Η ομάδα Βάγκνερ, του άλλοτε χαμηλών τόνων σεφ Γεβγκένι Πριγκόζιν, είναι πλέον η πιο γνωστή μισθοφορική δύναμη στον κόσμο. Ενώ ο ιδρυτής και αρχηγός της έγινε το πρόσωπο του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία, περισσότερο από κάθε ρώσο στρατηγό στο πεδίο. Ο Πριγκόζιν εκδίδει μαχητικές ανακοινώσεις στο Telegram και στο VKontakte, το ανάλογο του Facebook στη Ρωσία, και καυτηριάζει το στρατιωτικό κατεστημένο της χώρας του συγκεντρώνοντας το ενδιαφέρον. Προσφέρει άλλωστε στους ρώσους πολίτες –και ειδικά στους φιλοπόλεμους μπλόγκερ– ένα εισιτήριο πρώτης θέσης με το οποίο μπορούν να παρακολουθήσουν τους διαγκωνισμούς στο παρασκήνιο της εξουσίας του Κρεμλίνου —καταστάσεις που κανονικά εκτυλίσσονται πίσω από κλειστές πόρτες.

Οπως σημειώνει ο Economist, αν και φαίνεται να απέτυχε σε μια προσπάθεια να αντικαταστήσει τον Σεργκέι Σοϊγκού ως υπουργός Αμυνας, ο Πριγκόζιν παραμένει ένας ισχυρός πολιτικός παράγοντας —εν μέρει χάρη και στον τεράστιο αριθμό ακολούθων που διαθέτει η ομάδα Βάγκνερ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Ο ρόλος του Πριγκόζιν στις δομές εξουσίας του Κρεμλίνου παραμένει ομιχλώδης. Ισως γιατί έτσι αρέσει στον Πούτιν. Η ασάφεια σχετικά με τον ρόλο της ομάδας του στην αλυσίδα διοίκησης της στρατιωτικής ιεραρχίας παρέχει στο Κρεμλίνο τη δυνατότητα να αποποιείται την ευθύνη για τα ανατριχιαστικά εγκλήματα πολέμου της ομάδας Βάγκνερ στην Ουκρανία.

Παράλληλα, το στάτους του ως «αουτσάιντερ» τον βοηθάει. Πολλοί ρώσοι υπερεθνικιστές μπλόγκερ, κυρίως νεαρότερης ηλικίας, βλέπουν τον Πριγκόζιν ως έναν ήρωα που προδόθηκε από τη διαφθορά και την ανικανότητα που επικρατούν στο αρτηριοσκληρωτικό στρατιωτικό κατεστημένο.

Αλλοι πιστεύουν ότι είναι ένας γκάνγκστερ που στάθηκε τυχερός ή ότι αποτελεί ενεργούμενο των ρωσικών υπηρεσιών ασφαλείας που τελικά θα πεταχτεί στον κάλαθο των αχρήστων μόλις εξαντληθεί η χρησιμότητά του. Λίγοι πιστεύουν ότι θα μπορούσε να αμφισβητήσει τον ίδιο τον Πούτιν. Ο Πριγκόζιν εμφανίζεται προβληματισμένος για το μέλλον του, αλλά παρά τα φαινόμενα, οι περισσότεροι αναλυτές πιστεύουν ότι είναι και θα παραμείνει ένας σημαντικός παίκτης –εάν επιζήσει, βέβαια, από τις τρικλοποδιές των εχθρών του μεταξύ της ρωσικής ελίτ.

Στο κείμενο του δημοσιογράφου Πολ Γουντ που φιλοξενεί η βρετανική επιθεώρηση, ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να τον «γνωρίσει» καλύτερα παρακολουθώντας την ενδιαφέρουσα και σχεδόν κινηματογραφική διαδρομή του (με εγκλήματα, χρόνια στη φυλακή και πολλά σκοτεινά σημεία) αλλά και τη σχέση του με το ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν. Οι μεταμορφώσεις του παρελθόντος έχουν μεγάλο ενδιαφέρον.

