Με μια πιο προσεκτική ματιά στα ράφια των σουπερμάρκετ, παρατηρεί κανείς μια μεγάλη λίστα από άγνωστα συστατικά στις ετικέτες πολλών συσκευασμένων τροφίμων. Πρόκειται για εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα (UPF), τα οποία, όπως πιστεύουν οι ειδικοί, ευθύνονται για μια σοβαρή κρίση δημόσιας υγείας, στο ίδιο επίπεδο με το κάπνισμα.

Στο περιβάλλον των παχύσαρκων, στο οποίο ζούμε όλοι τώρα πια, γράφει στην Telegraph η Ρόζα Σίλβερμαν, τα καταστήματα τροφίμων, που είναι γεμάτα με προϊόντα τα οποία διευκολύνουν τις κακές επιλογές και δυσκολεύουν τις σωστές, οδηγούν σε περισσότερη παχυσαρκία, όπως ακριβώς ένα παγωτατζίδικο δίπλα σε ένα σχολείο οδηγεί αναπόφευκτα περισσότερα παιδιά να τρώνε περισσότερο παγωτό.

Τουλάχιστον αυτή είναι μία απάντηση στο γιατί, ως κοινωνία, έχουμε γίνει τόσο υπέρβαροι. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με μελέτη της διαΝΕΟσις, το φαινόμενο είναι ιδιαίτερα έντονο: η χώρα μας είναι πρώτη στην ΕΕ στην παιδική παχυσαρκία και στις πρώτες θέσεις στην παχυσαρκία ενηλίκων, με το 63% των Ελλήνων ηλικίας άνω των 18 να είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, σύμφωνα με το Εθνικό Σύστημα Υγείας της χώρας (NHS), εκτιμάται ότι το 25% των ενηλίκων είναι παχύσαρκοι· μέχρι το 2030, το ποσοστό αυτό αναμένεται να αυξηθεί στο 35%. Οπως επισημαίνει η βρετανική υγειονομική υπηρεσία, πρόκειται για «ένα περίπλοκο ζήτημα υγείας με πολλές αιτίες».

Αν και το NHS δεν έχει ακόμη κατηγοριοποιήσει την παχυσαρκία ως ασθένεια, ένας διαρκώς αυξανόμενος αριθμός ειδικών και οργανισμών στον τομέα της υγείας διεθνώς πιστεύουν ότι πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τέτοια. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η Αμερικανική Ιατρική Ενωση (AMA) χρησιμοποιούν ήδη τον όρο «ασθένεια» για να περιγράψουν αυτό που παλαιότερα θεωρούνταν αποτυχία της ατομικής δύναμης της θέλησης.

Συνδυασμός γενετικής, φυσιολογίας και περιβάλλοντος

Μας έλεγαν συνεχώς ότι με μια υγιεινή, ισορροπημένη διατροφή και τακτική άσκηση θα μπορούσαμε λίγο πολύ να αποφύγουμε να γίνουμε παχύσαρκοι ή να χάσουμε τα περιττά κιλά. Αυτή εξακολουθεί να είναι η επίσημη οδηγία· και φυσικά, για πολλούς ανθρώπους ισχύει σε κάποιο βαθμό. Ωστόσο, όπως αναγνωρίζει το NHS, το πρόβλημα της παχυσαρκίας έχει αυξηθεί επειδή «το περιβάλλον στο οποίο ζούμε δυσκολεύει πολλούς ανθρώπους να τρώνε υγιεινά και να κάνουν αρκετή σωματική δραστηριότητα».

Αλλά στο σημείο αυτό, όπως και στην κατανόησή μας για τον ρόλο που παίζει η γενετική, η γραμμή μεταξύ της προσωπικής ευθύνης και μιας θλίψης πέρα από τον έλεγχό μας είναι θολή.

