Σπανίζουν οι έρευνες που έχουν να προσθέσουν άγνωστες παραμέτρους στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Tο «Hitler’s Northern Utopia: Building the New Order in Occupied Norway» («Η Βόρεια Ουτοπία του Χίτλερ: Κτίζοντας τη Νέα Τάξη στην κατεχόμενη Νορβηγία» – Princeton University Press), με την υπογραφή της Δέσποινας Στρατηγάκου, ιστορικού, καθηγήτριας του Τμήματος Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου του Μπάφαλο, στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης, έρχεται να ρίξει άπλετο φως σε ένα τρομακτικό εγχείρημα, σκοτεινό μέχρι σήμερα: το όνειρο του Χίτλερ να κατασκευάσει στα νορβηγικά εδάφη υποδομές, που θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν τη ναζιστική ιδέα της αρίας φυλής. Να επεκτείνει τη Γερμανία στα φιόρδ και τις αρχές της Αρκτικής, με έργα που θα έδιναν άλλη όψη στο σκανδιναβικό τοπίο, προσφέροντας απόλαυση και ξεκούραση στα μέλη του Γ’ Ράιχ.

Η έκδοση συνιστά ερευνητικό πόνημα (με χάρτες, φωτογραφίες, ημερολόγια) επτά ολόκληρων ετών, από το 2013, οπότε η Δέσποινα Στρατηγάκου «συνάντησε» την πληροφορία που της κέντρισε το ενδιαφέρον. «Συνήθως, λόγω της ειδικότητάς μου στην Ιστορία της Αρχιτεκτονικής, ανασύρω στοιχεία που δεν θα τα βρει κανείς στα κλασικά εγχειρίδια Ιστορίας», λέει, μιλώντας στο Protagon, η καθηγήτρια. «Το συγκεκριμένο βιβλίο γεννήθηκε ως ιδέα, τυχαία, στο πλαίσιο μιας έρευνας με άλλο αντικείμενο στο Γερμανικό Ομοσπονδιακό Αρχείο: όταν ανακάλυψα σε ένα φάκελο τα μυστικά σχέδια του Χίτλερ να κτίσει μια ολόκληρη πόλη στη Νορβηγία, που ήδη είχε κατακτήσει. Δοκίμασα μεγάλη έκπληξη, δεν ήξερα τίποτε για όλο αυτό, και έτσι κατευθύνθηκα στη Βιβλιοθήκη. Γύρισα σπίτι με έναν τόμο περί τη νορβηγική αρχιτεκτονική, διαπιστώνοντας ότι τα κεφάλαια δεν είχαν συνέχεια, από το 1940 βρισκόσουν ξαφνικά στο 1945. Δεν μπορούσα να πιστέψω ότι υπήρχαν λευκές σελίδες για κείνη την περίοδο».

Ο Χίτλερ είχε κατακτήσει τη Νορβηγία το 1940, στο όνομα της σωτηρίας της από τη Βρετανία (τον κυριότερο εμπορικό σύμμαχό της εκείνη την εποχή), αντιμετωπίζοντας τον λαό της ως εκπροσώπους της αρίας φυλής, ως γνήσιους αρίους περισσότερο και από τους ίδιους τους Γερμανούς. Οι Νορβηγοί δεν θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν ως «Untermenschen», υπάνθρωποι, όπως οι εβραίοι, οι σλάβοι, ή άλλοι πληθυσμοί στην υπόλοιπη Ευρώπη. Ηταν αδελφοί και σύντροφοι, είχαν κάθε δικαίωμα να ενσωματωθούν στο κοινωνικό δημιούργημα του νέου τους «ηγέτη». Τελούσαν άλλωστε υπό εξέλιξη τα ζευγαρώματα γερμανών στρατιωτών με νορβηγίδες (υπολογίζονται στις 50.000), τα αποκαλούμενα «κορίτσια των Γερμανών», που θα έδιναν ώθηση στη ναζιστική ιδέα – 73 χρόνια μετά, η πρωθυπουργός της Νορβηγίας θα ζητούσε συγγνώμη από τις γυναίκες αυτές, οι οποίες εκδιώχθηκαν από τη χώρα τους στα απόνερα του Πολέμου.

