Το δωδεκαήμερο, ήτοι το διάστημα ανάμεσα στα Χριστούγεννα και τα Θεοφάνια, έχει δική του ιστορία, όπως και δική του εθιμολογία. Η απαρχή του ενιαύσιου κύκλου ευνόητο ήταν να κυριαρχείται από τον δεισιδαίμονα φόβο ότι, όπως θα αρχίσει η χρονιά έτσι και θα τελειώσει. Οι εξιλαστήριες τελετουργίες και τα ξόρκια αποτελούσαν τον λαϊκό κανόνα. Η χοιροσφαγία – αρχαία θυσιαστική τελετή προς τιμήν του θεού Κρόνου – τελούνταν με ειδικό οικογενειακό μαχαίρι. Πάνω στην κοιλιά του ζώου χαραζόταν ο σταυρός και, αφού πρόσθεταν τα κάρβουνα, θυμήματα και φύλλα δάφνης, ένα παιδί απήγγειλε το Πάτερ ημών.

Στους βλαχόφωνους π.χ. της Πίνδου, πριν γδάρουν τον χοίρο, χαράσσουν με μικρό μαχαίρι στην κοιλιά του, κοντά στον αφαλό, έναν σταυρό και επάνω βράζουν αναμμένα κάρβουνα και θυμίαμα. Συγχρόνως, όπως γράφει ο Μ. Μερακλής, ένα παιδί απαγγέλλει το Πάτερ ημών (…) Από το αίμα του ζώου σχηματίζουν σταυρό στο μέτωπο μικρών παιδιών ή και των ζώων ή ακόμη κάνουν και άλλες παρεμφερείς χρήσεις για θεραπευτικούς, μαγικούς ή αποτρεπτικούς λόγους.

Στους πρώτους αιώνες της ιστορίας της, η χριστιανική Eκκλησία τοποθέτησε τη γέννηση του ιδρυτή της στο τέλος του χρόνου, με προφανή σκοπό να εκτοπίσει τις προχριστιανικές δοξασίες και εορτές που σχετίζονταν με τις χειμερινές τροπές (Καλένδαι, Βότα, Σατορνάλια κ.λπ.). Βέβαια, οι παγανιστικοί πυρήνες διατηρήθηκαν, μόνο που υπέστησαν προοδευτική μετασήμανση. Όπως τα κάλαντα για παράδειγμα, οι μεταμφιέσεις (τα ρογκάτσια κ.λπ.). Πάση θυσία, η Εκκλησία όφειλε να προτείνει μια νέα ζωή και να την επιβάλει με νέα εθιμικότητα. Πώς εξηγείται όμως το γεγονός ότι τα δύο μεγάλα σύμβολα στον χριστιανικό κόσμο, ήτοι το στολισμένο δέντρο και ο Άι Βασίλης με την κόκκινη φορεσιά, το έλκηθρο και οι τάρανδοι (ήτοι ο Σάντα Κλάους) δεν απαντώνται στη δική μας λαϊκή παράδοση;

Ασφαλώς υπήρχε μια λαϊκή πίστη στα αειθαλή φυτά, όπως η σκίλλη η παραθαλάσσια η οποία, ως φυτό βολβοφόρο είναι μακρόβιο με μέγιστη αναβλαστική ικανότητα. Επίσης ο Αγιος Βασίλειος, ο οποίος κατά τον μεγάλο λιμό της Καισάρειας, 367-368 μ.Χ., οργάνωσε την περίθαλψη των φτωχών και ίδρυσε τη Βασιλειάδα, αποτελούν το υπόβαθρο του Αγιοβασίλη με τα δώρα.

Ευνόητο βέβαια για τη δική μας παράδοση είναι η απορία καθώς βλέπουμε όχι τον Άγιο Βασίλη αλλά τον Σάντα Κλάους: με άλλα λόγια, τι σχέση έχει ο Άγιος Βασίλειος με τον Σάντα Κλάους που κατέρχεται από τον Βορρά με έλκηθρο και ταράνδους; Επίσης τι σχέση έχει το χριστουγεννιάτικο δένδρο (σύμβολο αμιγώς γερμανικό) με τα δικά μας ήθη; Όντως το δέντρο έχει παλαιά καταγωγή και ανήκει στο πνεύμα των προτεσταντικών συντεχνιών. Στη Βρέμη, μετά τον θάνατο του Λούθηρου, στήθηκε κάποτε ένα έλατο που έφερε στα κλαδιά του μήλα, ξηρούς καρπούς, γλυκίσματα, κουλούρια και χάρτινα στολίδια. Ουσιαστικά, ήταν δώρα για τα παιδιά, τα οποία υποδήλωναν το πνεύμα της αφθονίας και της προσφοράς. Συνεπώς δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι το δέντρο πέρασε από τις συντεχνίες στα σπίτια των αστών, ώστε τελικά να καθιερωθεί ως σύμβολο των διαμαρτυρομένων που διαχωρίζονταν από τα «παχνιά» των καθολικών.

Με αυτή τη μορφή το δέντρο – τουλάχιστον κατά τον 18 αιώνα – είχε εξαπλωθεί στους κύκλους των Λουθηρανών και μόνο κατά τον 19ο αιώνα θα μεταδοθεί στην Αγγλία (όπου στόλιζαν με κορδέλες, χάρτινες αλυσίδες, κεριά, γλυκά και φανταχτερά κέικ). Όσο για τη βόρεια Αμερική θα φτάσει και πάλι χάρη στους Γερμανούς αποίκους-προτεστάντες και εν συνεχεία θα διαδοθεί στην Αυστρία, στην Ελβετία, στην Πολωνία, στην Ελλάδα (μέσω των Βαυαρών) αλλά και στην Κίνα και την Ιαπωνία.

Μια μικρή σύγχυση του Αγίου Βασιλείου από την Καισάρεια με τον Σάντα Κλάους (ήτοι τον Άγιο Νικόλαο που γιορτάζεται Δεκέμβριο) δίνει τη λύση. Συγκεκριμένα στα παλαιά ελληνικά ήθη δεν χωρούσε κανένα δένδρο παρά μόνο καράβι προς τιμήν των ναυτικών. Έτσι συμβαίνει το εξής οξύμωρο: Ο Άγιος Βασίλης που ξέρουμε (με έλκηθρο και ταράνδους) λέγεται Σάντα Κλάους όπερ σημαίνει Άγιος Νικόλαος. Αλλά και αυτόν που οι Ευρωπαίοι αποκαλούν Άγιο Νικόλαο εμείς τον μετατρέψαμε σε Άγιο Βασίλειο (τον οποίο εορτάζουμε την Πρωτοχρονιά ενώ οι Δυτικοί στις 14 Ιουνίου).

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News