H ταινία «Δουνκέρκη» του Κρίστοφερ Νόλαν περιγράφει την «επική» μεταφορά 300.000 Βρετανών από τη γαλλική Δουνκέρκη στην άλλη πλευρά της Μάγχης, στη Βρετανία, τον Μάιο του 1940. Η ταινία που προβάλλεται ήδη στους κινηματογράφους (στην Ελλάδα θα κάνει πρεμιέρα στις 24 Αυγούστου) έχει αποσπάσει θετικά σχόλια από τους κριτικούς και από το κοινό. Υπάρχει όμως και μία άλλη διάσταση εκτός από την καθαρά κινηματογραφική: εκείνη της μετάδοσης και της χρήσης της ιστορικής μνήμης.

Για λόγους προφανείς το δράμα και το ηρωικό στοιχείο της εκκένωσης της Δουνκέρκης παραμένουν ζωντανά στη συλλογική μνήμη των Βρετανών και εξακολουθούν να τους συγκινούν. Τη διάσωση ακολούθησε o διάσημος και εμπνευσμένος λόγος του Ουίνστον Τσόρτσιλ – λίγες μόλις ημέρες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του ως πρωθυπουργός.

Ο Τσόρτσιλ καλώντας τους Βρετανούς να υπερασπίσουν στη χώρα τους «υποσχέθηκε» στους αντιπάλους του: «θα πολεμήσουμε ως το τέλος», «θα πολεμήσουμε στις ακτές, στους αγρούς και στους δρόμους». Η ταινία κλείνει με τον λόγο αυτόν, τον οποίο διαβάζει ένας εξουθενωμένος και μόλις διασωθείς στρατιώτης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, μίας ήττα στρατηγικής σημασίας μετατράπηκε σε μία έκκληση συσπείρωσης, σε μία τέλεια επίδειξη βρετανικής επιμονής και κουράγιου ενάντια σε όλες τις πιθανότητες.

Ο Νόλαν έχει πει πως δεν ήθελε να μπει στο πολιτικό κομμάτι της ιστορίας. Σκοπός του ήταν να δημιουργήσει μία έντονη και συναρπαστική ταινία που θα μεταφέρει στον θεατή την αίσθηση της απώλειας και του τρόμου που προκαλεί η πόλεμος. Αυτό ασφαλώς εμπόδισε κριτικούς και θεατές και βγάλουν και ευρύτερα πολιτικά συμπεράσματα από την ταινία.

O αρθρογράφος της Washington Post, Ρίτσαρντ Κόεν επέκρινε την απουσία των Γερμανών από την ταινία. Εκείνων των Γερμανών από τους οποίους προσπαθούσαν να ξεφύγουν οι Βρετανοί – παράλληλα δεν υπάρχει ούτε νύξη για τις φρικαλεότητες του ναζιστικού καθεστώτος. Η βρετανή δημοσιογράφος Τζένι Ράσελ έγραψε ότι η αφήγηση της «ηρωικής υποχώρησης» η οποία συνδέθηκε με το «τεράστιο απόθεμα βρετανικής εθνικής περηφάνιας» δεν ήταν και το καλύτερο μήνυμα σε μια στιγμή που οι πολιτικοί της χώρας βαδίζουν προς μία καταστροφική ρήξη με την Ευρώπη. «Τίποτε δεν θα μπορούσε να είναι λιγότερο βοηθητικό στη συλλογική μας συνείδηση την ώρα που η χώρα βαδίζει προς το Brexit» έγραψε.

Υπάρχει και η άλλη πλευρά, που «διάβασε» την ταινία σαν έναν εθνικιστικό ύμνο στο βρετανικό μεγαλείο και ενθουσιάστηκε. «Είδαμε το βάθος και τον πανίσχυρο δεσμό που δημιουργεί η εθνική συνείδηση. Και είναι αυτός ο δεσμός που καλεί καθημερινούς ανθρώπους σε μοναδικές πράξεις σωτηρίας» αναφώνησε με θαυμασμό το Heritage Foundation ένα πολύ δεξιόστροφο think tank στην Ουάσιγκτον. «Σε μία εποχή που η άψυχη παγκοσμιοποίηση αποτελεί την εδραιωμένη ορθοδοξία στη Δύση, η απεικόνιση του εθνικού αισθήματος στην ταινία του Νόλαν ήταν το απαιτούμενο φάρμακο για την κουλτούρα μας» είναι η διθυραμβική κριτική του Heritage Foundation. Αν και αυτές οι σκέψεις αποτελούν περισσότερο ευσεβείς πόθους παρά αντανακλούν την πραγματικότητα ίσως η πιο ενδιαφέρουσα κριτική για την ταινία του Νόλαν έρχεται από πιο μακριά: από την Ινδία.

Δεν είναι η πρώτη φορά που τα ινδικά Μέσα αναφέρονται στην αδιαφορία και στην περιφρόνηση με την οποία οι Βρετανοί αντιμετώπισαν συχνά τη συνεισφορά των ινδών στρατιωτών στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στη Δουνκέρκη οι ινδοί στρατιώτες δεν ήταν πολλοί. Υπήρχαν πάντως τέσσερα τάγματα με Ινδούς που είχαν έρθει από χιλιάδες χιλιόμετρα για να πολεμήσουν για την Αυτοκρατορία σε έναν πόλεμο που δεν ήταν δικός τους. Ενα από τα τάγματα αναγκάστηκε να παραδοθεί στους Γερμανούς, ενώ τα άλλα τρία ήταν μεταξύ των τελευταίων τμημάτων που επιβιβάστηκαν στα πλοία για να μεταφερθούν στη Βρετανία. Ο βρετανός αξιωματικός,  που αγνόησε τις εντολές και προσπάθησε να διασφαλίσει την ασφαλή μεταφορά τους στις βρετανικές ακτές, πέρασε από στρατοδικείο.

