Το 1932 η «μάχη της δραχμής» χάνεται οριστικά μετά την εθνική στάση πληρωμών. Η τέταρτη χρεοκοπία στη νεοελληνική Ιστορία είναι γεγονός (πρώτη το 1827, δεύτερη το 1843 και Τρίτη το 1893).

Στις 18 Απριλίου εκείνης της χρονιάς η ελληνική κυβέρνηση, υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο, αποφασίζει να κηρύξει προσωρινό χρεοστάσιο και η αναστολή αποπληρωμής του ελληνικού εξωτερικού χρέους ξεκινάει από την 1η Μαΐου του ίδιου χρόνου.

Η λέξη χρεοστάσιο (< χρέος + -στάσιον < ίσταμαι = στέκομαι) πρωτοεμφανίστηκε στη νεότερη Ελλάδα στην εφημερίδα «Αστυ» στις 23-24/6/1893 (Κουμανούδης Στέφανος, Συναγωγή νέων λέξεων υπό των λογίων πλασθεισών). Εξηγούσε ότι σημαίνει την αναστολή (μόνιμη ή προσωρινή) της αποπληρωμής των χρεών, τη διακοπή πληρωμών. Ο όρος, βέβαια, είναι γνωστός από την εποχή του Ιουστινιανού, όταν για πρώτη φορά χορήγησε στον οφειλέτη το δικαίωμα να ζητήσει από τον αυτοκράτορα ν’ ανασταλεί η υποχρέωση να πληρώσει τα χρέη του, για πέντε χρόνια. Αυτό γινόταν αν συμφωνούσε η πλειοψηφία από τους δανειστές κι ο οφειλέτης έδινε εγγύηση.

Η κρίση τού 1932 πυροδοτήθηκε από το «Μεγάλο Κραχ» -τρία χρόνια πριν- και την τεράστια πτώση των τιμών στην παγκόσμια οικονομία. Περί τα μέσα Οκτωβρίου του 1929 η Γουόλ Στριτ στη Νέα Υόρκη άρχισε τους κλυδωνισμούς και οι αξίες των μετοχών υπέστησαν κάθετη πτώση στο χρηματιστήριο. Πρωθυπουργός εκείνης της περιόδου στην Ελλάδα ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που είχε επανέλθει στην εξουσία το 1928.

Μολονότι η επίδραση του Κραχ στην Ελλάδα δεν ήταν τόσο δυσμενής, όσο σε κάποιες γειτονικές της χώρες, η οικονομία της αποδείχτηκε ευάλωτη, καθώς ήταν εξαρτημένη σε μεγάλο βαθμό από τις εξαγωγές προϊόντων «πολυτελείας», όπως ο καπνός, το ελαιόλαδο και οι σταφίδες, αλλά και από το εφοπλιστικό και μεταναστευτικό συνάλλαγμα. Είμαστε σε μια εποχή όπου το μεταναστευτικό και το ναυτιλιακό συνάλλαγμα εξισορροπούσαν το έλλειμμα του ελληνικού ισοζυγίου πληρωμών.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήταν καθησυχαστικός και σε μήνυμά του προς τους Ελληνες, στις 27 Σεπτεμβρίου 1931, δήλωσε: «Δίδω προς τον ελληνικόν λαόν την προσωπικήν διαβεβαίωσιν ότι έχω απόλυτον την πεποίθησιν ότι ημπορούμεν να διατηρήσωμεν την ακεραιότητα του εθνικού μας νομίσματος και να αποφύγωμεν επομένως τας συμφοράς που θα επηκολούθουν την ανατροπήν της σταθεροποιήσεως».

Λεπτομέρεια ουσίας: Λίγες ημέρες πριν από το διάγγελμα Βενιζέλου είχε αποσυρθεί από την Τράπεζα της Ελλάδος συνάλλαγμα ύψους 3.419.301 χρυσών δολαρίων.

Η προσπάθεια της κυβέρνησης να αποτρέψει την κρίση εξάντλησε τα αποθέματά της σε χρυσό και συνάλλαγμα. Ετσι, αναγκαστικά, αποφασίστηκε η αναστολή της μετατρεψιμότητας του νομίσματος και η αναστολή της εξυπηρέτησης των εξωτερικών δανείων. Συγκεκριμένα, η εξυπηρέτηση του εξωτερικού χρέους (δημόσιου και ιδιωτικού) είχε φτάσει το 1932 να απορροφά το 81,08% των ελληνικών συναλλαγματικών εισπράξεων. Στις αρχές του 1932 ο Βενιζέλος επισκέφτηκε τη Ρώμη όπου συναντήθηκε με τον Μουσολίνι, όπως και το Λονδίνο και το Παρίσι, όπου συναντήθηκε με την αγγλική και γαλλική ηγεσία αντίστοιχα. Ο Βενιζέλος εξέθεσε στους ξένους συνομιλητές του τις οικονομικές δυσκολίες της Ελλάδας προτείνοντας πενταετή αναστολή πληρωμής των τοκοχρεολυσίων των εξωτερικών δανείων της χώρας και, παράλληλα, τη χορήγηση ενός δανείου ύψους 50 εκατομμυρίων δολαρίων. Οι κυβερνήσεις Αγγλίας, Γαλλίας και Ιταλίας πρότειναν την ανάθεση στη Διεθνή Οικονομική Επιτροπή του ελληνικού ζητήματος προς εξέτασή του.