Μετά τη ναζιστική εισβολή και τις καταστροφές που είχαν προκληθεί σε πολλές νορβηγικές πόλεις, το πεδίο ήταν ελεύθερο και η ευκαιρία μοναδική για να αποτοξινωθεί η χώρα από τη βρετανική μενταλιτέ. Η Γερμανία θα ήταν πλέον πανταχού παρούσα με τη σφραγίδα (ποιου άλλου;) του Αλμπερτ Σπέερ, γνωστού ως αρχιτέκτονα του Χίτλερ, που ανέπτυσσε και πολιτική σταδιοδρομία. Θα βοηθούσαν νορβηγοί «ακόλουθοι» του, αρχιτέκτονες, με στόχο την επαναδόμηση 23  πόλεων.

Τι κι αν το στυλ του Σπέερ ήταν καταθλιπτικό, απομακρύνοντας τη χώρα από τον αρχιτεκτονικό προσανατολισμό της κατά τις δεκαετίες του ’20 και του ’30; Hταν διαταγή, δεν προϋπέθετε συναίνεση. Το μεγαλύτερο πρόβλημα που θα προέκυπτε ήταν οι εκκλησίες –ο χριστιανισμός δεν ήταν δημοφιλής στους Ες Ες. Λύθηκε με την ανύψωση τερατουργημάτων, πλάι σε ναούς-νάνους.

Ετοιμαστείτε, το βιβλίο θα σας εκπλήξει. «Ο Χίτλερ είχε την πατρότητα του Soldatenheime, πόλους πολιτισμού και αναψυχής για γερμανούς στρατιώτες σε απομακρυσμένες περιοχές της Νορβηγίας», τονίζει η κυρία Στρατηγάκου, όταν καλείται να σταχυολογήσει μια από τις πιο ενδιαφέρουσες πτυχές του βιβλίου. «Εκεί, σε αυτά τα σπίτια των στρατιωτών, στον άγριο Βορρά, θα μπορούσε να ενισχυθεί η ταυτότητά τους. Κάποια από αυτά τα κτίρια στέκουν ακόμη, ένα μάλιστα έχει ανασχεδιαστεί ως ξενοδοχείο». Ναι, η Νορβηγία θα ήταν ονειρικός τουριστικός προορισμός για τους κουρασμένους του Γ’ Ράιχ, μακριά από τις κατώτερες φυλές, σε τοπία σαγηνευτικά, υπό τους ήχους κονσέρτων του Μπετόβεν. Τετ α τετ με ξανθές κεφαλές και γαλάζιων ματιών κόρες.

«Ο Χίτλερ είχε επίσης δώσει εντολή στον Σπέερ να σχεδιάσει έναν αστικό ιστό, έξω από το Τρόντχαϊμ, μια μεγάλη πόλη για Γερμανούς με άλλα λόγια, που θα εξελισσόταν στην πολιτιστική πρωτεύουσα της Γερμανίας στον Βορρά. Τα σχέδια για την πόλη αυτή και μια καινούργια ναυτική βάση είχαν καταρτιστεί υπό άκρα μυστικότητα, προκειμένου να μην προκαλέσουν νορβηγικές αντιδράσεις», συμπληρώνει η συγγραφέας.