Η AMA ψήφισε πριν από μια δεκαετία αναγνωρίζοντας την παχυσαρκία ως ασθένεια, με μια σειρά άλλες ιατρικές εταιρείες να υποστηρίζουν αυτή τη θέση, την οποία υιοθέτησε το 2019 και το βρετανικό Royal College of Physicians. Το σκεπτικό τους; Αυτός ήταν ο μόνος τρόπος για να εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση για αποτελεσματικές θεραπευτικές επιλογές, που θα μπορούσαν να σταματήσουν την εξάπλωση της παχυσαρκίας σε ολόκληρη την κοινωνία και να ελέγξουν το κόστος της υγείας και το κοινωνικοοικονομικό της κόστος.

«Νομίζω ότι η επιστημονική κοινότητα είναι καλά ευθυγραμμισμένη με την άποψη [ότι η παχυσαρκία είναι ασθένεια]» λέει στην Telegraph ο δρ Σάιμον Κορκ, ανώτερος λέκτορας Φυσιολογίας στο Πανεπιστήμιο Anglia Ruskin, και προσθέτει: «Γνωρίζουμε εδώ και πολύ καιρό ότι το σωματικό βάρος δεν οφείλεται σε προσωπική επιλογή, αλλά σε συνδυασμό γενετικής, φυσιολογίας και περιβάλλοντος».

»Συχνά σκέφτομαι το σωματικό βάρος όπως την αρτηριακή πίεση. Εάν είναι πολύ υψηλή, χρησιμοποιούμε φάρμακα για να τη μειώσουμε τεχνητά. Το σωματικό βάρος ρυθμίζεται σχεδόν με τον ίδιο τρόπο. Είναι προγραμματισμένο γύρω από αυτό που ονομάζουμε σημείο ρύθμισης. Ετσι, για τη συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων, είτε είναι λιποβαρείς είτε υπέρβαροι είτε παχύσαρκοι, το σωματικό τους βάρος είναι σταθερό. Το σώμα σας προσπαθεί να προστατεύσει αυτό που πιστεύει ότι είναι το κανονικό σωματικό σας βάρος» εξηγεί.

Μπορεί να πετύχετε να χάσετε τα κιλά προσωρινά. Το να μην τα ξαναπάρετε είναι πολύ πιο δύσκολο. Οι λόγοι για αυτό, υπογραμμίζει ο δρ Κορκ, βρίσκονται στην αλληλεπίδραση μεταξύ γενετικής και περιβάλλοντος. Υπάρχουν εκατοντάδες παραλλαγές γονιδίων που σχετίζονται με κάποιο τρόπο με το σωματικό βάρος, έτσι πολλοί άνθρωποι έχουν μια γενετική προδιάθεση στην αύξηση βάρους.

Ο εθισμός στα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα

Σε έναν κόσμο όπου τα ενεργειακά πυκνά τρόφιμα, που είναι πλούσια σε επεξεργασμένους υδατάνθρακες, κορεσμένα λίπη και αλάτι και χαμηλά σε διαιτητικές ίνες, είναι ευρέως διαθέσιμα, σε σημείο που είναι αδύνατο να αποφευχθούν, το περιβάλλον καθιστά αδύνατη τη διατήρηση ενός λεγόμενου «υγιούς βάρους» για πολλούς ανθρώπους.

«Μου αρέσει να μετράω τον αριθμό των ευκαιριών που έχω να αγοράσω ένα κουτάκι Coca Cola από τη στιγμή που φτάνω σε ένα αεροδρόμιο μέχρι να επιβιβαστώ στο αεροπλάνο» λέει ο δρ Κρις Βαν Τούλεκεν, συγγραφέας μιας έρευνας για την επιστήμη και την οικονομία υπερεπεξεργασμένων τροφίμων με τίτλο «Ultra-Processed People». «Υπάρχουν συνήθως δεκάδες ευκαιρίες. Αυτά τα τρόφιμα είναι παντού, όπως ήταν τα τσιγάρα τη δεκαετία του 1970. Και οι αποδείξεις ότι για μερικούς ανθρώπους είναι εθιστικά είναι πολύ ισχυρές».

Οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε ήδη ότι η κόλα δεν αποτελεί μέρος μιας υγιεινής διατροφής. Ωστόσο, είναι μάλλον λιγότεροι αυτοί που γνωρίζουν πόσα από τα καθημερινά μας βρώσιμα προϊόντα ανήκουν στην κατηγορία των UPF: από το ψωμί σε φέτες του σουπερμάρκετ, τα δημητριακά για το πρωινό και τις κατεψυγμένες πίτσες, μέχρι τα γιαούρτια με γεύση φρούτων, το ζαμπόν, τα λουκάνικα και ορισμένα αλκοολούχα ποτά.

Αυτά τα τρόφιμα και τα ποτά βρίσκονται παντού: περισσότερο από το ήμισυ της διατροφής μας αποτελείται πλέον από UPF· μάλιστα, τα τελευταία χρόνια η έρευνα έχει συνδέσει την υψηλή κατανάλωσή τους με το υπερβολικό βάρος και την παχυσαρκία· είναι δύσκολο να ρυθμίσουμε την πρόσληψή τους επειδή αυτά τα πολυθερμιδικά τρόφιμα έχουν σχεδιαστεί για να είναι πολύ πιο νόστιμα.

Προφανώς, λοιπόν, όπως επισημαίνει στην Telegraph η Ρόζα Σίλβερμαν, η λύση δεν είναι τόσο απλή όσο το να πούμε στους ανθρώπους να τα κόψουν και να στραφούν σε μια δίαιτα με υγιεινά τρόφιμα και γεύματα μαγειρεμένα στο σπίτι. (Αν και, ιδανικά, αυτό ακριβώς πρέπει να κάνουμε.) Τα UPF είναι πανταχού παρόντα και εθιστικά. Επιπλέον, όπως γράφει ο Χένρι Ντίμπλμπι, συνιδρυτής της αλυσίδας fast food Leon Restaurants και μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Τμήματος Περιβάλλοντος, Τροφίμων και Αγροτικών Υποθέσεων, στο πρόσφατο βιβλίο του «Ravenous», «είναι σαφές ότι τα ανθυγιεινά επεξεργασμένα τρόφιμα είναι φθηνότερα ανά θερμίδα από τα φρέσκα τρόφιμα». Με άλλα λόγια, δεν έχουν όλοι την πολυτέλεια να τα αποφύγουν.

Ο Βαν Τούλεκεν, όπως ο Ντίμπλμπι και άλλοι στον χώρο της δημόσιας υγείας και της επιστήμης, πιστεύει ότι δεν έχει νόημα να κατηγορούμε το άτομο για την παχυσαρκία, όπως δεν το κάνουμε για τον καρκίνο ή οποιαδήποτε άλλη πάθηση. «Ως γιατρός, βλέπω ότι [τα άτομα με παχυσαρκία] έχουν μια ασθένεια που προκαλείται επειδή ζουν σε ένα περιβάλλον εξαιρετικά βλαβερό για το σώμα τους» λέει. «Η ιδέα ότι η δύναμη της θέλησης ή η προσωπική ευθύνη έχει οποιαδήποτε σχέση με οτιδήποτε από αυτά καταρρίπτεται πλήρως».

Αναφέρει την αύξηση βάρους που παρατηρήθηκε σε όλες τις εθνοτικές και εισοδηματικές ομάδες στις ΗΠΑ από τη δεκαετία του 1970 και μετά. «Δεν μπορείς να σκεφτείς κάτι που προκάλεσε ξαφνικά την αποτυχία ατομικής θέλησης ή προσωπικής ευθύνης, η οποία θα εξηγούσε γιατί όλες αυτές οι ομάδες επηρεάστηκαν ταυτόχρονα, ειδικά όταν έχουμε μια ισχυρή εξήγηση: την αύξηση των τροφίμων που έχουν σχεδιαστεί για να καταναλώνονται υπερβολικά».