Για το λόγο αυτό η ελληνική κυβέρνηση προσέφυγε στην Κοινωνία των Εθνών (ΚΤΕ) και ζήτησε από τη Διεθνή Οικονομική Επιτροπή (Δ.O.E.) στην Ελλάδα πενταετή αναστολή των χρεολυσίων σε ξένο νόμισμα δανείων και τη σύναψη νέου δανείου 50.000.000 δολαρίων. Το συμβούλιο της Κ.Τ.Ε., στη συνεδρίαση της 11ης Απριλίου 1932, αποφάσισε την αναστολή της καταβολής των χρεολυσίων για έναν μόνο χρόνο και παρέπεμψε την Ελλάδα σε απευθείας συζήτηση με τους ομολογιούχους.

Στην προσπάθειά της να αναστείλει την πληρωμή των χρεολυσίων η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε -με νόμο- η καταβολή των τοκομεριδίων να μειωθεί κατά 25% από την 1η Απριλίου 1932. Στη συνέχεια, στις 18 Απριλίου, κηρύχθηκε προσωρινό χρεοστάσιο και για τους τόκους των εξωτερικών δανείων από την 1η Μαΐου 1932. Στις 25 Απριλίου 1932 κατατέθηκε στη Βουλή νομοσχέδιο «περί αναστολής τής υποχρεώσεως της Τραπέζης της Ελλάδος προς εξαργύρωσιν των τραπεζικών γραμματίων αυτής και ρυθμίσεως της αγοράς και πωλήσεως συναλλάγματος». Το νομοσχέδιο ψηφίστηκε από τη Βουλή και τη Γερουσία και έγινε ο νόμος 5422 της 26/4/1932, διά του οποίου η δραχμή επανερχόταν σε καθεστώς αναγκαστικής κυκλοφορίας και απαγορευόταν η ελεύθερη αγορά συναλλάγματος.

Στην αγόρευσή του ο υπουργός Οικονομικών Βαρβαρέσος δήλωσε: «Σήμερον ευρίσκομαι ομολογώ εις εξαιρετικά δυσάρεστον θέσιν εισηγούμενος ενώπιον υμών την εγκατάλειψιν…του χρυσού κανόνος, του χρυσού συναλλάγματος. Οπως υπηνίχθη ο πρόεδρος της Κυβερνήσεως, δεν πρόκειται περί μέτρου το οποίον απορρέει εξ ελευθέρας κρίσεως της κυβερνήσεως… είναι μέτρον επιβληθέν εκ καταστάσεως ανάγκης αναποτρέπτου».

Μετά την πτώχευση του 1932

Στην Ελλάδα ξεκινά μια περίοδος ισχυρού κρατικού παρεμβατισμού στον οικονομικό τομέα και ιδιαίτερα στις εξωτερικές συναλλαγές. Ξεκινά, επίσης, μια πολιτική προστατευτισμού με σκοπό την αυτάρκεια της χώρας επιβάλλοντας δασμούς στα εισαγόμενα προϊόντα και ενισχύοντας την εσωτερική αγορά. Μπαίνει, επίσης, στον χώρο τής κλειστής οικονομίας. Συγκεκριμένα, οι συναλλαγές δεν γίνονται, πλέον, με βάση το συνάλλαγμα, αλλά με βάση διακρατικές συμφωνίες ενώ τα προς ανταλλαγή προϊόντα κοστολογούνται και ισοσκελίζεται η αξία των εισαγωγών με την αξία των εξαγωγών.

Αυτό είχε, εκτός από αρνητικές, και θετικές συνέπειες αφού μέχρι τότε οι συναλλαγές με το εξωτερικό ήταν ελλειμματικές από τη στιγμή που οι εισαγωγές ήταν περισσότερες από τις εξαγωγές. Από το 1933, εξάλλου, άρχισε ένα ρεύμα επιστροφής κεφαλαίων από το εξωτερικό, λόγω υψηλών ελληνικών επιτοκίων. Αυξήθηκε έτσι και το -σε χρυσό- αποθεματικό τού εκδοτικού πιστωτικού ιδρύματος, της Tράπεζας της Eλλάδος, από 7,6 εκατομμύρια δολάρια το 1932 σε 44,7 εκατομμύρια το 1934. Η αύξηση αυτή είχε ανάλογο αποτέλεσμα στη νομισματική κυκλοφορία. Το 1935, το ελληνικό κράτος άρχισε την αποπληρωμή και πάλι του δημόσιου χρέους.

