Το πείραμα είναι απλό. Ενα λευκό ποντίκι με ροζ μύτη ηλικίας τριών μηνών το οποίο έχει μπει σε καραντίνα και ζει απομονωμένο σε ένα κλουβί επί τρεις εβδομάδες, δέχεται την αναπάντεχη επίσκεψη ενός άλλου λευκού ποντικιού.

Με το που  εισέρχεται στο κλουβί ο επισκέπτης, ο οικοδεσπότης τον προσεγγίσει και τον περιεργάζεται έως τη στιγμή που σηκώνεται ξαφνικά στα πίσω πόδια του και αρχίζει να κουνάει νευρικά την ουρά του και αμέσως μετά δαγκώνει τον επισκέπτη και τον ρίχνει κάτω. Ακολουθεί μια ανηλεής μάχη την οποία οι ερευνητές κινηματογραφούν, επιβεβαιώνοντας για πολλοστή φορά κάτι που ήδη γνωρίζουν: όσο περισσότερο ζει απομονωμένο το πειραματόζωο, τόσο πιο επιθετικό είναι με τους νεοφερμένους.

Το ερώτημα, ωστόσο, στην προκειμένη περίπτωση δεν αφορά κατά πόσο η απομόνωση καθιστά τα ποντίκια επιθετικά αλλά εάν αυτό ισχύει – και σε τι βαθμό – και για τους ανθρώπους.

«Θα μπορούσε η μοναξιά όχι μόνο να βλάπτει την ψυχική και σωματική μας υγεία αλλά και να καθιστά τον κόσμο περισσότερο επιθετικό και θυμωμένο; Και εάν συμβαίνει αυτό, ποιες είναι οι επιπτώσεις σε μια συνεκτική κοινωνία και δημοκρατία;», διερωτάται η σημαντική αγγλίδα «ακτιβίστρια – ακαδημαϊκός», οικονομολόγος και συγγραφέας Νορίνα Χερτζ σε μακροσκελές κείμενό της στους Financial Times.

Καθώς η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με το δεύτερο κύμα της πανδημίας Covid-19 και οι κυβερνήσεις πολλών χωρών έχουν ήδη αρχίσει να λαμβάνουν μέτρα περιορισμού της κοινωνικής ζωής των πολιτών, αναπόφευκτα θα αυξηθεί και η μοναξιά στον κόσμο και αυτό θα επιδράσει αρνητικά στην υγεία, ψυχική και σωματική, όχι μόνον των ηλικιωμένων αλλά και των νεότερων. Στη Βρετανία, για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του γενικευμένου lockdown περισσότερο μόνοι τους αισθάνονταν οι νέοι άνθρωποι ηλικίας από 18 έως 29 ετών καθώς επίσης και οι χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι.

Μοναξιά και ολοκληρωτισμός

Η Νορίνα Χερτζ μας υπενθυμίζει πως για τη σχέση ανάμεσα στη μοναξιά και τις πολιτικές της μισαλλοδοξίας έγραψε πρώτη η Χάνα Αρεντ, κορυφαία διανοήτρια του περασμένου αιώνα. Οντας εβραϊκής καταγωγής, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Γερμανία το 1933. Αλλά μετά τον πόλεμο βάλθηκε να κατανοήσει πώς η χώρα όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε ξέπεσε στη βαρβαρότητα και το 1951 εξέδωσε τις «Απαρχές του Ολοκληρωτισμού».

Στο θεμελιώδες έργο της η Αρεντ έγραψε και για την άνοδο του αντισημιτισμού και  για τον ρόλο της προπαγάνδας και για την ιμπεριαλιστική συνένωση του ρατσισμού και της γραφειοκρατίας, για να επισημάνει, ωστόσο, στο τέλος, πως θεμέλιο του ολοκληρωτισμού αποτελεί η μοναξιά.

Εξήγησε πως όλοι όσοι ζουν απομονωμένοι και στερούνται φυσιολογικών κοινωνικών σχέσεων «βρίσκουν εκ νέου τον σκοπό τους και την αυτοεκτίμησή τους μέσω της παράδοσης του ατομικού τους εαυτού στην ιδεολογία». Η μοναξιά ή αλλιώς «η εμπειρία τού να μην ανήκεις καθόλου στον κόσμο» αποτελεί σύμφωνα με την Αρεντ «την ουσία της απολυταρχικής διακυβέρνησης… την προετοιμασία των εκτελεστών και των θυμάτων της».

Σίγουρα ο σημερινός κόσμος δεν συγκρίνεται με τη Γερμανία της δεκαετίας του 1930, σύμφωνα, όμως, με την Νορίνα Χερτζ δεν θα πρέπει να υποτιμούμε αυτήν την «προειδοποίηση της Ιστορίας», ειδικά λαμβάνοντας υπόψη ότι η μοναξιά είχε καταστεί ένα από τα κυρίαρχα συναισθήματα του 21ου αιώνα, πολύ πριν την εμφάνιση και την επέλαση του κορονοïού ανά τον κόσμο.