Αυστηροί κανονισμοί, αποτελεσματικά φάρμακα

Τι κάνουμε λοιπόν για αυτό; Οι Ντίμπλμπι και Βαν Τούλεκεν είναι μεταξύ εκείνων που πιστεύουν ότι απαιτούνται πολύ πιο αυστηροί κανονισμοί για τη βιομηχανία των τροφίμων. Απογοητευμένος από την αποτυχία της κυβέρνησης να λάβει τα απαιτούμενα μέτρα, ο Ντίμπλμπι παραιτήθηκε από τον ρόλο του τον Μάρτιο, κατηγορώντας την εμμονή των υπουργών με την «ιδεολογία της υπερ-ελεύθερης αγοράς». Ανησυχούσαν πολύ μήπως τους έβλεπαν ως «Πολιτεία-νταντά» είπε.

Ο Βαν Τούλεκεν, ωστόσο, υποστηρίζει ότι ζούμε ήδη σε μια «Πολιτεία-νταντά», μόνο που το «ντάντεμα» γίνεται από τις εταιρείες τροφίμων. «Θα ήθελα οι εκλεγμένοι αξιωματούχοι μας να μας επιτρέψουν την πρόσβαση σε καλές πληροφορίες και να υπάρχει διαθέσιμο πραγματικό φαγητό» τονίζει. «Θα ήθελα περισσότερες επιλογές και ελευθερία. Είναι ένα ελευθεριακό επιχείρημα».

Εν τω μεταξύ, διατίθενται ήδη αποτελεσματικά νέα φάρμακα –όπως το Ozempic  και το Wegovy– για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, ακριβώς όπως αντιμετωπίζεται εδώ και καιρό στα νοσοκομεία ο καρκίνος του πνεύμονα που προκαλείται από το τσιγάρο. Σε μια εποχή που το Εθνικό Σύστημα Υγείας (NHS) πιέζεται τρομερά, επισημαίνει η Ρόζα Σίλβερμαν στην Telegraph, δεν έχουμε την πολυτέλεια να μη θεραπεύουμε την παχυσαρκία πριν προκαλέσει ασθένειες που σχετίζονται με αυτή (συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου και των καρδιαγγειακών παθήσεων) και οι οποίες οδηγούν επίσης σε οικονομική αδράνεια.

«Η παχυσαρκία προκαλεί ασθένειες, επομένως θα πρέπει να την αντιμετωπίζουμε ως ασθένεια με αποτελεσματικά, ασφαλή φάρμακα» λέει ο δρ Κορκ. Είναι αποτελεσματικά και ασφαλή; Αν και όλα τα φάρμακα ενέχουν τον κίνδυνο πιθανών παρενεργειών, ο δρ Κορκ πιστεύει ότι τα φάρμακα απώλειας βάρους που έχουμε τώρα είναι τα καλύτερα. «Αρκεί να συνταγογραφούνται και να παρακολουθούνται κατάλληλα» διευκρινίζει.

Τα παχύσαρκα άτομα «χρειάζονται θεραπεία τώρα» τονίζει και ο Βαν Τούλεκεν, και παρατηρεί ότι «τα φάρμακα δεν είναι τόσο καλά όσο ισχυρίζονται οι εταιρείες, αλλά είναι από τις καλύτερες θεραπείες που έχουμε και θα πρέπει να είναι ελεύθερα διαθέσιμα και προσβάσιμα σε όλους». Η αποτυχία ανάληψης δράσης, τόσο για τη θεραπεία της νόσου της παχυσαρκίας όσο και για τη θεραπεία των αιτίων της, είναι μια εσφαλμένη οικονομία, υποστηρίζει: «Θέλω οι άνθρωποι να έχουν πραγματική επιλογή. Δεν έχουμε την πολυτέλεια να μην το κάνουμε αυτό».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News