Κορινθιακοί κίονες, γλυπτά θεών και θεϊκών μορφών, πάλευκα κτίρια που ψήνονται στην κάψα του ήλιου, γεράνια φυτεμένα σε δοχεία λαδιού, και  γύρω τους κουλουριασμένες γάτες υπνωτισμένες από τη ζέστη, όλα είναι θραύσματα του ελληνικού καλοκαιριού, που φαίνεται ότι γοητεύει πάλι το διεθνές κοινό και «ανθίζει» στα social media.

Σύμφωνα με το Pinterest βιώνουμε την αναγέννηση του αρχαιοελληνικού πνεύματος, μάλιστα η γοητεία της αισθητικής του φαίνεται ότι επιδρά πιο έντονα στην Γενιά Z, ή τους Μετά-Millennials, όπως λέγονται αλλιώς. Ο ιστότοπος αναφέρει, χαρακτηριστικά, εντυπωσιακές αυξήσεις στις αναζητήσεις όρων τάσεων, όπως Αρχαία Ελληνικά Κοσμήματα (αύξηση 120%) και wallpaper με την Αφροδίτη (άνοδος 180%), ενώ οι αναζητήσεις αρχαίων ελληνικών αγαλμάτων έχουν τριπλασιαστεί.

Γιατί άραγε συμβαίνει αυτό; Ισως ισχύει τελικά η ιδέα ότι η φαντασία και η μαγική χλιδή της Αρχαίας Ελλάδας είναι εξαιρετικά ελκυστικές στην μετά το lockdown εποχή, ακριβώς όπως το New Look του Dior σηματοδότησε την επιστροφή της «πλούσιας» μόδας μετά τη λιτότητα και τη χρηστική ένδυση κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, γράφει στo  BBC Culture  η Μπέβερλι Ντ’ Σίλβα.

Ωστόσο, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η επιρροή της Αρχαίας Ελλάδας έχει απήχηση σήμερα. Σύμφωνα με τον ορισμό της Britannica, ο χαρακτηρισμός «αρχαίος ελληνικός πολιτισμός» αναφέρεται στην βορειοανατολική Μεσόγειο και την εποχή μεταξύ «του τέλους του μυκηναϊκού πολιτισμού (1200 π.Χ.) και του θανάτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου (323 π.Χ.)», όταν η περιοχή αυτή ήταν ένα από τα σημαντικότερα μέρη του κόσμου, σύμφωνα με το National Geographic. Οι Ελληνες ήταν, τότε, μεγάλοι στοχαστές, συγγραφείς, πολεμιστές, ηθοποιοί, αθλητές, καλλιτέχνες και πολιτικοί.

Ο Ρόντρικ Μπίτον στο βιβλίο του «The Greeks: A Global History», γράφει ότι «πολλές από τις τέχνες, τις επιστήμες, η πολιτική και το Δίκαιο, όπως τα γνωρίζουμε σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο σήμερα έχουν την προέλευσή τους» στους ελληνικούς πολιτισμούς. Σκεφτείτε τις μελέτες του Αριστοτέλη για τα φυτά, τα ζώα και τους βράχους, την ιστορία του Ηρόδοτου, τη φιλοσοφία του Σωκράτη και του Πλάτωνα. Οι Ελληνες, σημειώνει το BBC Culture, ήταν οι πρωτοπόροι της δημοκρατίας, της ανάγνωσης με αλφάβητο, των Ολυμπιακών Αγώνων, της γεωμετρίας και των μαθηματικών υπολογισμών, της υγείας (ο όρκος του Ιπποκράτη εξακολουθεί να αποτελεί πρότυπο ηθικής για τους γιατρούς), της μεγάλης αρχιτεκτονικής -με αριστουργήματα όπως ο Παρθενώνας, ο Ναός του Ολυμπίου Διός και η Ακρόπολη-, του θεάτρου με τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες και τις κωμωδίες, αλλά και της γλώσσας: σκεφθείτε ότι περίπου 150.000 αγγλικές λέξεις (και αντίστοιχα λέξεις άλλων ευρωπαϊκών γλωσσών), που εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται, προέρχονται από ελληνικές λέξεις, παρατηρεί η  Μπέβερλι Ντ’ Σίλβα.