Πανδημία μοναξιάς

Αν η μοναξιά ορίζεται ως η έλλειψη συντροφιάς, αγάπης και οικειότητας, ως η απουσία στήριξης από ανθρώπους κοντινούς και φίλους, τότε τα τελευταία χρόνια, τρεις στους πέντε ενήλικες Αμερικανούς θεωρούν πως είναι και ζουν μόνοι, στη Γερμανία τα 2/3 των πολιτών δηλώνει πως η μοναξιά αποτελεί σοβαρό πρόβλημα ενώ στη Βρετανία η κατάσταση έχει καταστεί τόσο ανησυχητική  που το 2018 διορίστηκε για πρώτη φορά στην Ιστορία της χώρας υπουργός Μοναξιάς.

Γιατί, όμως, ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι πλήττονται από τη μοναξιά; «Μέρος του προβλήματος αποτελούν σίγουρα τα έξυπνα κινητά μας», σημειώνει στο κείμενό της η Χερτζ, όχι μόνον γιατί μας απορροφούν αλλά και διότι μας εκθέτουν διαρκώς – μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και ειδικά τους νέους – στην κακία του κόσμου, με αποτέλεσμα να απομονωνόμαστε σχεδόν αντανακλαστικά, ούτως ώστε να μην κινδυνεύουμε τόσο.

Αρνητικό ρόλο διαδραμάτισε αναμφίβολα και η αστυφιλία καθώς συνέβαλε στη δημιουργία αχανών και απρόσωπων αστικών περιοχών δίχως γειτονιές και ιδιαίτερη φυσιογνωμία στις οποίες ζουν άνθρωποι που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους. Συγχρόνως η μαζική μετακίνηση στα μεγάλα αστικά κέντρα επέφερε την ερήμωση της υπαίθρου και τον μαρασμό των κοινοτήτων της με πάρα πολλούς ανθρώπους να βλέπουν τους συγγενείς και τους φίλους τους και όλους τους υπόλοιπους στους οποίους μπορούσαν να στηριχθούν να εξαφανίζονται.

Επί σαράντα χρόνια κυριαρχίας της «νεοφιλελεύθερης νοοτροπίας» αντιμετωπίζουμε τους εαυτούς μας «ως ανταγωνιστές όχι ως συνεργάτες, ως άρπαγες όχι ως δωρητές, ως επιτήδειους και όχι ως αρωγούς», σημειώνει η Χερτζ, και αυτή η συλλογική μας στάση επέδρασε αρνητικά στην κοινωνία.

Εστιάζοντας, ωστόσο, στη συναισθηματική και προσωπική διάσταση της μοναξιάς, υποτιμάται ο αντίκτυπός της στην κοινωνία και στην πολιτική, καθώς η μοναξιά αφορά επίσης την αποξένωση των ανθρώπων από τους συμπολίτες τους και από τους πολιτικούς ηγέτες τους, από τις δουλειές τους και από τους εργοδότες τους.

Η βρετανίδα ακαδημαϊκός υποστηρίζει πως κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών δεξιοί λαϊκιστές πολιτικοί και δεξιές εξτρεμιστικές δυνάμεις που κινούνται στο περιθώριο της δημοκρατίας επιδίωξαν να εκμεταλλευτούν πολιτικά τη μοναξιά και το γεγονός αυτό ενώνει τρεις άγνωστους μεταξύ τους ανθρώπους, τον σιδηροδρομικό υπάλληλο Τέρι από το Τενεσσί, τον νεαρό φούρναρη Ερίκ από το Παρίσι και τον μικροεπιχειρηματία Τζόρτζο από το Μιλάνο. Το διαπίστωσε η ίδια η Χερτζ, συνομιλώντας μαζί τους στο πλαίσιο των ερευνών που πραγματοποίησε για να γράψει τον «Μοναχικό Αιώνα», το τελευταίο της συγγραφικό πόνημα που κυκλοφόρησε τον περασμένο μήνα και πραγματεύεται την πανδημία μοναξιάς που πλήττει την ανθρωπότητα κατά τον 21ο αιώνα καθώς και τρόπους αντιμετώπισής της.

Και ο Τέρι και ο Ερίκ και ο Τζόρτζο δηλώνουν πως στις επόμενες γενικές εκλογές που θα πραγματοποιηθούν στις πατρίδες τους θα ψηφίσουν τον κύριο δεξιό λαϊκιστή υποψήφιο, δηλαδή τον Ντόναλντ Τραμπ, την Μαρίν Λεπέν και τον Ματέο Σαλβίνι αντίστοιχα, ενώ και οι τρεις δηλώνουν επίσης πως αισθάνονται μόνοι.

