Ο Βίκτορ Φερέιρα ήταν ένας νεαρός Βραζιλιάνος με εξαιρετικό βιογραφικό και λαμπρό μέλλον. Μετά την αποφοίτησή του, το 2020, από τη Σχολή Ανωτέρων Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Johns Hopkins στην Ουάσινγκτον (θεωρείται εκκολαπτήριο στελεχών για την ελίτ των υπηρεσιών εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ) είχε εξασφαλίσει μια θέση μαθητείας στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ICC) στη Χάγη. Αλλά με το που προσγειώθηκε στο Αμστερνταμ τον περασμένο Απρίλιο (λιγότερο από δύο μήνες μετά τη ρωσική εισβολή) απελάθηκε με την επόμενη πτήση στη Βραζιλία. Γιατί στην πραγματικότητα, ο Βίκτορ Φερέιρα είναι ο Σεργκέι Βλαντιμίροβιτς Τσερκάσοφ, ένας πράκτορας της GRU, της υπηρεσίας πληροφοριών του ρωσικού στρατού.

Ο Σεργκέι Τσερκάσοφ ήταν ένας από τους διαβόητους «Παρανόμους» (Illegals) της Ρωσίας, «του είδους που απεικονίζονται στη δημοφιλή τηλεοπτική σειρά “The Americans”», αναφέρει ο Economist, πράκτορες εν υπνώσει που «φυτεύονται» στο εξωτερικό (συχνά ισόβια) και συνθέτουν ανά τα χρόνια μια τέλεια ψευδή ταυτότητα. Σήμερα, ωστόσο, ο πρώην πράκτορας της Μόσχας εκτίει ποινή κάθειρξης 15 ετών σε φυλακή της Βραζιλίας.

Στο δημοσίευμα του Economist υπενθυμίζεται πως μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, από τη διάλυση της KGB προέκυψαν δύο σχήματα: η FSB, μια υπηρεσία εσωτερικής ασφαλείας, και η SVR, μια υπηρεσία πληροφοριών εξωτερικού. Οσον αφορά την GRU, την υπηρεσία πληροφοριών του ρωσικού στρατού, υπάρχει με διάφορες μορφές, από το μακρινό 1918.

«Αυτές οι “ειδικές υπηρεσίες” απολαμβάνουν την τρομακτική φήμη των τσαρικών και σοβιετικών προγόνων τους. Αλλά εξέρχονται από τον πόλεμο στην Ουκρανία με αυτή τη φήμη κουρελιασμένη και τα δίκτυά τους σμπαραλιασμένα», επισημαίνει το βρετανικό έντυπο, καθώς η έκρηξη που κατέστρεψε τη γέφυρα των στενών του Κερτς, το περασμένο Σάββατο «ήταν μόνο το τελευταίο σφάλμα ασφαλείας», που επέτρεψε στους Ουκρανούς να γιορτάσουν μια τεράστια (παρότι συμβολική κυρίως) επιτυχία.

Οι αποτυχίες των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών έχουν σε μεγάλο βαθμό καθορίσει τον ρου του πολέμου που μαίνεται στην Ουκρανία. Η FSB, για παράδειγμα, απέτυχε να προστατεύσει και κρατικά μυστικά και ρώσους πράκτορες στη Ουκρανία, παρότι αυτή ήταν η βασική της αποστολή ενόψει της «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης».

Δεν κατάφερε να εμποδίσει την Ουάσινγκτον να πληροφορηθεί και στη συνέχεια να δημοσιοποιήσει τα ρωσικά πολεμικά σχέδια για την Ουκρανία (επρόκειτο για την πιο δραματική και σημαντική συγκέντρωση και κοινοποίηση πληροφοριών μετά από την έκθεση των αμερικανικών υπηρεσιών για την εγκατάσταση των σοβιετικών πυραύλων στην Κούβα το 1962). Επιπρόσθετα, πλέον είναι γνωστό πως χάρη στις κάθε άλλο παρά μυστικές προετοιμασίες της ίδιας της FSB για πόλεμο, περιλαμβανομένων των σχεδίων της για την εγκατάσταση μιας κυβέρνησης ανδρεικέλων του Κρεμλίνου στο Κίεβο, πείστηκαν, τελικά, οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί ότι η συγκέντρωση ρωσικών δυνάμεων στα σύνορα με την Ουκρανία δεν ήταν μπλόφα.

Αλλά και το ότι ο Βλαντίμιρ Πούτιν τον περασμένο χειμώνα έκρινε (λανθασμένα όπως αποδεικνύεται) πως οι συνθήκες ήταν κατάλληλες για να εισβάλει στην Ουκρανία, σε λανθασμένες εκτιμήσεις της FSB οφείλεται. «Η Πέμπτη Διεύθυνση της υπηρεσίας που φέρει την ευθύνη τις πρώην σοβιετικές χώρες, διεύρυνε δραστικά την ομάδα της στην Ουκρανία τον Ιούλιο του 2021, σύμφωνα με έκθεση του Royal United Services Institute, μιας λονδρέζικης δεξαμενής σκέψης. Ωστόσο οι πράκτορές της ήρθαν σε επαφή κυρίως με εκείνους τους Ουκρανούς που ήταν φιλικοί προς τη Ρωσία και υπερέβαλαν, όσον αφορά το εύρος των δικτύων πρακτόρων τους στη χώρα, δίνοντας στο Κρεμλίνο την εσφαλμένη εντύπωση ότι η ουκρανική κυβέρνηση θα κατέρρεε γρήγορα», συνοψίζει ο Economist.