Γεννήθηκε το 1961 και φοίτησε στο 62ο αθλητικό οικοτροφείο του Λένινγκραντ, ένα φημισμένο για τα δεδομένα της Σοβιετικής Ενωσης ίδρυμα το οποίο παρήγαγε αθλητές που συμμετείχαν τακτικά σε Ολυμπιακούς Αγώνες. Παρότι λέγεται ότι ήταν καλός στο σκι, άφησε το στίγμα του για πρώτη φορά ως εγκληματίας. Το 1979, σε ηλικία 18 ετών, ο Πριγκόζιν καταδικάστηκε σε δύο χρόνια φυλάκιση με αναστολή για κλοπή.

Στη συνέχεια, όσο έτρεχε ακόμη η αναστολή, διέπραξε μια σειρά από διαρρήξεις. Σύμφωνα με τη βρετανική επιθεώρηση «δεν υπήρχαν και πολλά πράγματα να κλέψεις στο Λένινγκραντ της σοβιετικής εποχής. Τον Φεβρουάριο του 1980, ο Πριγκόζιν και ένας συνεργός του εισέβαλαν σε ένα διαμέρισμα και έκλεψαν ένα βάζο, μια θήκη για χαρτοπετσέτες και έξι ποτήρια κρασιού».

Σταδιακά τα εγκλήματα έγιναν πιο βάναυσα. Γράφει ο Πολ Γουντ: «Ενα βράδυ ο Πριγκόζιν και οι φίλοι του βγήκαν έξω για να γιορτάσουν με τα 250 ρούβλια που έκλεψαν από έναν άντρα που είχαν προηγουμένως παρασύρει σε ένα σκοτεινό δρομάκι. Ο Πριγκόζιν παρατήρησε μια νεαρή γυναίκα με ένα “όμορφο” παλτό, σύμφωνα με τη μαρτυρία ενός μέλους της συμμορίας. Ακολούθησαν τη γυναίκα στο δρόμο και ένας από αυτούς της ζήτησε ένα τσιγάρο. Καθώς άνοιξε την τσάντα της, ο Πριγκόζιν την άρπαξε από πίσω, την έπιασε από τον λαιμό, και άρχισε να τη στραγγαλίζει. Οταν προσπάθησε να φωνάξει, εκείνος την πίεσε πιο δυνατά. H γυναίκα έχασε τις αισθήσεις της και σωριάστηκε στο έδαφος. Ενας από τους ληστές τής πήρε τις μπότες. Ο Πριγκόζιν τράβηξε τα χρυσά της σκουλαρίκια. Το δικαστήριο τον καταδίκασε σε 13 χρόνια φυλάκιση. Είχε μόλις κλείσει τα 20 του χρόνια». 

Τα χρόνια της φυλακής 

Οι σοβιετικές φυλακές δεν ήταν μια εύκολη υπόθεση. Η εγκληματολόγος Λάουρα Πιατσεντίνι που βίωσε την κατάσταση ανάμεσα σε κρατούμενους όταν η χώρα άνοιγε μετά την πτώση του κομμουνισμού, μίλησε για «βαθιά απάνθρωπη βία» στο εσωτερικό των φυλακών. Οι τρόφιμοι στεγάζονταν σε στρατώνες μεταξύ 50 και 100 ατόμων, ενώ οι δεσμοφύλακες ενθάρρυναν τους κρατούμενους να επιβάλουν οι ίδιοι την πειθαρχία. Ετσι, οι κρατούμενοι εγκληματίες έπαιρναν τον «νόμο» της φυλακής στα χέρια τους.

Η Πιατσεντίνι υποθέτει ότι ο Πριγκόζιν πέρασε άσχημα επειδή βρέθηκε μέσα για την επίθεση σε μια μοναχική γυναίκα. Σίγουρα δυσκολεύτηκε αλλά έμαθε και πράγματα στη φυλακή που του φάνηκαν χρήσιμα για τη μετέπειτα πορεία του. Απέκτησε, με άλλα λόγια, τις κατάλληλες δεξιότητες για να σταδιοδρομήσει στην άγρια νέα Ρωσία που αναδυόταν έξω από τα τείχη της φυλακής.

Ο Πριγκόζιν αφέθηκε ελεύθερος το 1990, καθώς πλησίαζε τα 30 του. Εκανε το νέο του ξεκίνημα πουλώντας χοτ-ντογκ στο Λένινγκραντ (τη σημερινή Αγία Πετρούπολη). «Φτιάξαμε τη μουστάρδα στο διαμέρισμά μου στην κουζίνα. Η μητέρα μου προσέθεσε την τέχνη μας. Εβγαζα 1.000 δολάρια τον μήνα. Υπήρχαν βουνά από ρούβλια, τόσο πολλά, που ήταν δύσκολο για τη μητέρα μου να μετρήσει», δήλωσε παλαιότερα ο ίδιος σε μια εφημερίδα.

