Οταν ρωτάς στο φαρμακείο «έχετε το τάδε φάρμακο;», όλο και πιο συχνά η απάντηση είναι «όχι». Οπότε είναι πια καλύτερα να ρωτάς «τι έχετε;» –κάπως σαν το… φάρμακο ημέρας– και αναλόγως να προσαρμόζεσαι.

Πλέον, είναι συνηθισμένο να τρέχουμε από φαρμακείο σε φαρμακείο αναζητώντας εισπνεόμενα, φάρμακα για τον σακχαρώδη διαβήτη, αντιπηκτικά, ενέσιμες βιταμίνες, οφθαλμικές αλοιφές, ακόμη και σκέτο φυσιολογικό ορό, σε ορισμένες συσκευασίες.

Δεν συζητάμε για τα παιδιατρικά αντιβιοτικά, για τα οποία πλέον οι γονείς πρώτα ρωτούν τον φαρμακοποιό τι έχει και μετά απευθύνονται στον γιατρό. Οι δε παιδίατροι «σπάνε» τις συνταγές σε πολλά κομμάτια, έτσι ώστε οι γονείς να μπορούν να τις εκτελέσουν σε διαφορετικά φαρμακεία, αφού είναι σίγουρο ότι δεν θα βρουν όλα όσα χρειάζονται «με τη μία».

Οι ελλείψεις τείνουν να εξελιχθούν σε μόνιμο πρόβλημα, με εξάρσεις και υφέσεις και χωρίς εποχικούς περιορισμούς. Είναι ενδεικτικό ότι τον τελευταίο μήνα (και ενώ έχουν «καταλαγιάσει» οι χειμερινές ιώσεις) καταγράφηκε αύξηση στις ελλείψεις που ξεπερνά το 20%. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΟΦ), τα σκευάσματα που βρίσκονται σήμερα σε περιορισμένη διαθεσιμότητα ή πλήρη έλλειψη ανέρχονται σε 233, όταν τον Φεβρουάριο δεν ξεπερνούσαν τα 194.

Μοιραία συντηρείται ο διάλογος για τις αιτίες του προβλήματος, με τους εμπλεκόμενους φορείς να αναδεικνύουν (συχνά τεχνηέντως) διαφορετικές πτυχές του ίδιου θέματος: τις παράλληλες εξαγωγές, τις χαμηλές τιμές, την απουσία πρώτων υλών, τις μειωμένες εισαγωγές, την απροθυμία παρασκευής φαρμάκων χαμηλού κόστους, τις επιχειρήσεις «σκούπα» (που… στεγνώνουν τα ράφια των φαρμακείων) κ.ο.κ.

Στην πραγματικότητα, όμως, τίποτε από τα παραπάνω δεν παραφωνεί. Αντίθετα, αποτελεί κομμάτι του ίδιου παζλ, που καταδεικνύει πως το θέμα των ελλείψεων είναι πολυπαραγοντικό.

Ενα προσωρινό μέτρο που έκλεισε δεκαετία

Το 2010 ακούστηκαν για πρώτη φορά οι λέξεις clawback και rebate στον χώρο της Υγείας. Οι υποχρεωτικές επιστροφές και εκπτώσεις εφαρμόστηκαν για πρώτη φορά στον κλάδο του φαρμάκου το 2012, με τον Αδωνι Γεωργιάδη στο τιμόνι του υπουργείου Υγείας.

Το clawback και το rebate (τόσο στο φάρμακο όσο και στον χώρο της υγειονομικής περίθαλψης) γεννήθηκε μέσα στην κρίση με σκοπό να περιοριστούν οι κρατικές δαπάνες, αλλά ισχύει μέχρι σήμερα, 12 χρόνια μετά, παρ’ ότι κατά καιρούς διάφοροι υπουργοί –μεταξύ των οποίων και ο σημερινός– έχουν παραδεχτεί ότι δεν εφαρμόστηκε όπως έπρεπε.

Ομως οι υποχρεωτικές επιστροφές είναι μόνο ένα από τα ζητήματα που έχει να αντιμετωπίσει ο Αδωνις Γεωργιάδης σε ό,τι αφορά το φάρμακο, κατά τη δεύτερη θητεία του στην Αριστοτέλους. Γιατί εκτός από αυτό και τις μεγάλες ελλείψεις, πολλά φάρμακα αποσύρονται για πάντα, ενώ οι νέες θεραπείες καθυστερούν έως και δύο χρόνια να φτάσουν στους έλληνες ασθενείς.

Ολα αυτά τα ζητήματα είναι αλληλένδετα, έχουν άμεση σχέση με τον τρόπο τιμολόγησης των φαρμάκων στην Ελλάδα και μοιάζουν άλυτα εδώ και πολλά χρονιά. Γιατί δεν μπορούν να λυθούν;

Η κυβέρνηση στοχεύει στη μείωση του clawback κατά 370 εκατ. ευρώ αυτή τη χρονιά (στο πλαίσιο του Ταμείου Ανάκαμψης υπάρχει δέσμευση για μείωση άνω των 500 εκατ. έως το 2025). Το ποσό αυτό δεν μπορείς να πεις αν είναι πολύ ή λίγο, αφού το σύνολο των υποχρεωτικών επιστροφών είναι μεταβλητό (υπολογίζεται με βάση τις πωλήσεις και την υπέρβαση της προβλεπόμενης δαπάνης).

Ο Σύνδεσμος Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδας (ΣΦΕΕ) έχει υπολογίσει, πάντως, ότι από το 2012 έχουν επιστραφεί στα κρατικά ταμεία πάνω από 14 δισ. ευρώ. Μάλιστα, το 2022 ήταν η πρώτη χρονιά που οι υποχρεωτικές επιστροφές ήταν μεγαλύτερες (κατά 200 εκατ.) από τη συνολική προϋπολογισμένη φαρμακευτική δαπάνη!

