Ο Αρμάντο Ιανούτσι επέστρεψε και, μάλιστα, δριμύτερος. Μόνο που αυτή τη φορά στο στόχαστρό του δεν έχει τους βραδύνοες πολιτικούς της Βρετανίας – κατά κύριο λόγο – και των ΗΠΑ («The Thick of It», «In the Loop», «Veep») αλλά τους παροικούντες το Κρεμλίνο, τις ημέρες αμέσως μετά τον θάνατο του Στάλιν. Ο γεννημένος στην Γλασκώβη και σπουδαγμένος στην Οξφόρδη «σκληρός άνδρας της πολιτικής σάτιρας» στην Βρετανία, επέλεξε να παρουσιάσει με την προσωπική του, εξαιρετικά καυστική και άκρως ειρωνική, ματιά, τις μηχανορραφίες που ακολούθησαν τον χαμό του «Πατερούλη» τον Μάρτιο του 1953.

Στο «The Death of Stalin», όντας αντιμέτωποι με το αδιανόητο έως εκείνη τη στιγμή γεγονός του θανάτου του Στάλιν, οι ανώτεροι και ανώτατοι αξιωματούχοι της πανίσχυρης Σοβιετικής Ένωσης, πρακτικά βρίσκονται διαρκώς σε σύγχυση: ευθύς πανικοβάλλονται και αρνούνται το γεγονός αλλά παράλληλα ραδιουργούν, οι μεν εις βάρος των δε, με στόχο την κατάληψη της εξουσίας.

Αρχικά, όλοι φοβούνται, φυσικά, ακόμα και να ψελλίσουν ότι ο ηγέτης τους είναι νεκρός καθώς θα επρόκειτο για μια βέβηλη πράξη, αν όχι για άμεση παραδοχή της όποιας, μεταφυσικής ή και πρακτικής, συνενοχής τους. Αλλά ο Στάλιν έχει πράγματι πεθάνει και ο Αρμάντο Ιανούτσι μάς αποκαλύπτει πως όλοι αυτοί οι κόλακες του ανθρώπου που κρατούσε τα ηνία της σοβιετικής αυτοκρατορίας από το 1922 έως το 1953 μετατράπηκαν σε ένα τσούρμο από τρομαγμένα και μοχθηρά ανθρωπάκια.

Ενδεικτική είναι, για παράδειγμα, η απεικόνιση του διαβόητου Λαβρέντι Μπέρια, του μακροβιότερου ηγέτη των σοβιετικών μυστικών υπηρεσιών και σφαγέα του Στάλιν, τον οποίο υποδύεται ο βρετανός θεατρικός ηθοποιός Σάιμον Ράσελ Μπιλ.

Ο δικός του Μπέρια υπό τις υποδείξεις του Ιανούτσι, είναι μια σκοτεινή προσωπικότητα που φτάνει στο σημείο να προτείνει την άμβλυνση, ακόμα και την «παύση» του προγράμματος βασανιστηρίων, ξυλοδαρμών και φυλακίσεων, ούτως ώστε οι μεταρρυθμιστές να κατηγορηθούν για ιδεολογική παρεκτροπή και αδυναμία, ενώ εκείνος να χρεωθεί στη συνέχεια την αποκατάσταση της τάξης.

Πώς, όμως, πέθανε στην πραγματικότητα ο Στάλιν;

Λίγο πριν εγκαταλείψει τα εγκόσμια, ο διάδοχος του Λένιν είχε καταλήξει να περνάει σχεδόν όλο τον ελεύθερο χρόνο του στη ντάτσα του, λίγο έξω από τη Μόσχα. Καθώς μελαγχολούσε εύκολα όποτε ήταν μόνος του, συνήθιζε να προσκαλεί τέσσερα από τα μέλη του στενού του κύκλου για να παρακολουθήσουν κάποια ταινία και να γευματίσουν. Οι «σύντροφοι» του Στάλιν, εκείνη την περίοδο, ήταν ο Γκεόργκι Μαλένκοφ, αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, ο Λαβρέντι Μπέρια, ο Νικίτα Χρουστσόφ, τον οποίο ο Στάλιν καλούσε ώστε να μετριάσει τον ανταγωνισμό ανάμεσα στον Μαλένκοφ και τον Μπέρια και ο Νικολάι Μπουλγκάνιν, υπουργός Αμυνας της ΕΣΣΔ.