Ο σεφ των ισχυρών 

Γρήγορα εγκατέλειψε το γρήγορο φαγητό για τη γαστρονομία. Ενα από τα εστιατόριά του βρισκόταν στα κελάρια του ιστορικού τελωνείου της Αγίας Πετρούπολης. Ενα άλλο, σε ένα ανακαινισμένο ποταμόπλοιο που κάποτε ήταν πλωτή ντίσκο.

Ο ιδρυτής της ομάδας Βάγκνερ ισχυρίζεται ότι η επιτυχία του στο χώρο της εστίασης ήρθε μέσα από τη σκληρή δουλειά. Αλλοι παράγοντες και γνώστες της περιόδου λένε άλλα. Για παράδειγμα, ο Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, ο διάσημος πρώην ολιγάρχης που φυλακίστηκε από τον Πούτιν το 2005, λέει ότι το οργανωμένο έγκλημα και τα εστιατόρια όπως αυτά του Πριγκόζιν στην Αγία Πετρούπολη ήταν δύο «χώροι» που επικοινωνούσαν μεταξύ τους. Συνεργάτες του Πριγκόζιν στην επιχείρηση των εστιατορίων διέθεταν παράλληλα και καζίνο. Πολλοί από εκείνο τον κύκλο θυμούνται την ημέρα που ο αντιδήμαρχος της Αγίας Πετρούπολης που ήταν υπεύθυνος, μεταξύ άλλων για τα καζίνο, δείπνησε σε ένα από τα εστιατόριά του Πριγκόζιν. Το όνομα του αντιδημάρχου ήταν Βλαντίμιρ Πούτιν.

Η άνοδος του Πούτιν στην εξουσία ευνόησε και τον Πριγκόζιν. Αφότου ο Πούτιν έγινε πρόεδρος της Ρωσίας το 2000, ο Πριγκόζιν ανέλαβε την τροφοδοσία για τις μεγάλες κρατικές εκδηλώσεις. Τότε απέκτησε το παρατσούκλι «Ο σεφ του Πούτιν». Ο ρόλος του πρόσφερε τη δυνατότητα να βρίσκεται κοντά στον πιο ισχυρό άνδρα της χώρας, αλλά και σε διεθνείς ηγέτες. Υπάρχουν φωτογραφίες του ακόμη και με τον Τζορτζ Μπους τον νεότερο, όταν εκείνος επισκέφθηκε τη Ρωσία ως πρόεδρος των ΗΠΑ.

Ο ρόλος του Πριγκόζιν ως σεφ κάθε άλλο παρά ασήμαντος ήταν. Οπως εξηγεί ο Economist, o Πούτιν ήταν αρχάριος στην πολιτική όταν ανέβηκε στην εξουσία και χρησιμοποιούσε τα πλούσια συμπόσια για να εντυπωσιάζει τους συναδέλφους του αρχηγούς κρατών. Αυτό δεν ήταν εύκολο έργο για τον Πριγκόζον ο οποίος έπρεπε να αντιμετωπίζει τις ελλείψεις τροφίμων και να ετοιμάζει εντυπωσιακά μενού με παραδοσιακά υλικά. Στον Μπους σέρβιρε μεταξύ άλλων καραβίδες με μαρμελάδα φραγκοστάφυλου…

Η μεγαλοπρέπεια των πιάτων τον έκανε διάσημο. Σύμφωνα με emails που διέρρευσαν από ένα δείπνο γενεθλίων του Σεργκέι Ιβάνοφ, άλλοτε επιτελάρχη του Πούτιν, στους επισκέπτες προσφέρθηκε «κρέας στρουθοκαμήλου, κροκόδειλου, γκρίζου καρχαρία και πιράνχα». Ο Πούτιν έφαγε μπριζόλα. Η θέση του Πριγκόζιν ήταν συνώνυμο της εμπιστοσύνης, καθώς στη Ρωσία υπάρχει μακρά παράδοση δηλητηριάσεων πολιτικών. Ενας πρώην αξιωματικός των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών ανέφερε στη βρετανική επιθεώρηση ότι ο ρόλος του επίσημου σεφ είναι πιο σημαντικός στο Κρεμλίνο από οποιαδήποτε χώρα της Δύσης: «Πρέπει πραγματικά να εμπιστεύεσαι τον προσωπικό σου σεφ. Είναι μεγάλη υπόθεση» σχολίασε. Ο Πούτιν το γνώριζε καλύτερα από τον καθένα: ο παππούς του ήταν ο προσωπικός σεφ του Στάλιν…