Ομως η κατανομή του νέου «πλούτου», που προέκυπτε από την πολιτική της αυτάρκειας, δημιουργούσε έντονες κοινωνικές αντιπαλότητες. Η μόνιμη κρίση που έπληττε τα μεγάλα εξαγωγικά λιμάνια, σε αντίθεση με την ξαφνική ευημερία αγροτικών περιοχών, η άνοδος των κερδών των βιομηχανιών σε αντίθεση με τα χαμηλά ημερομίσθια, ήταν μερικά από τα σημεία τριβής που η κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος (υπό του Παναγή Τσαλδάρη – ανήλθε στην εξουσία το 1933) έπρεπε να αντιμετωπίσει. Ομως και τα δύο μεγάλα κόμματα (Λαϊκό Κόμμα και Κόμμα Φιλελευθέρων) πίστευαν μάλλον στην ενίσχυση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας παρά στην άσκηση κοινωνικής πολιτικής και στον σχεδιασμό της οικονομίας. Η αδυναμία τής κυβέρνησης Τσαλδάρη να αναλάβει μια περισσότερο δραστήρια διαχείριση της οικονομίας ενίσχυσε την κοινωνική αναταραχή και οδήγησε στην εκπνοή της οικονομικής ανάκαμψης.

Οι επιπτώσεις τής παγκόσμιας οικονομικής κρίσης στα ευρωπαϊκά κράτη ήταν, δυστυχώς, η ανάδειξη ολοκληρωτικών καθεστώτων, φασιστικών και δικτατορικών. Η Ελλάδα δεν ξέφυγε από τον κανόνα. Το 1936, με την ανοχή του παλατιού, αρχίζει η δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά.

Θα μπορούσε να γίνει κάτι αντίστοιχο σήμερα;

Όταν, πρόσφατα, επί των ολονύχτιων διαπραγματεύσεων Τσίπρα βρεθήκαμε προ της εξόδου από το Ευρώ, οι Financial Times ανέλυσαν τις επιπτώσεις που θα είχε ένα ελληνικό χρεοστάσιο. Οπως ανέφερε εκείνο το δημοσίευμα, «οι βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις μιας χρεοκοπίας θα εξαρτηθούν από το ποιον ακριβώς δεν θα πληρώσει η ελληνική κυβέρνηση, καθώς και από την αντίδραση των πιστωτών, ειδικά των καταθετών και της ΕΚΤ». Κατά το ίδιο δημοσίευμα, «μια χρεοκοπία στα δάνεια του ΔΝΤ θα ήταν απεχθής πολιτικά, ωστόσο, θεωρείται λιγότερο επικίνδυνη από μια χρεοκοπία στην ΕΚΤ. Το Εκτελεστικό Συμβούλιο του Ταμείου θα ενημερωνόταν μόλις έναν μήνα μετά την αθέτηση πληρωμών από την Ελλάδα και θα χρειαζόταν αρκετούς μήνες προτού ληφθούν συγκεκριμένα βήματα, όπως ένας αποκλεισμός της χώρας από το ΔΝΤ», τονίστηκε. Οι Financial Times σημειώνουν πως «μια χρεοκοπία προς την ΕΚΤ θεωρείται η πιο αναξιόπιστη επιλογή, καθώς το ελληνικό τραπεζικό σύστημα βασίζεται στην έκτακτη χρηματοδότηση από την κεντρική τράπεζα και οποιαδήποτε απόφαση για μη πληρωμή της ΕΚΤ θα είχε ως αποτέλεσμα οι ελληνικές τράπεζες να μην είναι σε θέση να καλύψουν τις υποχρεώσεις τους». Τέλος, σημειώνει πως «μια χρεοκοπία της Αθήνας, στις εγχώριες υποχρεώσεις της, πιθανότατα θα ήταν η λιγότερο ριψοκίνδυνη».

Πώς θα συνέβαινε αυτό ενώ θα είχαν παραλύσει τα πάντα στην Ελλάδα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, αποτελεί μια άλλη συζήτηση. Το βέβαιο είναι ότι το πρόβλημα του δημοσίου χρέους -και ιδιαίτερα του εξωτερικού- αποτελούσε μόνιμο και διαχρονικό βραχνά ιμπεριαλιστικής κηδεμόνευσης και καθήλωσης της χώρας, διαρκών ξένων επεμβάσεων και λεηλασίας του ελληνικού λαού.

Χριστέ μου… Σαν τον Παναγιώτη (τον) Λαφαζάνη σκέφτομαι.

Διαβάστε περισσότερα

Νίκος Μπελογιάννης «Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα», Εκδόσεις «Αγρα»

Μαρκ Μαζάουερ, «Η Ελλάδα και η οικονομική κρίση του μεσοπολέμου», Εκδόσεις «ΜΙΕΤ»

Κωνσταντίνος Βεργόπουλος, «Η Ελληνική οικονομία από το 1926 έως το 1935», Ιστορία του Ελληνικού Εθνους, Εκδόσεις «Εκδοτική Αθηνών»

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News