Κανένας ινδός στρατιώτης δεν εμφανίζεται στην ταινία του Νόλαν – σε κάποιο στιγμιότυπο μόνο διακρίνονται αφρικανοί στρατιώτες αλλά του γαλλικού στρατού. «Είναι αλήθεια ότι στη Δουνκέρκη δεν ήταν παρόντες πολλοί ινδοί στρατιώτες. Ηταν  μερικές εκατοντάδες μόνο ανάμεσα σε εκατοντάδες χιλιάδες εγκλωβισμένους στις παραλίες. Η παρουσία τους όμως στην ταινία θα μπορούσε να αποτελέσει μια υπενθύμιση στους Βρετανούς του καθοριστικού ρόλου που έπαιξε ο Ινδικός Στρατός στην τελική νίκη των Συμμάχων » έγραψε ο ιστορικός Τζον Μπράιος.

Οι υπηρεσίες που προσέφεραν οι Ινδοί κατά τον πόλεμο έκριναν σε μεγάλο βαθμό τη διαφορά ανάμεσα στη νίκη και στην ήττα. Διότι ενώ οι Βρετανοί και οι ευρωπαίοι σύμμαχοί τους  έγλειφαν τις πληγές τους μετά τη Δουνκέρκη, τα ινδικά στρατεύματα ανέλαβαν να σηκώσουν το μεγαλύτερο βάρος του πολέμου στη Βόρεια Αφρική και στη Μέση Ανατολή.

Περίπου 2,5 εκατομμύρια Ινδοί πολέμησαν υπό τη σημαία της Βρετανίας κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και 87.000 έχασαν τη ζωή τους. Η συνεισφορά τους δεν αναγνωρίστηκε ποτέ πλήρως από τη Δύση – και κυρίως από τη Βρετανία, όπου πολλοί φαίνεται πως προτιμούν να μένουν προσκολλημένοι στους εθνικούς μύθους του «μικρού νησιού που αντιστάθηκε μόνο του στη γερμανική λαίλαπα». Η ταινία του Νόλαν είναι απλώς η τελευταία προσβολή.

«Η επιμονή στην ιδέα μιας Βρετανίας που πολέμησε μόνη της ενέχει τον κίνδυνο να υποβαθμίσει το γεγονός ότι ο πόλεμος έφερε πόνο σε τόσο πολλά μέρη σε όλο τον κόσμο» έγραψε η ιστορικός Γιασμίν Καν. «Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, για ένα παρατηρητή από την Ανατολή, αφορούσε δύο αυτοκρατορίες που μάλωναν και όχι την υπόθεση του φασισμού. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι η «αφήγηση του θαρραλέου νησιού που νίκησε τους Γερμανούς αφήνει έξω τον παγκόσμιο χαρακτήρα του πολέμου. Ηταν τεράστιος ο αριθμός των ανθρώπων από τις αποικίες που ενεπλάκησαν σε μία σύγκρουση πάνω και πέρα από τον έλεγχό τους» γράφει η Καν.

Ασφαλώς ούτε ο Νόλαν ούτε το Χόλιγουντ πρέπει μόνοι τους να φέρουν το βάρος της ιστορικής δικαιοσύνης. Αυτό που θέλει να σημειώσει η Καν και άλλοι ιστορικοί είναι η πολυετής βρετανική αμνησία – ολόκληρες γενιές Βρετανών διδάχτηκαν ελάχιστα στο σχολείο για τη συμβολή των αποικιών στον πόλεμο και για τις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν στο όνομα της Αυτοκρατορίας.

Για τους Ινδούς η «ηρωοποίηση» του Τσόρτσιλ είναι δύσκολο να γίνει αποδεκτή, δεδομένης της παραδεδεγμένης περιφρόνησης του βρετανού πρωθυπουργού για πολλούς Ινδούς και της συνενοχής του στον θάνατο εκατομμυρίων από λιμό. Επτά δεκαετίες μετά τον πόλεμο είναι περίεργο που τόσο πολλοί άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων πολλών βρετανών και αμερικανών πολιτικών, αισθάνονται την ανάγκη να δουν στο βρετανό πρωθυπουργό μία φιγούρα τόσο ηρωική και λαμπρή.

«Ενα έθνος που στρέφει την πλάτη του στις αλήθειες του παρελθόντος του διατρέχει τον κίνδυνο υπονομεύσει το μέλλον του», έγραψε πρόσφατα ο ινδικής καταγωγής αρθρογράφος του Bloomberg View, Μιχίρ Σαρμά, αντιδρώντας σε μία πρόσφατη δημοσκόπηση που δείχνει ότι οι Βρετανοί ακόμα και σήμερα περηφανεύονται για το αποικιακό και αυτοκρατορικό παρελθόν τους. «Ετσι, πράξεις κολοσσιαίας συλλογικής αυταπάτης, όπως το Brexit, καταλήγουν να είναι αναπόφευκτες» καταλήγει.

* Η «Δουνκέρκη» του Κρίστοφερ Νόλαν θα προβάλλεται στα ελληνικά σινεμά από τις 24 Αυγούστου.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News