Από σεφ, στρατιωτικός διοικητής

Λέγεται ότι στα αυταρχικά συστήματα όσοι παρέχουν οικιακές υπηρεσίες στον ηγέτη και τον στενό κύκλο του μπορούν να πάνε πολύ μακριά. Ο Πριγκόζιν δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Κέρδισε συμβόλαια για την προμήθεια τροφίμων σε σχολεία, φυλακές και σε ολόκληρο τον ρωσικό στρατό. Εγινε πλούσιος και –το πιο σημαντικό– διατήρησε την εμπιστοσύνη του Πούτιν. Ωστόσο, το πώς ακριβώς ο Πριγκόζιν από σεφ μετεξελίχθηκε σε κάτι που μοιάζει με στρατιωτικό διοικητή, παραμένει ασαφές.

Αρχικά η ομάδα Βάγκνερ ήταν γνωστή ως μια εταιρεία που παρείχε μισθοφόρους στρατιώτες σε όλο τον κόσμο: από την Κριμαία έως τη Συρία και από τη Λιβύη έως το Κονγκό. Στη Συρία, εκπαίδευσαν ντόπιους μισθοφόρους και υπηρέτησαν το καθεστώς. Στη Λιβύη, πολέμησαν για έναν διοικητή ανταρτών που υποστηρίζεται από τη Ρωσία. Στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, που συνορεύει με το Κονγκό, οι «εκπαιδευτές» της Βάγκνερ υποστήριξαν την κυβέρνηση κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου της χώρας.

Η πολτοποίηση του κρανίου των λιποτακτών με βαριοπούλα έγινε το σήμα κατατεθέν της ομάδας Βάγκνερ. Ενα βίντεο που δημοσιεύτηκε στα social media το 2023 καταγράφει την εκτέλεση με βαριοπούλα ενός ρώσου πρώην μισθοφόρου, ο οποίος εγκατέλειψε την ομάδα Βάγκνερ ενώ πολεμούσε στην Ουκρανία. Ο Πριγκόζιν κάνει δώρο στους φίλους του βαριοπούλες διακοσμημένες με τα διακριτικά της ομάδας Βάγκνερ και είχε επικροτήσει την εκτέλεση του μισθοφόρου αφότου εκείνος προσπάθησε να συμμετάσχει στον πόλεμο στο πλευρό της Ουκρανίας. Πώς να μην τον αγαπάει μετά από αυτά ο Πούτιν;

Το 2014 και το 2015, άνδρες της Βάγκνερ εμφανίστηκαν την Ουκρανία φορώντας στολές χωρίς διακριτικά. Ενα ερώτημα που απασχολεί πολλούς είναι το πώς χρηματοδοτείται η ομάδα του Πριγκόζιν. Γιατί τα λεφτά είναι πολλά. Για παράδειγμα, το 2017, στο απόγειο της ανάπτυξης της Βάγκνερ στη Συρία, λέγεται ότι ο Πριγκόζιν δαπάνησε 175 εκατομμύρια δολάρια, συμπεριλαμβανομένων 25 εκατομμυρίων δολαρίων για συντάξεις στις οικογένειες των νεκρών μισθοφόρων. Η διαβόητη ομάδα κατάφερε να αποκτήσει άρματα μάχης, τεθωρακισμένα οχήματα και εκτοξευτές πυραύλων.

Η εντολή δολοφονίας του Ζελένσκι 

Παρότι πολλοί πιστεύουν ότι ο Πριγκόζιν είναι απλώς η «βιτρίνα» και ότι από πίσω βρίσκεται το Κρεμλίνο, φαινόταν πάντα να διαθέτει έναν βαθμό ελευθερίας ώστε να ενεργεί με δική του πρωτοβουλία. Οταν τον Φεβρουάριο του 2022 η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, η ομάδα Βάγκνερ δεν φαινόταν στην αρχή να έχει κάποιο ρόλο στην «ειδική στρατιωτική επιχείρηση», όπως αποκαλούσε το Κρεμλίνο την εισβολή.