Και όλα αυτά πριν καν αγγίξουμε τη θρησκεία και τις θεότητες. Ποια ιδέα μπορεί, άραγε να ξεπεράσει εκείνη μιας οικογένειας υπερδυνάμεων –όπως ο Δίας, η Ηρα, η Αφροδίτη, η Αθηνά, ο Απόλλωνας και ο Ποσειδώνας– που κατοικεί σε ένα παλάτι στα σύννεφα πάνω από τον Ολυμπο, ελέγχοντας η καθεμία μια διαφορετική πτυχή της ζωής; Για κάποιους, -όπως ο Ερικ Γουάινερ, συγγραφέας της πραγματείας «The Socrates Express» (κυκλοφορεί στα Ελληνικά από τις εκδόσεις Ψυχογιός με τίτλο «Το εξπρές της Φιλοσοφίας»), οι Αρχαίοι Έλληνες έχουν πολλά να μας διδάξουν σήμερα για τις αξίες.

Σε ένα άρθρο του  στο OneZero, εξάλλου, για το πώς η τεχνολογία μπορεί να μας εξαπατήσει, ειδικά σε σχέση με τα πολεμικά ρεπορτάζ, ο Γουάινερ γράφει: «Ενας τρόπος για να οικοδομήσουμε ένα πιο λαμπρό μέλλον είναι η επανεξέταση του παρελθόντος. Ιδιαίτερα της Αρχαίας Ελλάδας». Και προσθέτει: «Οι Ελληνες, ατελείς όπως ήταν, τιμούσαν την ομορφιά, τη δικαιοσύνη και την ηθική αριστεία, και έτσι καλλιέργησαν αυτές τις αξίες. Εμείς, τιμούμε την ταχύτητα, τη συνδεσιμότητα και τη φορητότητα, οπότε αυτό είναι που παίρνουμε».

Ο πρώτος μεγάλος ελληνικός πολιτισμός

Οι Αρχαίοι Ελληνες πέτυχαν υψηλά επιτεύγματα, πατώντας σε τεράστιους πολιτισμούς, που προηγήθηκαν, όπως των Μυκηναίων, την ιστορία των οποίων αφηγήθηκε ο Ομηρος στα έπη του, Ιλιάδα και Οδύσσεια. Αλλά αναμφισβήτητα πιο συναρπαστικοί, και σίγουρα πιο μυστηριώδεις, είναι οι πανίσχυροι Μινωίτες, τονίζει η Ντ’ Σίλβα στο άρθρο της στο BBC Culture. Ο πρώτος μεγάλος ελληνικός πολιτισμός και ο πρώτος εγγράμματος στην Ευρώπη, ήταν των Μινωιτών, που κατοικούσαν στην Κρήτη -το μεγαλύτερο και πιο πυκνοκατοικημένο από τα ελληνικά νησιά- από το 2200 έως το 1450 π.Χ. Ηταν ένας «προηγμένος πολιτισμός» που ζούσε σε μια «γη ευημερίας και αφθονίας», γράφει ο Ρόντρικ Μπίτον.

Οι Μινωίτες ήρθαν στο φως όταν ανακαλύφθηκε η αρχαία πόλη της Κνωσού το 1878 από τον ερασιτέχνη αρχαιολόγο Μίνωα Καλοκαιρινό, ο οποίος ανέσκαψε τον λόφο Τσελεπί Κεφάλα (στην περιοχή της Κνωσού). Το 1899, ο βρετανός αρχαιολόγος Αρθρουρ Εβανς αγόρασε την τοποθεσία και μαζί με την ομάδα του εργάστηκαν επί 35 χρόνια σε πέντε στρέμματα ερειπίων, αποκαλύπτοντας το συγκρότημα των μινωικών ανακτόρων, την παλαιότερη πόλη της Ευρώπης. Τα ευρήματα έφεραν στο φως έναν πολιτισμό -στον οποίο ο Εβανς έδωσε το όνομα του μυθικού βασιλιά του νησιού Μίνωα- εξελιγμένων θαλασσοπόρων. Οι Μινωίτες είχαν εφεύρει περίπλοκα υδραυλικά δίκτυα και προηγμένες αποχετεύσεις, εξελιγμένες τεχνικές οικοδόμησης με λίθινους ορθοστάτες και σκεπαστές βεράντες για να προστατεύονται από τα στοιχεία της Φύσης, και δημιούργησαν εξαιρετικά κοσμήματα, αγγεία, γλυπτά και τοιχογραφίες με αγριολούλουδα, δελφίνια, ταύρους και πολλά άλλα διακοσμητικά στοιχεία παρμένα από τη φύση.