Πρακτικά ο Στάλιν ήθελε να ελέγχει και τους τέσσερις εν δυνάμει διαδόχους του. Αλλά το 1953 ο σοβιετικός ηγέτης από την Γεωργία ήταν 75 ετών. Εξαιτίας μιας καρδιακής προσβολής ή μιας σειράς από εγκεφαλικά επεισόδια, η υγεία του είχε ήδη κλονιστεί. Ταυτόχρονα, όμως, εντεινόταν και η παράνοιά του. Οταν το 1951, μετά το ετήσιο τσεκάπ, ο γιατρός του τόλμησε να του πει ότι θα ήταν καλύτερο να ξεκουράζεται περισσότερο και να εργάζεται λιγότερο, ο Στάλιν έδωσε άμεσα εντολή για τη σύλληψή του. Στη συνέχεια «αποκαλύφθηκε» ότι ο προσωπικός γιατρός του επικεφαλής της ΕΣΣΔ ήταν πράκτορας που εργαζόταν για λογαριασμό των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών. Αλλά η υγεία (σωματική και πνευματική) του «Πατερούλη» ήταν ήδη κλονισμένη.

Κατά τους τελευταίους μήνες της πολυκύμαντης ζωής του, ο Στάλιν έστρεψε την προσοχή του στους Εβραίους της Σοβιετικής Ένωσης, εξαπολύοντας μια εκστρατεία εκκαθάρισης κατά το πρότυπο όλων όσα έλαβαν χώρα την περίοδο του Μεγάλου Τρόμου τη δεκαετία του 1930. Σύμφωνα, μάλιστα, με εκτενές δημοσίευμα του smithsonianmag.com, η κατάσταση ήταν εξαιρετικά τεταμένη, σε τέτοιο βαθμό που δεν αποκλείεται οι τέσσερις «έμπιστοι»  του Στάλιν να αποπειράθηκαν να τον δηλητηριάσουν τη νύχτα της 28ης Φεβρουαρίου του 1953, λίγες ημέρες πριν από την επίσημη ανακοίνωση του θανάτου του.

Εκείνο το βράδυ, ο Στάλιν προσκάλεσε για πολλοστή φορά τους τέσσερις συντρόφους του στην ντάτσα του. Αφότου έφαγαν, ξεκίνησε να τους ρωτά περί της δίκης που επρόκειτο να αρχίσει σύντομα με πρωταγωνιστές γιατρούς του Κρεμλίνου (οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν Εβραίοι) που κατηγορούνταν για τη δολοφονία ανώτατων σοβιετικών αξιωματούχων, στο πλαίσιο μιας υποτιθέμενης συνωμοσίας. Σύμφωνα με την γραπτή μαρτυρία του Χρουστσόφ, η βραδιά ολοκληρώθηκε τα ξημερώματα με τον Στάλιν να αποχωρεί όντας ιδιαίτερα ευδιάθετος.

Αλλά την επόμενη ημέρα, Κυριακή 1η Μαρτίου, παρότι ο Χρουστσόφ και τα υπόλοιπα μέλη του στενότατου κύκλου του Στάλιν ανέμεναν τηλεφώνημά του, εκείνος δεν κάλεσε κανέναν. Και ούτε οι ανιχνευτές κίνησης που είχαν εγκαταστήσει στα δωμάτια του, είχαν καταγράψει κάποια κίνηση. Μεταγενέστερα, μέλη του προσωπικού ισχυρίστηκαν σε συνεντεύξεις τους ότι φοβόνταν να ενοχλήσουν τον Στάλιν. Σύμφωνα, ωστόσο με τους Ζόρες και Ρόι Μεντβέντιεφ, συγγραφείς του βιβλίου «Ο Άγνωστος Στάλιν», εμφανίζονται καχύποπτοι όσον αφορά το εν λόγω ενδεχόμενο, υποστηρίζοντας πως «δεν θα ήταν φυσιολογικό για τα μέλη του προσωπικού να φοβούνται να μπουν στο δωμάτιό του, πόσο μάλλον να τον καλέσουν στο τηλέφωνο». 

Πάντως πέρασαν πολλές ώρες έως ότου να τολμήσει κάποιος να ενοχλήσει τον Στάλιν. Σύμφωνα με μία εκδοχή, στις 10 και μισή το βράδυ, μπήκε τελικά στην κρεβατοκάμαρά του ένας από τους φρουρούς του, ο Πέτερ Λοζγκάτσεφ, για να του παραδώσει την αλληλογραφία της ημέρας ενώ άλλοι ισχυρίζονται ότι ήταν η επί χρόνια προσωπική του υπηρέτρια, αυτή που άνοιξε την πόρτα και αντίκρισε τον σοβιετικό δικτάτορα να κείτεται στο πάτωμα φορώντας τις πυτζάμες του. Πάνω στο τραπέζι υπήρχε ένα άδειο ποτήρι και ένα μπουκάλι νερό, γεγονός που οδήγησε στο συμπέρασμα ότι ο Στάλιν σηκώθηκε για να πιει νερό αλλά υπέστη ακόμα ένα εγκεφαλικό.

