Nα ηγείσαι της Ευρωπαϊκής Ενωσης αλλά και των οργανισμών που προηγήθηκαν της σύστασής της ήταν πάντα κάθε άλλο παρά εύκολη υπόθεση. Επί δεκαετίες οι ηγέτες των δύο μεγαλύτερων ιδρυτικών μελών της ΕΕ, της Γαλλίας και της Γερμανίας, αναλάμβαναν από κοινού αυτήν τη δύσκολη αποστολή, επιδεικνύοντας πνεύμα κατανόησης και συνεργασίας.

«Ηγέτες μεταξύ των οποίων ο Χέλμουτ Σμιτ και ο Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν, ο Χέλμουτ Κολ και ο Φρανσουά Μιτεράν – πρώτα θα έλυναν τις διαφορές τους και μετά θα εξευρωπάιζαν τους συμβιβασμούς τους», εξηγεί σε άρθρο της στους New York Times η Ελεν Τόμπσον, καθηγήτρια Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ με ειδίκευση στην Ευρώπη και την γεωπολιτική.

Κατά την προηγούμενη δεκαετία, ωστόσο, την ηγεσία της ΕΕ δεν την ασκούσε κάποιο γαλλογερμανικό δίδυμο αλλά σχεδόν αποκλειστικά η Ανγκελα Μέρκελ, η απερχόμενη καγκελάριος της Γερμανίας, η κούρσα για τη διαδοχή της οποίας στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ενωσης έχει ήδη αρχίσει.

Σύμφωνα με την ακαδημαϊκό του Κέιμπριτζ οι κύριοι διεκδικητές της θέσης που κατείχε η Μέρκελ στην Ευρώπη είναι τρεις. Φαβορί θεωρείται ο Εμανουέλ Μακρόν, παρότι οι προσπάθειες του να προσδώσει στην ΕΕ έναν ξεκάθαρα πολιτικό χαρακτήρα κατά τα προηγούμενα χρόνια δεν ευοδώθηκαν. Υπάρχει επίσης ο Ολαφ Σολτς ο εν αναμονή καγκελάριος της Γερμανίας που ευελπιστεί να διαδεχθεί την Μέρκελ όχι μόνον στη Γερμανία αλλά και στην ΕΕ ενώ πίσω του βρίσκεται (κυρίως λόγω της θητείας του στην ΕΚΤ και της διάσωσης του ευρώ) ο Μάριο Ντράγκι, ο πρωθυπουργός της Ιταλίας από τον  περασμένο Φεβρουάριο.

Η Ελεν Τόμπσον, ωστόσο, τους συμβουλεύει να σταματήσουν κάθε προσπάθεια, να μην μπουν καν στον κόπο να διεκδικήσουν την ηγεσία της ΕΕ στην μετά Μέρκελ εποχή. «Εχοντας παραλύσει από τον σινοαμερικανικό ανταγωνισμό κι όντας βαθιά διχασμένη εσωτερικά, η ΕΕ κατοικεί σε έναν διαφορετικό κόσμο σε σχέση με τον κόσμο των ετών της ανόδου της κ. Μέρκελ», υποστηρίζει η βρετανίδα ακαδημαϊκός, εξηγώντας πως ακόμα και η Μέρκελ είχε πάψει εδώ και καιρό να είναι η ηγέτιδα της Ευρωπαϊκής Ενωσης. «Υφίσταται ένα κενό στην καρδιά του μπλοκ. Η ΕΕ δεν μπορεί να καθοδηγηθεί τώρα. Κανένας δεν πρόκειται να γίνει η νέα Μέρκελ», προβλέπει και προειδοποιεί.

Η κατάκτηση της ευρωπαϊκής ηγεσίας

Η Ανγκελα Μέρκελ ανέλαβε την καγκελαρία της Γερμανίας το 2005. Ωστόσο στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή άρχισε να αναδεικνύεται και να συμπεριφέρεται ως ντε φάκτο ηγέτιδα της ΕΕ από το ξέσπασμα της κρίσης του ευρώ το 2010.