Οι δοκιμασμένοι στη μάχη μισθοφόροι του Πριγκόζιν απουσίαζαν τόσο εμφανώς κατά τις πρώτες ημέρες του πολέμου ώστε άρχισαν να κυκλοφορούν θεωρίες σχετικά με το γιατί δεν βρίσκονταν εκεί. Σύμφωνα με τον Χοντορκόφσκι, ο Πούτιν διέταξε την ομάδα Βάγκνερ να δολοφονήσει τον ηγέτη της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, στην αρχή της εισβολής. Προσθέτει ότι οι αντίπαλοι του Πριγκόζιν στο κατεστημένο των υπηρεσιών ασφαλείας της Ρωσίας έδωσαν πληροφορίες στους Ουκρανούς και ότι η επιχείρηση τελείωσε τόσο άδοξα που ο Πριγκόζιν έπεσε σε δυσμένεια.

Αργότερα, στο Μπαχμούτ οι μάχες ήταν σκληρές. Παρά τις μεγάλες απώλειες, η ομάδα Βάγκνερ συνέβαλε στην κατάληψη της συμβολικά σημαντικής πόλης για τον Πούτιν, γεγονός που καταγράφηκε ως μια από τις λίγες αξιοσημείωτες επιτυχίες της Ρωσίας στην Ουκρανία. Κατά την εξέλιξη της μάχης από τον Νοέμβριο του 2022 δεν περνούσε σχεδόν ούτε μια μέρα χωρίς μια δήλωση ή βίντεο με τον Πριγκόζιν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου συχνά εμφανιζόταν με πλήρη εξάρτυση κοντά στην πρώτη γραμμή.

«Κρέας για τα κανόνια»

Σύμφωνα με το υπουργείο Αμυνας της Βρετανίας η δύναμη της Βάγκνερ έφτασε ακόμη και στους 50.000 άνδρες στην Ουκρανία, τέσσερις στους πέντε από τους οποίους ήταν πρώην κρατούμενοι. Ωστόσο οι στρατηγοί του Κρεμλίνου τον βλέπουν με μισό μάτι.

Σύμφωνα με τον Χοντορκόφκσι, τόσο ο Σοϊγκού, ο υπουργός Αμυνας, όσο και ο Γκερασίμοφ, ο αρχηγός του γενικού επιτελείου, αντιμετωπίζουν τους άνδρες του Πριγκόζιν «ως κρέας για τα κανόνια» που η δουλειά τους είναι να καθαρίζουν τα ναρκοπέδια περπατώντας μέσα από αυτά και να αποκαλύπτουν τις θέσεις του εχθρού τραβώντας πάνω τους τα πυρά.

Ο Χοντορκόφσκι λέει ότι ο Πριγκόζιν ζητούσε βαρύ οπλισμό για να ανοίξει τον δρόμο στους άνδρες του, όπως θα συνέβαινε με τις τακτικές μονάδες, αλλά το ρωσικό αμυντικό κατεστημένο δεν ήταν διατεθειμένο να εξαντλήσει τα περιορισμένα αποθέματά που είχε σε οβίδες διευκολύνοντας την προέλαση για τους δικούς του μισθοφόρους. Ο Πριγκόζιν κατακεραύνωσε τους στρατηγούς στα social media.

Στη Μόσχα κυκλοφορούν αυτές τις μέρες πολλές εικασίες για τις πολιτικές φιλοδοξίες του Πριγκόζιν. Εχει καθιερωθεί πια ως σόουμαν και διαθέτει άνεση μπροστά στον φακό. Ωστόσο κάποιοι υποστηρίζουν ότι αυτό που κάνει περισσότερο βολεύει τον Πούτιν, παρά ότι τον αμφισβητεί. Επιτιθέμενος από τα δεξιά για τις αποτυχίες του ρωσικού στρατού, ο Πριγκόζιν κάνει τον Πούτιν να μοιάζει –συγκριτικά– πιο λογικός και μετριοπαθής…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News