Οταν τα νέα για τους Μινωίτες κυκλοφόρησαν στον παγκόσμιο Τύπο, προκάλεσαν έντονο ενδιαφέρον σε μελετητές και καλλιτέχνες. Το 1933, ο φιλόσοφος Ζορζ Μπατάιγ και ο ζωγράφος Αντρέ Μασόν, αμφότεροι Γάλλοι, κυκλοφόρησαν το πρωτοποριακό καλλιτεχνικό περιοδικό τους, «Minotaure». Μυθολογικό ζώο, εν μέρει ταύρος και εν μέρει άνθρωπος, ο Μινώταυρος ζούσε στον Λαβύρινθο, ένα πολύπλοκο κτίσμα, που κατασκεύασε ο Δαίδαλος, κατόπιν εντολής του βασιλιά Μίνωα. Το μυθικό πλάσμα εμφανίστηκε επίσης σε πολλά έργα των Μαξ Ερνστ, Αντρέ Μπρετόν και Πάμπλο Πικάσο. Η φυσική δύναμη και η σεξουαλική ενέργεια του Μινώταυρου, και οι δεσμοί του με το ασυνείδητο, ήταν πτυχές, που λέγεται ότι, ο Πικάσο συσχέτιζε έντονα με τον εαυτό του.

Η μόδα γοητεύτηκε επίσης από τη μινωική κομψότητα: το 1912, ο ισπανός σχεδιαστής μόδας Μαριάνο Φορτούνι  δημιούργησε το «Knossos», ένα μεταξωτό μαντήλι, εμπνευσμένο από τις αρχαίες κρητικές ενδυμασίες. Τα υφάσματα του έλληνα σχεδιαστή μόδας Γιάννη Τσεκλένη είχαν αρχαία ελληνικά αγγεία και βυζαντινά χειρόγραφα, ενώ τα τολμηρά, ελληνιστικά σχέδια του Τζιάνι Βερσάτσε ήταν η σφραγίδα του ιταλού designer.

Ωστόσο, παρά τη μεγάλη επιρροή που άσκησαν (και ασκούν) οι Μινωίτες στους δημιουργούς, γνωρίζουμε  γι’ αυτούς λιγότερα από ό,τι για άλλους αρχαίους πολιτισμούς. Γιατί άραγε; Ενας λόγος είναι ότι «γεωγραφικά ο μινωικός πολιτισμός ήταν σχετικά περιορισμένος, καθώς βρισκόταν στις περιοχές του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου, επομένως οι Μινωίτες δεν είχαν την ίδια γεωγραφική εξάπλωση με τους Ρωμαίους, για παράδειγμα», λέει στο BBC Culture η Νικολέτα Μομιλιάνο, καθηγήτρια Σπουδών του Αιγαίου στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ. Και συμπληρώνει: «Επίσης τα συστήματα γραφής των Μινωιτών, η Γραμμική Α και τα Κρητικά Ιερογλυφικά, δεν έχουν αποκρυπτογραφηθεί πλήρως και δεν γνωρίζουμε πολλά για τις γλώσσες που χρησιμοποιούσαν. Εχουμε κάποια γραπτά κείμενα και μπορούμε να κατανοήσουμε μέρος του περιεχομένου τους, αλλά όχι όλο». Είναι δύσκολο να αποκρυπτογραφήσεις αυτά τα κείμενα, λέει, γιατί «αν δεν έχεις κάτι σαν την Στήλη της Ροζέτας, πρέπει να έχεις πολλά γραπτά κείμενα, όπως όταν αποκρυπτογραφείς κώδικες, όπως έκαναν στο Μπλέτσλεϊ Παρκ κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο».

«Δύναμη, ομορφιά και σκοτάδι»

Ωστόσο, από όλα τα ευρήματα στα ερείπια της Κνωσού, τη μεγαλύτερη αίσθηση προκάλεσαν δύο μινωικά αγαλματίδια της χθόνιας θεάς των όφεων, που βρέθηκαν, το 1903 κατά την ανασκαφή του Εβανς και χρονολογούνται στον 16ο αιώνα π.Χ. Η μεγαλύτερη φιγούρα είχε ένα φίδι διπλωμένο γύρω από το σώμα και τα χέρια της, ενώ μια μικρότερη φιγούρα κρατά φίδια στα υψωμένα χέρια της. Και οι δύο γυμνόστηθες με περίτεχνες φούστες, εικάζεται ότι υποδηλώνουν τη γονιμότητα, ενώ τα φίδια παραπέμπουν στον κάτω κόσμο.

