Η τάση των Ελλήνων είναι γνωστή: θέλουμε να είναι και όλοι οι άλλοι, για την ακρίβεια όχι όλοι, αλλά οι πιο διάσημοι και ταλαντούχοι, επίσης Ελληνες, ή έστω, ελληνικής καταγωγής. Υπάρχει λοιπόν και η εν μέρει ευσταθής θεωρία ότι ο σπουδαίος Χέρμπερτ φον Κάραγιαν (1908-1989), ο αυστριακός διευθυντής ορχήστρας, ήταν ελληνικής καταγωγής.

Σύμφωνα με διάφορες θεωρίες, η ελληνική καταγωγή του Κάραγιαν ανάγεται στους αδελφούς Καραγιάννη, οι οποίοι ξεκίνησαν ως έλληνες μετανάστες από την Κοζάνη και εγκαταστάθηκαν στα μέσα του 18ου αιώνα στην Αυστροουγγαρία, όπου διέπρεψαν στο εμπόριο και στην υφαντουργία βάμβακος. Ο Γεώργιος Ιωάννης Καραγιάννης, προπάππος του Χέρμπερτ, γεννήθηκε στην Κοζάνη και έφυγε για τη Βιέννη το 1767 λόγω της τουρκοκρατίας, και τελικά κατέληξε στο Κέμνιτς, στη Σαξωνία. Ο γιος του εργάστηκε στη βιομηχανία υφασμάτων της Σαξωνίας, και τιμήθηκε από τον Φρειδερίκο Αύγουστο Γ’ με τον τίτλο «von». Το όνομα Καραγιάννης έγινε αργότερα Κάραγιαν.

Γεννημένος στις 5 Απριλίου 1908 στο Σάλτσμπουργκ, ο Χέρμπερτ φον Κάραγιαν, έμελλε να γίνει ο δεύτερος διασημότερος μουσικός της γενέτειράς του – μετά τον Μότσαρτ. Η – μεγαλοαστική – οικογένειά του, του προσέφερε τη δυνατότητα να μεγαλώσει σε καλλιεργημένο περιβάλλον. Από πολύ νωρίς έδειξε και απέδειξε την αγάπη του για τη μουσική. Σπούδασε στο Mozarteum του Σάλτσμπουργκ και αργότερα στη Μουσική Σχολή της Βιέννης, όπου δεν άργησε να ξεχωρίσει.

Εχοντας αποκτήσει από νωρίς στην καριέρα του τη φήμη του «μαέστρου-δικτάτορα», που του άρεσε να διατάζει και να είναι ο απόλυτος κυρίαρχος, σε μία προσπάθεια αυτοψυχανάλυσης, ο ίδιος είχε κάποτε δηλώσει ότι ήταν η αναποφάσιστη πλευρά του πατέρα του, που έκανε τον ίδιο να θέλει να είναι δυναμικός και αποφασιστικός. Οταν 9 στις 10 φορές η απάντηση του πατρός ήταν «ρώτησε τη μητέρα σου», ο Χέρμπερτ δημιούργησε από νωρίς μία προσωπικότητα-πανοπλία που τίποτα και κανείς δεν μπορούσε να διαπεράσει.

Με αφορμή τη συμπλήρωση τριάντα χρόνων από τον θάνατό του, στις 16 Ιουλίου 2019, η ιταλική Repubblica τονίζει ότι η μουσική δεν θα είναι ποτέ ξανά η ίδια χωρίς εκείνον, καθώς το κενό που άφησε, παραμένει ακόμη αναντικατάστατο.

Τον Αύγουστο του 2019, ο σπουδαίος ιταλός μαέστρος Ρικάρντο Μούτι θα βρεθεί στο Σάλτσμπουργκ διευθύνοντας το «Ρέκβιεμ» του Βέρντι, αποτίοντας φόρο τιμής στον σούπερ σταρ του πόντιουμ.

Το 1934 ο φον Κάραγιαν έκανε το ντεμπούτο του με τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Βιέννης, το 1937 πρωτοδιηύθηνε τη Φιλαρμονική του Βερολίνου – στην οποία από το 1956 ορίστηκε ισόβιος μόνιμος αρχιμουσικός -, ενώ την ίδια χρονιά συνεργάστηκε επίσης με την Κρατική Οπερα του Βερολίνου, όπου το 1938 γνώρισε μεγάλη επιτυχία με τον βαγκνερικό «Τριστάνο και Ιζόλδη» κάνοντας έναν γνωστό κριτικό της εποχής να μιλάει με ενθουσιασμό για «Το θαύμα Κάραγιαν».

Πολύς λόγος έχει γίνει κατά καιρούς για τις αμφιλεγόμενες σχέσεις του Κάραγιαν με το ναζιστικό κόμμα της Γερμανίας. Επρόκειτο για μία αναγκαστική επιλογή-μονόδρομο προκειμένου να υπάρξει ως διευθυντής ορχήστρας με δεδομένο και το νεαρό της ηλικίας του, ή μήπως ήταν μία συνειδητή και επικίνδυνη ιδεολογική απόφαση; Σύμφωνα με κάποιους, η αίτηση την οποία κατέθεσε προκειμένου να γίνει μέλος του κόμματος το 1933 ήταν απλώς μία κίνηση τακτικής, προκειμένου να διασφαλίσει τη θέση του στο θέατρο της Ουλμ, σε μία εποχή γενικότερων και ακραίων διώξεων, ενώ η δεύτερη αίτηση – το 1935 – ερμηνεύθηκε ως απαραίτητη προϋπόθεση προκειμένου να πάρει τη θέση του διευθυντή της Οπερας του Ααχεν.

Μεσούντος εν τούτοις του πολέμου το 1942, ο Κάραγιαν χώρισε την πρώτη του σύζυγο και παντρεύτηκε την Ανίτα Γκίτερμαν, στις φλέβες της οποίας κυλούσε εβραϊκό αίμα. Ο γάμος αυτός λέγεται ότι του προκάλεσε προβλήματα, αλλά τελικά κατάφερε να εξασφαλίσει στη δεύτερη σύζυγό του τον τίτλο της «επίτιμης Αρίας». Οι δυο τους χώρισαν το 1958 και ο Κάραγιαν παντρεύτηκε για τρίτη φορά, την Ελιέτ Μουρέ.

Το 1946 ο Κάραγιαν έδωσε την πρώτη μεταπολεμική συναυλία του στη Βιέννη, όμως του απαγορεύτηκαν άλλες ανάλογες δραστηριότητες από τις ρωσικές αρχές κατοχής, λόγω των σχέσεών του με το ναζιστικό κόμμα. Ωστόσο, την επόμενη χρονιά τού επιτράπηκε να επιστρέψει στις επαγγελματικές του ασχολίες. Αυτή η περίοδος της ζωής του θα αποτελεί πάντα ένα σκοτεινό κεφάλαιο με πολλά αναπάντητα ερωτηματικά, θεωρίες και εικασίες. Το σίγουρο είναι ότι ο επίμονος Χέρμπερτ, έγινε «το θαύμα Κάραγιαν» και ανεξίτηλο σημείο αναφοράς της συμφωνικής μουσικής.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News