«Αν κάποια στιγμή στη χώρα ψάχνουμε καθιερωμένα φάρμακα ή δεν έχουμε στη διάθεσή μας νέες καινοτόμες θεραπείες, η ευθύνη δεν ανήκει ούτε κατ’ ελάχιστον στις φαρμακευτικές επιχειρήσεις. Ηδη, οι νέες θεραπείες έρχονται με καθυστέρηση 680 ημερών στη χώρα μας… Πιστεύουμε πως ο νέος υπουργός Υγείας έχει αντιληφθεί τις διαστάσεις που έχει πάρει το πρόβλημα και κινείται στην κατεύθυνση μιας καλύτερης διευθέτησής του προς όφελος της Δημόσιας Υγείας και των θέσεων εργασίας στον κλάδο» ανέφερε ανακοίνωση του Συνδέσμου στα τέλη του 2023.

Ο υπουργός Αδωνις Γεωργιάδης έχει εξαγγείλει ενώπιον των εκπροσώπων του κλάδου μια σειρά από αλλαγές, όπως η περαιτέρω διείσδυση των γενοσήμων, η αύξηση της ετήσιας δαπάνης για καινοτόμα φάρμακα, η αύξηση της τιμής των πολύ φθηνών φαρμάκων, αλλά και ο πιο στενός έλεγχος στις συνταγογραφήσεις, που –σύμφωνα με τους παράγοντες της φαρμακευτικής αγοράς– είναι προς τη σωστή κατεύθυνση.

Ελλείψεις, αποσύρσεις και πάλι από την αρχή

Αλλά οι ελλείψεις προς το παρόν παραμένουν. Και πολλά φάρμακα συνεχίζουν να «φεύγουν», να αποσύρονται δηλαδή από την ελληνική αγορά.

Τα τελευταία χρόνια έχουν αφαιρεθεί από το Δελτίο Τιμών Φαρμάκων περισσότεροι από 3.500 κωδικοί σκευασμάτων. Σε ποσοστό που αγγίζει το 70%, τα φάρμακα αυτά κοστίζουν κάτω από 50 ευρώ. Κάθε φάρμακο που αποσύρεται αντικαθίσταται από κάποιο άλλο, σε πολλαπλάσια τιμή. Σε περιπτώσεις μοναδικών φαρμάκων γίνονται εισαγωγές μέσω του Ινστιτούτου Φαρμακευτικής Ερευνας και Τεχνολογίας, επίσης σε υψηλότερες τιμές από αυτές των εταιρειών.

Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η διγοξίνη, φάρμακο για τις καρδιακές αρρυθμίες. Η τιμή του στην Ελλάδα ήταν περίπου 2,5 ευρώ. Το φάρμακο αποσύρθηκε και καθώς δεν υπάρχει άλλο να το αντικαταστήσει, εισάγεται στην τιμή των 12 ευρώ.

Η διαδικασία τιμολόγησης των φαρμάκων που διατίθενται στην ελληνική αγορά συμπαρασύρει εν είδει ντόμινο μια σειρά από ζητήματα που αφορούν τη φαρμακευτική πολιτική στο σύνολό της.

Η τιμή ενός φαρμάκου στην Ελλάδα καθορίζεται με βάση τις τρεις χαμηλότερες τιμές στην Ευρώπη. Αυτό σημαίνει ότι για να φτάσει ένα φάρμακο στον έλληνα ασθενή πρέπει πρώτα να τιμολογηθεί και να κυκλοφορήσει αλλού, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις καθυστερήσεις. Και να σκεφτεί κανείς ότι η ελληνική τιμή επηρεάζει με τη σειρά της τις τιμές σε 18 χώρες (από Τουρκία μέχρι Βραζιλία)…

Η χαμηλή τιμή καθιστά πολλά φάρμακα ασύμφορα, με αποτέλεσμα οι εταιρείες να τα αποσύρουν από την ελληνική αγορά. Την ίδια ώρα, εφόσον επιτρέπεται η εισαγωγή και επανεξαγωγή φαρμάκων, πολλά φθηνά φάρμακα μπαίνουν από τη μία πόρτα στην Ελλάδα (την πόρτα της φαρμακοβιομηχανίας) και βγαίνουν αμέσως από την άλλη (την πόρτα των φαρμακαποθηκών και χονδρεμπόρων) προς άλλες χώρες, με καλύτερες τιμές (άρα και μεγαλύτερα κέρδη).

Είναι οι περιβόητες παράλληλες εξαγωγές, καθ’ όλα νόμιμες, οι οποίες εκμεταλλεύονται τις ανταγωνιστικές τιμές που ισχύουν στην ευρωπαϊκή αγορά φαρμάκου και που συχνά-πυκνά θεωρούνται αιτία των ελλείψεων, γι’ αυτό και απαγορεύονται κατά διαστήματα (πάντα προσωρινά, διότι δεν επιτρέπει αλλιώς η ελεύθερη αγορά). Το 2023, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, εξήχθησαν 17.308.547 συσκευασίες φαρμάκων. Ο αριθμός είναι «συγκρατημένος» σε σύγκριση με άλλες χρονιές, αφού ίσχυαν απαγορεύσεις.

Ολα αυτά είναι γνωστά στους αρμόδιους, και διαχρονικά. Και για όλα υπάρχουν προτάσεις. Αν δεν υπάρξει δράση, θα ξαναλέμε τα ίδια πάλι από την αρχή.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News