Η μοναξιά στην υπηρεσία των λαϊκιστών της δεξιάς

Σε έναν κόσμο που μετασχηματίστηκε από την παγκοσμιοποίηση, την αυτοματοποίηση, τη λιτότητα και πιο πρόσφατα από την πανδημία και τον αντίκτυπό της στις οικονομίες όλου του κόσμου, από μοναξιά υποφέρουν επίσης όλοι όσοι θεωρούν πως δεν ωφελούνται από την πρόοδο της κοινωνίας και αισθάνονται πως είναι «ανίσχυροι, αόρατοι και άφωνοι». Η Χερτζ θεωρεί πως αυτός ο «συνδυασμός προσωπικής και πολιτικής απομόνωσης» συμβάλλει στο να κατανοήσουμε όχι μόνον γιατί πλέον η μοναξιά κυριαρχεί ανά τον κόσμο αλλά και γιατί συνδέεται με  την πολιτική ολοένα περισσότερο.

Το ότι όλοι όσοι αισθάνονται αποκομμένοι από την κοινωνία τείνουν να στηρίζουν δυνάμεις της Δεξιάς και της Aκροδεξιάς το επισήμαναν πρώτοι γάλλοι ερευνητές το 1992, βλέποντας τότε τους απόκληρους της Γαλλίας να ψηφίζουν το Εθνικό Μέτωπο του Ζαν-Μαρί Λεπέν.

Στις ΗΠΑ έρευνα του Κέντρου Μελετών για τις Εκλογές και τη Δημοκρατία που πραγματοποιήθηκε το 2016 αποκάλυψε πως οι υποστηρικτές του Τραμπ έτειναν να έχουν λιγότερους στενούς φίλους και λιγότερους γνωστούς με τους οποίους περνούσαν λιγότερες ώρες σε σχέση με τους υποστηρικτές και της Χίλαρι Κλίντον και του Μπέρνι Σάντερς.

Συζητώντας με την Χερτζ ο αρτοποιός Ερίκ από το Παρίσι μίλησε κυρίως για τη μοναξιά της αστικής ζωής αλλά και για το πόσο χαίρεται κάθε Τετάρτη που παρευρίσκεται στις συγκεντρώσεις του Εθνικού Συναγερμού (πρώην Εθνικού Μετώπου) και μετά βγαίνει έξω άλλα μέλη του κόμματος είτε για να διασκεδάσουν είτε για να κολλήσουν αφίσες.

Αλλά και ο Τζόρτζο, ο μικροεπιχειρηματίας από το Μιλάνο, μίλησε με τα καλύτερα λόγια για τα γεύματα και τις γιορτές που διοργανώνουν οι τοπικές οργανώσεις της ακροδεξιάς και ξενοφοβικής Λέγκας του Ματέο Σαλβίνι o οποίος αρέσκεται μάλιστα να βλέπει το κόμμα τους ως μια μεγάλη οικογένεια.

Οσον αφορά τις προεκλογικές συγκεντρώσεις του Ντόναλντ Τραμπ, «αποτελούν κοινοτικές εκδηλώσεις στο πλαίσιο των οποίων οι άνθρωποι αισθάνονται πως ανήκουν σε κάτι μεγαλύτερο. Τους προσφέρουν μια αίσθηση ταυτότητας και ένα είδος συγγένειας που αρκετοί από τους υποστηρικτές του δυσκολεύονται ολοένα περισσότερο να βρουν αλλού».

Η επιτυχία που σημειώνουν τα τελευταία χρόνια οι λαϊκιστές δεξιοί πολιτικοί, δεν οφείλεται μόνον στο γεγονός πως προσφέρουν στους αποξενωμένους πολίτες τη δυνατότητα να ανήκουν σε μια κοινότητα εντός της οποίας αισθάνονται πως και ο λόγος τους  και η παρουσία τους μετράνε. Βασίζεται και στο ότι επικαλούνται διαρκώς το αίσθημα αποκλεισμού και περιθωριοποίησης που νιώθουν εκατομμύρια άνθρωποι που θεωρούν ότι οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ αδιαφορούν για τις ζωές τους και τους έχουν εγκαταλείψει.

Ενώ ο Τραμπ δηλώνει πως «οι λησμονημένοι της χώρας μας δεν θα λησμονούνται πια», η Μαρίν Λεπέν ορκίζεται να υπηρετεί «τη λησμονημένη Γαλλία, τη Γαλλία που εγκατέλειψε η αυτόκλητη ελίτ» και το μήνυμά τους έχει ιδιαίτερη απήχηση μεταξύ όλων όσοι αισθάνονται λησμονημένοι και εγκαταλελειμμένοι.

