Οι καλοί φωτογράφοι συνήθως αδικούνται, καθώς η φωτογραφία δεν καταγράφει τίποτε σχετικά με τον άνθρωπο που ευθύνεται για το κλικ που τη δημιούργησε.

Αυτό ανέλαβε να το κάνει ο Γιώργος Αρχιμανδρίτης, στο νέο βιβλίο του, «Γιάννης Μπεχράκης – Με τα μάτια της ψυχής» (εκδόσεις Πατάκη), όπου επιχειρεί να αναλύσει το έργο και τη σκέψη του πολυβραβευμένου φωτορεπόρτερ, που έφυγε από τη ζωή το 2019, έχοντας περάσει μέσα από εμπόλεμες ζώνες και φωτογραφίζοντας σχεδόν όλους τους εμφυλίους, ενώ με την ομάδα των φωτογράφων του από το πρακτορείο Reuters τιμήθηκε με το βραβείο Πούλιτζερ στην κατηγορία Breaking News Photography (Φωτογραφίες Εκτακτης Επικαιρότητας) για την κάλυψη της προσφυγικής κρίσης το 2015.

Στη δουλειά του οφείλονται αλλαγές που δεν μπορούμε να καταγράψουμε. Ο ίδιος είχε διηγηθεί ότι κάποτε μια εθελόντρια, η οποία τον είδε να φωτογραφίζει τους πρόσφυγες που κατέβαιναν παγωμένοι από τις βάρκες, του έκανε παρατήρηση για την επιμονή του. Ο ίδιος δεν της απάντησε και συνέχισε να φωτογραφίζει. Το ίδιο απόγευμα, η ίδια γυναίκα τον βρήκε στο νησί, τον αγκάλιασε και τον ευχαρίστησε. Δεν είχε καταλάβει ποιος ήταν στην παραλία, αλλά όταν της είπαν, συνειδητοποίησε ότι χάρη σε μια δική του φωτογραφία βρισκόταν και η ίδια εκεί: ίσως αυτή η ιστορία περιγράφει ποιο ακριβώς ήταν το επάγγελμά του, που στην περίπτωσή του ήταν και σκοπός, όπως περιγράφεται στο νέο βιβλίο.

«Είναι μια σειρά συζητήσεων που είχαμε κάνει για να διερευνήσουμε το πώς ένας άνθρωπος μπορεί να αποτυπώσει με τον φωτογραφικό του φακό μηνύματα και σκέψεις πάνω στην ανθρώπινη κατάσταση», επισημαίνει ο συγγραφέας Γιώργος Αρχιμανδρίτης.

Μπορεί, όμως, κανείς να περιγράψει με λόγια έναν άνθρωπο των εικόνων;

Βεβαίως. Με τις λέξεις μπορεί κανείς να περιγράψει, να μελετήσει και να αναλύσει τη ζωή και το έργο ενός δημιουργού, να φωτίσει τον τρόπο σκέψης του. Οταν μάλιστα οι λέξεις αυτές είναι καρπός συζητήσεων, ανταλλαγής απόψεων και αναστοχασμού με τον ίδιο τον δημιουργό, τότε αποκτούν ιδιαίτερη αξία, την αξία της προσωπικής μαρτυρίας και ταυτόχρονα της απόδοσής της μέσα από το βλέμμα του συνομιλητή.

Ζούμε στην εποχή των fake news, η εξέλιξη της τεχνολογίας συμβάλλει στη δημιουργία τους. Θα έχουν την ίδια αξία οι δυνατές, αληθινές φωτογραφίες στο μέλλον, όταν τα πράγματα θα μπορούν να παραποιηθούν πλήρως;

Απολύτως. Γιατί θα υπάρχει πάντα η αλήθεια τους, η ειλικρίνεια και η καθαρότητά τους. Αυτές είναι οι δικλίδες ασφαλείας, οι εγγυήσεις αυθεντικότητάς τους. Το ψέμα μπορεί να κάποτε να σε παραπλανήσει, αλλά κάποια στιγμή θα μάθεις να το αντιλαμβάνεσαι. Διότι το ψέμα δεν έχει την πληρότητα της αλήθειας. Η αλήθεια έχει πολύ μεγαλύτερη δύναμη απ’ όσο νομίζουμε.

Σήμερα, που υπάρχει τέτοια πληθώρα εικόνων και όλοι μπορούν να τραβήξουν μια καλή φωτογραφία που να δείχνει τι συμβαίνει, έχουμε ανάγκη για μεγάλους φωτορεπόρτερ;

Πάντα θα έχουμε ανάγκη από μεγάλους φωτορεπόρτερ, γιατί πάντα θα έχουμε ανάγκη από πραγματικούς δημιουργούς. Το γεγονός ότι, χάρη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο καθένας μπορεί να αναρτήσει μια φωτογραφία του ή να διατυπώσει την άποψή του πάνω σε ένα θέμα, δίνει συχνά την εντύπωση ότι η δημοσιοποίηση αυτή τον καθιστά φωτορεπόρτερ, δημοσιογράφο, λογοτέχνη, ποιητή ή δοκιμιογράφο. Δεν είναι όμως έτσι. Μια φωτογραφία δεν είναι απλώς ένα κλικ που κάνει κάποιος με τη φωτογραφική μηχανή ή με το κινητό του. Στη φωτογραφία του πραγματικού δημιουργού υπάρχει κάτι άυλο, κάτι ανεξήγητο, το οποίο δεν το έχει ο καθένας. Το έχει όμως ο πραγματικός φωτογράφος, ο πραγματικός μυθιστοριογράφος ή ποιητής.