Σύμφωνα με το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, όπου εκτίθενται μόνιμα, τα ειδώλια της «Θεάς των Οφεων» είναι «τα σημαντικότερα αντικείμενα λατρείας στο σύνολο του θησαυροφυλακίου του Ιερού της Κνωσού». Θέτουν επίσης το ερώτημα για το αν η αρχαία Κρήτη είχε μητριαρχία. Η Κέλι Μακουάιρ, σε podcast της Ancient History Encyclopaedia  για τον Μινωικό Πολιτισμό, λέει: «Οι γυναίκες είχαν εξέχουσα θέση στη μινωική θρησκεία, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο πολιτισμό, και αυτό το γνωρίζουμε λόγω των μινωικών ειδωλίων της “θεάς των όφεων”, που έχουν βρεθεί, και της εξέχουσας θέσης την οποία είχαν οι ιέρειες στη μινωική τέχνη».

Ο Ρόντρικ Μπίτον, σχολιάζοντας τα αρχαία ανάκτορα της Κρήτης (από τα οποία η Κνωσός ήταν το μεγαλύτερο), γράφει: «Είναι πιθανό η μεγαλύτερη θεότητα από όλες να είναι η λυγερή, γυμνόστηθη θεά, που συχνά παριστάνεται στην κορυφή ενός βράχου, ενώ άγρια ζώα ή άνδρες την κοιτάζουν με λατρεία». Δεν είναι σαφές εάν το νησί κυβερνούνταν από γυναίκες, αλλά ο Μπίτον προσθέτει: «Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι οι Ελληνες της κλασικής εποχής έδιναν στις ιστορίες τους πρωταρχικές θέσεις σε κυρίαρχες γυναίκες, ενώ στην πραγματική ζωή  απέκλειαν τις γυναίκες από δημόσιους ρόλους ή θέσεις εξουσίας, σε μεγάλο βαθμό», γράφει και απαριθμεί τους μύθους που «είναι γεμάτοι από δυνατές, δυναμικές γυναίκες», όπως η Κλυταιμνήστρα, η Ηλέκτρα, η Μήδεια, η Μέδουσα και η «αχόρταγη βασίλισσα Πασιφάη» του Μίνωα, προσθέτοντας ότι κάποιες είχαν τερατώδεις πλευρές.

Τα ειδώλια της «θεάς των όφεων» έχουν μαγέψει κάποιους καλλιτέχνες, συμπεριλαμβανομένης της αμερικανίδας φεμινίστριας εικαστικού Τζούντι Σικάγο. Στο εννοιολογικό «Dinner Party» (1974-79) η Σικάγο παρουσιάζει ένα τραπέζι σε σχήμα ισόπλευρου τριγώνου, πλευράς σχεδόν 15 μέτρων, με 39 θέσεις, κάθε μία από τις οποίες αντιπροσωπεύει μια μυθική, θρυλική ή ιστορική γυναίκα. Μια από αυτές τις θέσεις αποτίει φόρο τιμής στη «θεά των όφεων», με το όνομά της κεντημένο στο τραπεζομάντηλο μπροστά της. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα του Μουσείου του Μπρούκλιν στη Νέα Υόρκη, όπου εκτίθεται η εγκατάσταση, τα σχέδια και τα χρώματα για το σερβίτσιο, το πιάτο, τα μαχαιροπίρουνα και το ποτήρι, που είναι τοποθετημένα στη θέση της, βασίζονται «σε μεγάλο βαθμό στα κρητικά αγαλματίδια της “θεάς των φιδιών”».

Πιο πρόσφατα, η σχεδιάστρια μόδας Μαίρη Κατράντζου έχει περάσει στα ρούχα της εικόνες από αρχαία μινωικά αγγεία, ενώ και η πρόωρα χαμένη Σοφία Κοκοσαλάκη εμπνεόταν από την αινιγματική «θεά των όφεων» και τη μινωική κουλτούρα γενικότερα, διατηρώντας αμείωτο το πάθος για την πατρίδα της την Κρήτη, όπου γεννήθηκαν οι γονείς της. Η θεά, με το «ακάλυπτο στήθος και τη μικροσκοπική της μέση» αντιπροσώπευε «δύναμη, ομορφιά και επίσης ένα στοιχείο σκότους [που] έβαλε το πλαίσιο στην αισθητική μου από νωρίς», είχε πει η ελληνίδα designer στη βρετανική Vogue, για την οποία η Κοκοσαλάκη είναι «η σχεδιάστρια που έδωσε φωτιά και πνεύμα στη μόδα».