Η Χερτζ αναφέρει επίσης πως η μοναξιά επιδρά αρνητικά και στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο που μας περιβάλλει, εξηγώντας πως οι μοναχικοί άνθρωποι βλέπουν τον κόσμο ως ένα μέρος περισσότερο απειλητικό και εχθρικό από όσο πραγματικά είναι.  Τους φόβους αυτών των ανθρώπων έσπευσαν να εκμεταλλευτούν, επιδέξια όπως αποδείχτηκε, πολλοί λαϊκιστές δεξιοί πολιτικοί, δεσμευόμενοι όχι μόνον να προασπιστούν τα συμφέροντά τους, αλλά και να τους προστατέψουν από όλους όσοι τάχα τους απειλούν, είτε αυτοί είναι πρόσφυγες και μετανάστες είτε απλά αλλόθρησκοι ή άνθρωποι διαφορετικής φυλής, ομάδες ανθρώπων που υποτίθεται πως ευνοούν οι παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις, ειδικά της αριστεράς.

«Η κυβέρνηση βάζει σε δεύτερη μοίρα τους ίδιους τους πολίτες της, πίσω από τους μετανάστες που έρχονται από την Αφρική, ανθρώπους που έρχονται εδώ και κάνουν διακοπές ενώ πολλοί Ιταλοί εργάζονται στα χωράφια ανασφάλιστοι», ανέφερε σχετικά ο Τζόρτζο, ο μιλανέζος μικροεπιχειρηματίας που στηρίζει τη Λέγκα του Σαλβίνι.

Το ότι στην πραγματικότητα το 80% όλων όσοι εργάζονται ανασφάλιστοι στα χωράφια της Ιταλίας είναι μετανάστες, ο Τζόρτζο ενδέχεται να μην το γνωρίζει, αλλά αυτό έχει ελάχιστη σημασία, γιατί όσοι αισθάνονται εγκαταλελειμμένοι, μόνοι και αγνοημένοι, όσοι θεωρούν πως δεν τους συνδέει πλέον τίποτα με τους συμπολίτες τους και το κράτος, όσοι βλέπουν τον κόσμο ως τόπο απειλητικό τείνουν να πιστεύουν εύκολα τα όποια συνωμοσιακού περιεχομένου μυθεύματα.

Πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή 30.000 ευρωπαίων πολιτών αποκάλυψε πως όσοι εκφράζουν ακραία αντί-μεταναστευτικές απόψεις είναι συνήθως άνθρωποι κοινωνικά απομονωμένοι και οικονομικά ανασφαλείς που δεν εμπιστεύονται ιδιαίτερα τους συμπολίτες τους

Η Νορίνα Χερτζ αναφέρει πως το τελευταίο διάστημα η λαϊκιστική Δεξιά περνάει δύσκολες ώρες σε πολλές χώρες της Δύσης. Αλλά προειδοποιεί πως δεν θα ήταν συνετό να σκεφτούμε πως έχει αρχίσει να μειώνεται η επιρροή που ασκεί το αφήγημά της, δεδομένου ότι οι συνθήκες που ευνόησαν την άνοδό της ουσιαστικά δεν έχουν αλλάξει. Και φυσικά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η πανδημία ενέτεινε την κοινωνική εξάρθρωση και τον κοινωνικό αποκλεισμό.Οπότε η μοναξιά και η πολιτική κατά πάσα πιθανότητα θα συνεχίσουν να συνδέονται στενά και απόδειξη περίτρανη αποτελεί ο Ντόναλντ Τραμπ.

Το 2016 κέρδισε τους εκατομμύρια μοναχικούς πολίτες της Αμερικής, μιλώντας ανοιχτά για τους φόβους τους και την αίσθηση εγκατάλειψης που τους τσακίζει, και υποστηρίζοντας, συγχρόνως, πως μόνον αυτός τους καταλαβαίνει και νοιάζεται πραγματικά για τις ζωές τους.

Φέτος δεν παρέλειψε να υπενθυμίσει κατά τη διάρκεια του Εθνικού Συνεδρίου των Ρεπουμπλικανών τον Αύγουστο, πως «είμαστε μια μεγάλη οικογένεια και πάντα θα προστατεύουμε, θα αγαπάμε και θα φροντίζουμε ο ένας από τον άλλον». Προειδοποίησε όμως πως «όλα όσα καταφέραμε, τώρα απειλούνται» από τους ξένους, από τους ταραχοποιούς, από τις ψευδείς ειδήσεις.

Στόχος του αμερικανού προέδρου είναι «να προκαλέσει το μοναχικό ποντίκι να αντιδράσει», καταλήγει η Νορίνα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News