθυνο τρόπο, ώστε να μην καταστρέφουμε τον πλανήτη».

Στο μεταξύ, σε όλη τη βιομηχανία χαράσσονται κρυφά κατευθυντήριες γραμμές ώστε να διαμορφωθεί με κάθε τρόπο ένα καλύτερο είδος συμπεριφοράς. Πιο ήπιες ιδέες, όπως η εισαγωγή μιας τουριστικής υπόσχεσης για συμπεριφορές που θεωρούνται αποδεκτές σε μια τοποθεσία, υπάρχουν εδώ και καιρό.

Η Ισλανδία, για παράδειγμα, ζητεί μεταξύ άλλων από τους τουρίστες να αποφεύγουν να οδηγούν off-road και να μη χρησιμοποιούν για τις σωματικές τους ανάγκες τη φύση. Στα Νησιά Παλάου του Ειρηνικού υπάρχει μια εκδοχή που γράφτηκε από παιδιά, τα οποία ζητούν από τους επισκέπτες να αλαφροπατούν και να διατηρούν και να προστατεύσουν την πατρίδα τους.

Οι σκληρότερες παρεμβάσεις περιλαμβάνουν τουριστικούς φόρους. Ενώ η ημερήσια χρέωση των πέντε ευρώ της Βενετίας δύσκολα θα θεωρηθεί ως αντικίνητρο, άλλες χώρες χρησιμοποιούν αυτή την τεχνική πιο τολμηρά. Το Μπουτάν, για παράδειγμα, έχει επιβάλει από το 2019 έναν τουριστικό φόρο 100 δολαρίων την ημέρα, που ουσιαστικά μειώνει τον όγκο των τουριστών και τη διάρκεια της επίσκεψής τους, αλλά επίσης αποκλείει όσους έχουν χαμηλό προϋπολογισμό.

Ορια στους αριθμούς και τις δυνατότητες του τουρισμού είναι επίσης καθ’ οδόν με άλλους τρόπους: Φέτος το Αμστερνταμ ανακοίνωσε ότι θέλει να ελέγξει τον αριθμό των διαθέσιμων τουριστικών κλινών στην πόλη, μη επιτρέποντας πλέον την ανοικοδόμηση άλλων ξενοδοχείων, πράγμα που φαίνεται πιθανό να ακολουθήσουν και άλλοι.

Ο Ζένκερ πιστεύει ότι υπάρχει άλλη μια παρέμβαση που θα βλέπουμε πιο συχνά τα επόμενα χρόνια, με προορισμούς να λένε ανοιχτά σε συγκεκριμένους τύπους ανθρώπων ότι δεν είναι ευπρόσδεκτοι. Επικαλείται τη διαφημιστική καμπάνια του Αμστερνταμ το 2023 «Stay Away», με στόχο να αποθαρρύνει τους νεαρούς Βρετανούς –και ιδιαίτερα τα bachelor parties τους–, να μεταχειρίζονται την πόλη σαν ζώνη για ελευθεριότητες. «Αν κάνετε αναζήτηση για bachelor parties στο Google, τις επόμενες δύο εβδομάδες θα βλέπετε βίντεο που λένε: αν έρθετε εδώ και εμφανιστείτε γυμνοί, θα συλληφθείτε», λέει στο BBC Travel. Είναι κι αυτός άλλος ένας τρόπος για τη διαμόρφωση της επιθυμητής συμπεριφοράς και μια προσπάθεια να μείνει μακριά το λάθος είδος τουρίστα.

Οι διαμαρτυρίες που φούντωσαν τη φετινή άνοιξη –και είναι βέβαιο ότι θα συνεχιστούν το καλοκαίρι– είναι μάλλον η αρχή για κάτι πολύ μεγαλύτερο, την αλλαγή στον τουριστικό κλάδο, η οποία είναι απολύτως απαραίτητη σύμφωνα με την  Μαρτίνς: «Αν δεν διαχειριζόμαστε σωστά τον αντίκτυπο του τουρισμού, τότε στην πραγματικότητα σκοτώνουμε τον προορισμό», υπογραμμίζει. «Πρέπει να γίνουμε βιώσιμοι ως βιομηχανία, γιατί, αν δεν το κάνουμε, στο τέλος δεν θα έχουμε κανένα προϊόν να πουλήσουμε».

Συμπληρώνει ότι «οφείλουμε να ταξιδεύουμε με προσοχή και να βεβαιωνόμαστε ότι αυτοί οι προορισμοί μπορούν να επιβιώσουν», επειδή «τελικά, οι προορισμοί αυτοί είναι το σπίτι κάποιων ανθρώπων»…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News