Αρχικά κινούνταν σε συμφωνία με τον Νικολά Σαρκοζί – εξ ου και το «Μερκοζί». Ωστόσο, ο γάλλος πρόεδρος  περισσότερο μιλούσε παρά έπραττε, σε αντίθεση με τη γερμανίδα ομόλογό του. Παρότι αμφότεροι τάσσονταν, για παράδειγμα, υπέρ της απομάκρυνσης του Σίλβιο Μπερλουσκόνι από την πρωθυπουργία της Ιταλίας, καθοριστική αποδείχθηκε η παρέμβαση της Μέρκελ.

Σχεδόν ταυτόχρονα με την αποχώρηση του Σαρκοζί από το Ελιζέ το 2012, τερματίστηκε και η άτυπη γαλλογερμανική ηγεσία της ΕΕ, με την γερμανίδα καγκελάριο να καταλήγει, τελικά, να έχει τον πρώτο λόγο για την αντιμετώπιση όλων των κρίσιμων ζητημάτων που απασχολούσαν την Ενωση εκείνη την περίοδο.

Το καλοκαίρι του 2012 χαιρέτησε την απόφαση του Μάριο Ντράγκι να προβεί στις απαραίτητες κινήσεις για τη διάσωση του ευρώ. Το 2014 έπεισε την διχασμένη ΕΕ να προβεί στην επιβολή κυρώσεων στη Ρωσία για την προσάρτηση της Κριμαίας. Και την επόμενη χρονιά, κατά τη διάρκεια της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης, ανάτρεψε την ευρωπαϊκή πολιτική χορήγησης ασύλου της ΕΕ, δηλώνοντας απλά – απευθυνόμενη όχι στους ευρωπαίους εταίρους της αλλά στους συμπατριώτες της – πως «Μπορούμε να τα καταφέρουμε».

Η Τόμπσον στο άρθρο της σημειώνει επίσης πως έπειτα από λίγους μήνες η γερμανίδα καγκελάριος διαπραγματεύτηκε μόνη της, εκπροσωπώντας ολόκληρη την ΕΕ, τη συμφωνία με την Τουρκία για την αντιμετώπιση της κρίσης. Από τους  υπόλοιπους ηγέτες της ΕΕ, μόνον ο πρωθυπουργός της Ολλανδίας παρείχε μια κάποια συνδρομή, κυρίως επειδή η χώρα του ασκούσε εκείνη την περίοδο την εκ περιτροπής προεδρία της ΕΕ.

Αφότου κέρδισε την προεδρία το 2017, η αποκατάσταση της ισότητας ανάμεσα στη Γερμανία της Μέρκελ και τη δική του Γαλλία, κατέστη προτεραιότητα για τον Εμανουέλ Μακρόν. Ωστόσο δεν κατάφερε ούτε να περιορίσει την επιρροή την Μέρκελ στην ΕΕ, ούτε και να την πείσει να ασπαστεί και να υποστηρίξει το περιεκτικό όραμά του για την Ευρώπη.

Σύντομα, οπότε, ο γάλλος πρόεδρος άρχισε να φέρνει προσκόμματα στην επίτευξη των στόχων της Μέρκελ. Η μεταξύ τους σχέση επλήγη βαριά, δίχως ποτέ να αποκατασταθεί ξανά, το 2019, όταν ο Μακρόν πρόβαλε βέτο στην έναρξη των διαπραγματεύσεων για την ένταξη της Βόρειας Μακεδονίας και της Αλβανίας στην ΕΕ.

Λίγο πριν την αποχώρηση από την πολιτική

Εχοντας ξεκαθαρίσει ήδη από τον Οκτώβριο του 2018 πως μετά τις γερμανικές εκλογές του 2021 επρόκειτο να εγκαταλείψει την πολιτική, ως ντε φάκτο ηγέτιδα της ΕΕ η Ανγκελα Μέρκελ επιδίωξε κατά την τελευταία περίοδο της θητείας της να καθορίσει τη στάση της Ευρωπαϊκής Ενωσης απέναντι στην Κίνα και αποπειράθηκε να οριστικοποιήσει τον περασμένο Δεκέμβριο αλλά δίχως επιτυχία.