Αυτό το «κάτι» του Μπεχράκη, πώς θα το περιγράφατε;

Πώς να περιγράψει κανείς το ταλέντο; Πώς να περιγράψει κανείς αυτό που κάνει έναν άνθρωπο ξεχωριστό, την ικανότητά του να πνευματοποιεί την πραγματικότητα; Δεν μπορείς να το προσδιορίσεις, αλλά μπορείς να το εντοπίσεις και να το νιώσεις. Είναι κάτι που νιώθεις ότι απευθύνεται σε σένα, ότι σου μιλάει. Στις συζητήσεις μας με τον Γιάννη Μπεχράκη μιλούσαμε γι’ αυτό που ο Ανρί-Καρτιέ Μπρεσόν χαρακτήριζε «αποφασιστική στιγμή», «καθοριστική στιγμή». Για το τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τη φωτογραφική στιγμή από το «πριν», από ένα χιλιοστό του δευτερολέπτου, από το «μετά» από χιλιοστό του δευτερολέπτου. Είναι η αρμονία; Το φως; Η σύνθεση; Είναι κάτι που κάνει την ψυχή σου να ανυψώνεται. Νομίζω πως όταν το μάτι βλέπει κάτι τέτοιο, η ψυχή μας το αναγνωρίζει, χωρίς απαραίτητα να μπορεί να το αποκωδικοποιήσει. Εκείνο όμως που σίγουρα μπορεί να αντιληφθεί, είναι ότι αυτό που βλέπει ξεπερνά την απλή αποτύπωση μιας πραγματικότητας. Βλέπει κάτι αλληγορικό κάτι που κινείται σε συμβολικό επίπεδο. Οταν βλέπεις τη γνωστή φωτογραφία του Μπεχράκη με τον πατέρα που περπατάει στη βροχή με το παιδί του στην αγκαλιά, βλέπεις στον άνθρωπο αυτό την ίδια την έννοια του πατέρα, τον πατέρα στην αρχετυπική του μορφή.

Γιατί γράφετε βιβλία για προσωπικότητες;

Γράφω βιβλία με προσωπικότητες που με αγγίζουν με το έργο και τη στάση ζωής τους, με αυτό που πρεσβεύουν. Και αισθάνομαι ότι μέσα από τις δικές μου εμπειρίες και το δικό μου βλέμμα, ο αναγνώστης θα μπορέσει να νιώσει και να ζήσει κάτι από αυτό που ένιωσα και έζησα εγώ μαζί τους. Ο Μπεχράκης έβλεπα ότι ένιωθε πραγματικά αυτό που έκανε, ότι αυτό που έκανε ήταν αυθεντικό, ότι πραγματικά ήθελε με τις εικόνες του να μιλήσει για αυτούς που δεν έχουν φωνή και να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη. Η στράτευσή του δεν ήταν θεωρητική. Ηταν απολύτως πρακτική. Κι αυτό καλό είναι να το επισημαίνουμε σε μια εποχή σαν τη σημερινή, όπου η «επικοινωνία» κυριαρχεί ευτελισμένη πια και άδεια από κάθε ουσία. Με τη στάση ζωής του, δείχνει ακριβώς την ουσία των πραγμάτων. Συμμετέχει με τις πράξεις και το έργο του στην ιστορία που γράφεται καθημερινά στον κόσμο γύρω μας, υπογραμμίζοντας το τραγικό της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο βαθύς ανθρωπισμός του και η στράτευσή του ήταν κάτι πολύ συγκινητικό. Εβλεπες την αγάπη του για τον άνθρωπο στον τρόπο με τον οποίο μιλούσε, στον τρόπο με τον οποίο πήγαινε σε εμπόλεμες ζώνες και φωτογράφιζε την ανθρώπινη δυστυχία.

Καταλάβαινε ότι έπαιζε τη ζωή του κορόνα – γράμματα; 

Νομίζω ότι δεν το σκεφτόταν. Ενιωθε ότι κάθε φωτοειδησεογραφική αποστολή ήταν για αυτόν μια ανθρώπινη αποστολή.  Γι’ αυτό και οι φωτογραφίες του μας αγγίζουν τόσο πολύ με την ομορφιά τους. Η ομορφιά όμως για τον Μπεχράκη δεν ορίζεται με όρους αισθητικούς. Είναι μια βαθιά ανθρώπινη ομορφιά. Είναι η ομορφιά ενός μηνύματος, η ομορφιά της ζωής που μπορεί να γεννηθεί μέσα στην πιο μεγάλη καταστροφή. Η ελπίδα που μπορεί να υπάρχει μέσα στην πιο μεγάλη δυστυχία και η έκφραση του μεγαλείου του ανθρώπου.

• Η παρουσίαση του βιβλίου «Γιάννης Μπεχράκης – Με τα μάτια της ψυχής», του Γιώργου Αρχιμαδρίτη θα γίνει την Τετάρτη 16 Μαρτίου στις 7:00 μ.μ. στο αμφιθέατρο του Μουσείου της Ακρόπολης. Θα μιλήσουν οι Αλκης Κωνσταντινίδης, φωτογράφος του Reuters, υπεύθυνος για την Ελλάδα και την Κύπρο, Χριστίνα Ψαρρά, μέλος ανθρωπιστικών αποστολών και γενική διευθύντρια του ελληνικού τμήματος των Γιατρών χωρίς Σύνορα και ο συγγραφέας.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News