Ο Αντονι Μπέικερ, σύντροφος και συνεταίρος της Σοφίας Κοκοσαλάκη, είναι πλέον ο καλλιτεχνικός διευθυντής του οίκου, που ίδρυσαν μαζί το 1999. Η δημιουργία των σχεδίων από τον ίδιο, του ήταν ευκολότερη από το να απασχολήσει έναν σχεδιαστή, λέει στο BBC Culture τονίζοντας: «Μου είναι εντελώς ξεκάθαρο το τι της άρεσε… Πριν πεθάνει η Σοφία, μου είπε ότι ήθελε να συνεχίσω τη μάρκα, για την κόρη μας τη Στέλλη».

Με τη νέα κολεξιόν (φθινόπωρο-χειμώνας 2022/23), είναι σαφές, εξάλλου, ότι ο Μπέικερ συνεχίζει το όραμα της αείμνηστης συζύγου του. Τα εντυπωσιακά κοσμήματα από χρυσό, ασήμι και μαργαριτάρια, τα οποία παρουσιάστηκαν πρόσφατα στη Vogue, είναι εμπνευσμένα από άγκυρες, σχοινιά και πανιά πλοίων, που σχετίζονται με τον Τρωικό πόλεμο, το ταξίδι του Οδυσσέα, «τη βάρκα που πηγαίνει στον Αδη, και πώς φτιάχτηκαν οι βάρκες, και τους όμορφους συνειρμούς με αυτές».

Το ίδιο πάθος για κάθε τι κρητικό μοιράζεται, όμως, και η Κατερίνα Φρέντζου, ιδρύτρια του Branding Heritage, της πλατφόρμας για σύγχρονους έλληνες σχεδιαστές και τεχνίτες, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγονται και παραδοσιακές υφάντρες από την Κρήτη. Για την πρώτη του έκθεση, «Contemporary Minoans», ο οργανισμός συλλέγει έργα από Ελληνες και ξένους καλλιτέχνες, που αποτυπώνουν με σύγχρονο τρόπο ανασκαφικά ευρήματα και μύθους του Μινωικού πολιτισμού, όπως γεωμετρικά και λαβυρινθώδη μοτίβα, τα σύμβολα του λωτού και των μελισσών κ.α. Τα έργα – τα οποία έχουν ευγενικά παραχωρηθεί στον οργανισμό ως δωρεά των δημιουργών– θα ψηφιοποιηθούν με τη συνδρομή του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) και τη στήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού (ΥΠΠΟΑ). Και η Μινωική Συλλογή του οργανισμού Branding Heritage θα κυκλοφορήσει ως εικονικό τρισδιάστατο μουσείο τον Σεπτέμβριο.

Ανάμεσα στα έργα, που θα παρουσιαστούν, περιλαμβάνεται ένα κολιέ της Σοφίας Κοκοσαλάκη με ασημένια αναθηματικά μαχαίρια, το ντραπέ σακάκι του οίκου Ergon Mykonos πάνω από μια φούστα και σουτιέν τοπ, διακοσμημένο με ύφασμα εμπριμέ με το έμβλημα της «θεάς των όφεων»  και τα χειροποίητα υφαντά της Maria Sigma, εμπνευσμένα από τον Μινώταυρο Αστερίωνα. Στη συλλογή υπάρχει και ένα πήλινο σκεύος διακοσμημένο με ένα τεράστιο χταπόδι, εμπνευσμένο από ένα μινωικό αγγείο. Είναι έργο της Λάιλα Κλαρκ -εγγονής του αρχιτέκτονα Θίοντορ Φάιφ, ο οποίος συμμετείχε στην ομάδα του Αρθουρ Εβανς- που συνδυάζει τον αρχαίο πολιτισμό και τις σύγχρονες ευαισθησίες.

Αυτό που κάνουν, τελικά, οι σύγχρονοι τεχνίτες και οι σχεδιαστές, οι οποίοι εμπνέονται  από τη μυστηριώδη σαγήνη του Μινωικού πολιτισμού είναι ότι τον διατηρούν μέχρι να βρεθεί ένας τρόπος να αποκρυπτογραφηθούν τα γραπτά του κείμενα. Μέχρι εκείνη την ημέρα, ωστόσο, μπορούμε να συνεχίσουμε να ονειρευόμαστε και να δημιουργούμε, πράγμα που δεν είναι κακό, γράφει η Μπέβερλι Ντ’ Σίλβα στο BBC Culture. Και καταλήγει: «Οπως, άλλωστε, είπε ο Αϊνστάιν: “Το πιο όμορφο πράγμα, που μπορούμε να βιώσουμε είναι το μυστηριώδες. Είναι η πηγή όλης της αληθινής τέχνης και της επιστήμης”».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News