Εργάστηκε σκληρά με στόχο την επίτευξη μιας επενδυτικής συμφωνίας μεταξύ Βρυξελλών και Πεκίνου. «Η συμφωνία ήταν η εκδοχή της Μέρκελ όσον αφορά την ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία: μία δήλωση ότι όσον αφορά ζητήματα οικονομικά και περιβαλλοντικά, σε  αντίθεση με την Αμερική, η ΕΕ προτιμούσε τη συνεργασία με την Κίνα παρά την αντιπαράθεση», εξηγήσει η Τόμπσον στο άρθρο της.

Τελικά η συμφωνία δεν επικυρώθηκε ποτέ, εξαιτίας της αντίδρασης της Κίνας στην επιβολή κυρώσεων από την ΕΕ σε τέσσερις κινέζους αξιωματούχους για παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οπότε, όπως και πριν, έτσι και τώρα τα 27 κράτη – μέλη της ΕΕ κάθε άλλο παρά συμφωνούν για τη στάση που θα πρέπει να υιοθετήσουν απέναντι στην Κίνα.

Ομως οι ευρωπαίοι ηγέτες διαφωνούν και σε άλλα κρίσιμα ζητήματα (πυρηνική ενέργεια, κράτος δικαίου, αμυντική πολιτική, κ.ά.) και το ότι η Ανγκελα Μέρκελ δεν κατάφερε να τους ενώσει κατά τους τελευταίους μήνες της θητείας της, είναι ενδεικτικό του τι πρόκειται να ακολουθήσει. Αποτελεί γεγονός πως το τελευταίο διάστημα είχε απολέσει την ισχύ που έχαιρε κατά το παρελθόν. «Ωστόσο δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύουμε ότι κάποιος άλλος θα μπορούσε να τα πάει καλύτερα», υποστηρίζει η Τόμπσον.

Τα μεγαλεπήβολα σχέδια του Εμανουέλ Μακρόν για την ενωμένη Ευρώπη (εμβάθυνση της οικονομικής ένωσης, ευρωπαϊκός στρατός, τεχνολογική αυτονομία) δεν υποστηρίζονται ευρέως ανά την ευρωπαϊκή επικράτεια ενώ όταν ο γάλλος πρόεδρος δηλώνει ότι η ΕΕ είναι μία υπερδύναμη εξίσου ισχυρή όσο οι ΗΠΑ και η Κίνα, όχι μόνον αυταπατάται αλλά και θίγει τις χώρες της ΕΕ η ασφάλεια των οποίων εξαρτάται κατά κύριο λόγο από την Αμερική. Παρότι συμφωνούν σε πολλά, αρνητικά για τον γάλλο ηγέτη λειτουργεί και το γεγονός πως οι απόψεις του από τις απόψεις του Μάριο Ντράγκι ειδικά για τις σχέσεις της ΕΕ με τις ΗΠΑ και την Κίνα διαφέρουν σημαντικά.

Ο Ολαφ Σολτς από την πλευρά του εκτιμάται πως θα ακολουθήσει την πολιτική της προκατόχου, όσον αφορά τη στάση της καγκελαρίας απέναντι στην Κίνα, και αυτό σημαίνει πως θα δυσκολευτεί ιδιαίτερα να επιβάλει τον προσανατολισμό του (σύσφιξη των οικονομικών δεσμών με την Κίνα και συνέχιση της συμμαχίας ασφαλείας με τις ΗΠΑ) στους μελλοντικούς ομολόγους του.

Σύμφωνα με την βρετανίδα ακαδημαϊκό από το Κέιμπριτζ, αποτελεί γεγονός πως ούτε ο γερμανός καγκελάριος ούτε ο γάλλος πρόεδρος «μπορούν να ηγηθούν της Ευρώπης. Οι συμβιβασμοί που οι προκάτοχοί τους προσέφεραν ο ένας στον άλλο δεν είναι πλέον διαθέσιμοι. Και ελλείψει ηγεσίας, η Ευρώπη οδεύει προς την αδράνεια».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News