Σύμφωνα πάντα με την κυρία Στρατηγάκου, πήρε σχεδόν 70 χρόνια στα Εθνικά Αρχεία της Νορβηγίας, στο Οσλο, να διατρέξουν το ογκώδες βουνό των εγγράφων/σχεδίων που απέμειναν μετά το πέρασμα του Εθνικοσοσιαλισμού από τη χώρα και την επιρροή του στην καθημερινότητά της. Πρόκειται άλλωστε για μια εξαιρετικά δύσκολη ιστορία, που σαφώς φέρνει σε αμήχανη θέση πολλούς Νορβηγούς, καθώς αγγίζει συνεργασίες και σχήματα συνύπαρξης με τους κατακτητές  – αλλά αυτό είναι μάλλον ζήτημα που θα αναλάβει να διερευνήσει η νεότερη γενιά, ιστορικών και δημοσιογράφων. Για καλή τύχη της Σκανδιναβίας, πολλά από τα χιτλερικά κατασκευαστικά σχέδια δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ – με περισσότερα πάντως απομεινάρια από όσα ίσως μπορείτε να φανταστείτε. Ενός παρ’ ολίγον κόσμου, κάτω από τη σβάστικα.

H κεφαλονίτικη καταγωγή και το τσάι με τον Χίτλερ

Τη Δέσποινα Στρατηγάκου ίσως να την έχετε ήδη ανακαλύψει μέσα από το πρώτο βιβλίο της, το πρωτότυπο «Hitler at Home» (Yale University Press), με θέμα την προσπάθεια της ναζιστικής προπαγάνδας να εξιδανικεύσει τον διαταραγμένο Αδόλφο μέσα από αθέατες στιγμές στην ιδιωτική του κατοικία, να τον παρουσιάσει οικείο, προσιτό, ανθρώπινο, μέσα στον προσωπικό του χώρο (να πίνει το τσάι του, να παίζει με τα σκυλιά του), να τον καταστήσει σαγηνευτικό. Ασυνήθιστη οπτική γωνία, ιδίως αν σκεφθείτε ότι η εικόνα αυτή αντιπαραβάλλεται με τη παραληρηματικά μεγαλειώδη εικόνα του, αυτή του απόλυτου ηγέτη, που προκαλούσε δέος – από το βήμα των ομιλιών του, ή με το αποτύπωμα των μνημειακών κατασκευών του Σπέερ στη Νυρεμβέργη και το Βερολίνο.

Παιδί μεταναστών στο Κεμπέκ του Καναδά, η κυρία Στρατηγάκου ανασύρει μέσα από τις αφηγήσεις των γονιών της το τραύμα της ναζιστικής κατοχής στην Κεφαλονιά. Μπορεί το στίγμα του ναζισμού στην Αρχιτεκτονική να την έχει συνεπάρει, τις βασικές σπουδές της τις έχει κάνει ωστόσο στην Ανθρωπολογία, ίσως σε μια προσπάθεια να εμβαθύνει στις πολιτιστικές διαφορές και την επιτυχή διαχείρισή τους για μια καλύτερη ζωή, για την ίδια, για τους γονείς της.

«Εχω μεγαλώσει στο Μόντρεαλ, ως παιδί ελλήνων μεταναστών, σε μια περίοδο κατά την οποία το Κεμπέκ γνώριζε εξάρσεις πολιτικής τρομοκρατίας, απαγωγές και τοποθετήσεις βομβών», λέει η ίδια, όταν της ζητείται να δώσει ένα προσωπικό στίγμα για τους αναγνώστες του Protagon. Θυμάται την κρίση του Οκτωβρίου του 1970, με τον τότε πρωθυπουργό Πιέρ Τριντό, πατέρα του σημερινού ηγέτη του Καναδά, να λαμβάνει έκτακτα μέτρα (War Measures Act), με σοβαρές συνέπειες στις πολιτικές ελευθερίες. Τρομάζει όταν σκέφτεται πόσο βαθιές μπορούν να γίνουν οι ρωγμές της συνύπαρξης με τους «άλλους». Και αφηγείται πώς, ακόμη και ειρηνικούς καιρούς, τα παιδιά των μεταναστών αρέσκονται να ενδύονται τον ρόλο τρόπον τινά των κοινωνικών «μεταφραστών». Να γεφυρώνουν χάσματα, να συμμετέχουν σε κοινωνίες που απορροφούν διαφορές. Είναι εντυπωσιακό: σε μία και μόνη αποστροφή του λόγου της συμπυκνώνει ολόκληρη την προσωπική, δημιουργική διαδρομή της.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News