Ωστόσο η αποκαλούμενη «προκατάληψη επιβεβαίωσης» (επιλογή των δεδομένων που επιβεβαιώνουν την άποψη που θέλουμε) αποτελεί μόνο μια πτυχή του προβλήματος. Το ότι οι ρώσοι πράκτορες είναι ιδιαίτερα ικανοί και τολμηροί και μπορούν να καταστούν εξαιρετικά ευρηματικοί και επικίνδυνοι είναι γνωστό. «Μας εκπλήσσει συνεχώς πόσο ευφυή και τολμηρά είναι ορισμένα από αυτά που κάνουν», ανέφερε σχετικά ο Τζον Σίφερ, ο οποίος έχει υπηρετήσει και ως επικεφαλής σταθμού της CIA στη Μόσχα και ως διευθυντής των επιχειρήσεων της υπηρεσίας στη Ρωσία. «Διαθέτουν πραγματικά πολύ έξυπνους ανθρώπους», παραδέχτηκε.

Ομως και οι υπηρεσίες πληροφοριών, όπως οι στρατοί, «αντικατοπτρίζουν τις κοινωνίες από τις οποίες προέρχονται», και αυτό σημαίνει πως οι όποιες εξαιρετικές ικανότητες τον ρώσων πρακτόρων «συνυπάρχουν με την διαφθορά και τη δυσλειτουργία».

Δυτικός αξιωματούχος έχει αναφέρει ενδεικτικά πως σε μια μονάδα της GRU πιστεύεται ότι οι αξιωματικοί καρπώθηκαν το 30% των αμοιβών των πρακτόρων που στρατολόγησαν. Αυτό το ποσοστό αυξήθηκε στο 50%, καθώς οι αξιωματικοί χρειάστηκε σταδιακά να αρχίσουν να αφιερώνουν περισσότερο χρόνο για να συντάσσουν αναφορές με πληροφορίες όχι από το πεδίο αλλά από το Διαδίκτυο.

«Τίποτα δεν εκφράζει καλύτερα το διττό ήθος της καταστολής και της κλοπής από το γεγονός πως η πιο περιζήτητη θέση στην FSB είναι του αρχηγού της Τέταρτης Διεύθυνσης, ενός τμήματος που είναι υπεύθυνο για την “οικονομική ασφάλεια”. Τα στελέχη της τοποθετούνται σε εταιρείες-κλειδιά, αποκτώντας άπειρες ευκαιρίες να πλουτίσουν», εξηγεί ο Economist.

Ζήτημα αποτελούν, φυσικά, και οι εσωτερικές διαμάχες καθώς και οι συγκρούσεις με άλλες κρατικές υπηρεσίες. «Η FSB είναι σαν το Game of Thrones», ανέφερε σχετικά o «Μαξίμ» (δεν είναι αυτό το πραγματικό του όνομα) ένας πρώην αξιωματικός του τμήματος αντικατασκοπείας της FSB. «Υπάρχουν διαφορετικές ομάδες με διαφορετικά πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα».

Οσον αφορά τις επιδόσεις τις SVR, της υπηρεσίας πληροφοριών εξωτερικού της Ρωσίας, χώρες της Δύσης έχουν απελάσει έως σήμερα εκατοντάδες ρώσους διπλωματικούς αξιωματούχους ως υπόπτους για κατασκοπεία με τους περισσότερους από αυτούς να θεωρείται πως είναι αξιωματούχοι της SVR.

Σε μια πρόσφατη έκθεση της SUPO, της υπηρεσίας πληροφοριών της Φινλανδίας, αναφέρεται ότι οι ρώσοι κατάσκοποι στη χώρα έχουν σε μεγάλο βαθμό «αποκοπεί» από τα δίκτυά τους. Επισημαίνεται, ωστόσο, επίσης πως οι μυστικές υπηρεσίες της Μόσχας έχουν ήδη αρχίσει να καταφεύγουν σε εναλλακτικές μεθόδους, όπως οι κυβερνοεπιθέσεις και η στρατολόγηση αλλοδαπών εντός της Ρωσίας. Ο Economist θεωρεί εξίσου πιθανό το ενδεχόμενο το Κρεμλίνο να βασίζεται ολοένα περισσότερο στο δίκτυο των «Παρανόμων» που εξακολουθεί να διαθέτει. Αλλά ευρωπαϊκές υπηρεσίες πληροφοριών υποστηρίζουν πως η επιστράτευσή τους εγκυμονεί πολλούς κινδύνους, καθώς η τεράστια πίεση που τους ασκείται, τους ωθεί να ριψοκινδυνεύουν περισσότερο από όσο ενδείκνυται.

Τον περασμένο Μάρτιο, για παράδειγμα, συνελήφθη στην Πολωνία ο Πάμπλο Γκονθάλεζ (ή Πάβελ Ρούμπτσοφ) με την υποψία ότι εργαζόταν για την GRU. Ουκρανική πηγή υποστηρίζει πως στόχος του ήταν να εισέλθει στην Ουκρανία και να διεισδύσει σε κάποια από τις υπηρεσίες πληροφοριών της χώρας (πάντως ο ίδιος αρνείται τις κατηγορίες). Πηγές εξοικειωμένες με αυτά τα προγράμματα εκτιμούν ότι η SVR διαθέτει από πενήντα έως εκατό εν ενεργεία «Παρανόμους» ενώ η GRU από δέκα έως είκοσι μόλις.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News