Οι υπηρέτες μετέφεραν τον μελλοθάνατο, όπως αποδείχθηκε, ηγέτη στην τραπεζαρία της κατοικίας του, όπου τον ξάπλωσαν σ΄ έναν καναπέ. Και ενώ οι περισσότεροι συμφωνούσαν πως έπρεπε να κληθεί ένας γιατρός, τα μέλη της προσωπικής φρουράς του ήθελαν πρώτα να μιλήσουν με την ηγεσία του κόμματος. Τελικά βρήκαν τον Μπέρια, ο οποίος απαίτησε να μην πουν το παραμικρό. Πρώτοι στη ντάτσα έφτασαν ο Μπέρια και ο Μαλένκοφ και σύμφωνα με μια μαρτυρία, ο Λοζγκάτσεφ υποστήριξε ότι μόλις ο Μπέρια είδε τον Στάλιν να κοιμάται, ροχαλίζοντας βαριά, του επισήμανε τα εξής: «Λοζγκάτσεφ, γιατί είσαι τόσο πανικόβλητος; Δεν βλέπεις ότι ο σύντροφος Στάλιν κοιμάται βαθιά; Μην τον ενοχλείς και σταμάτα να μας ανησυχείς».  

Ακόμη και εάν η υπόθεση περί δηλητηρίασης του Στάλιν δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, σίγουρα δεν μπορεί να αποκλειστεί –υποστηρίζει ο βρετανός ιστορικός Σάιμον Σίμπαγκ Μοντεφιόρε στο βιβλίο του «Στάλιν: στην Αυλή του Κόκκινου Τσάρου»– το ενδεχόμενο οι επίδοξοι διάδοχοί του, αναγνωρίζοντας την άσχημη κατάστασή του, να επιδίωξαν την επίσπευση του θανάτου του. Φέρεται ότι ο Μπέρια είχε πέσει στη δυσμένεια του Στάλιν, οπότε θα επωφελούνταν περισσότερο από όλους από το τέλος του. Αλλά δεν αποκλείεται επίσης να πίστεψε όντως ότι ο ηγέτης του απλώς κοιμόταν βαθιά. Και με τη «συνωμοσία των γιατρών» να κυριαρχεί στην επικαιρότητα, κανένας δεν τολμούσε να καλέσει γιατρό.

Εσκεμμένα ή μη, τα μέλη του προσωπικού αποφάσισαν τελικά να καλέσουν το υπουργείο Υγείας γύρω στις επτά το πρωί. Και όταν έφτασαν οι γιατροί, o Στάλιν δεν είχε επαφή με το περιβάλλον, το δεξί του χέρι και το δεξί του πόδι είχαν παραλύσει ενώ είχε ανησυχητικά υψηλή πίεση. Δύο ημέρες μετά, ο ραδιοφωνικός σταθμός της Μόσχας προέβη σε σχετική ανακοίνωση, αποκαλύπτοντας ότι ο Στάλιν είχε υποστεί εγκεφαλικό επεισόδιο το βράδυ της Κυριακής. Επισημάνθηκε επίσης ότι ο επικεφαλής της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών λάμβανε την κατάλληλη ιατρική θεραπεία υπό το άγρυπνο βλέμμα των «συντρόφων του στην ηγεσία» και πως κανένας από τους θεράποντες ιατρούς δεν εμπλεκόταν στην περιβόητη συνωμοσία. Ο Τζόσουα Ρούμπενσταϊν, ωστόσο, στις «Τελευταίες Ημέρες του Στάλιν», υποστηρίζει πως οι αξιωματούχοι του Κρεμλίνου έσπευσαν να ζητήσουν τη γνώμη πολλών εκ των διωκόμενων.

Μια αιμόπτυση, αρχικά, και γαστρορραγία στη συνέχεια, την 5η Μαρτίου του 1953, σήμαναν την αρχή του τέλους. Αλλά έως πρόσφατα, η λεπτομέρεια αυτή ήταν άγνωστη. Την αποκάλυψαν μόλις το 2013, δύο ερευνητές, ο Τζόναθαν Μπρεντ και ο Βλαντίμιρ Νάουμοφ. Επρόκειτο οπότε περί συγκάλυψης της δολοφονίας του «Πατερούλη»; Είναι, πάντως, γνωστό ότι το βράδυ της 28ης Φεβρουαρίου ο Στάλιν κατανάλωσε κρασί. Κάποιος θα μπορούσε κάλλιστα να είχε νοθεύσει το ποτό του, πιθανώς με βαρφαρίνη, μια ουσία που επιδρά στον μηχανισμό πήξης του αίματος, ενδεχόμενο που θα αιτιολογούσε και τη γαστρορραγία. Αλλά το όλο ζήτημα – υποστηρίζουν οι Μπρεντ και Νάουμοφ στο βιβλίο τους «Το Τελευταίο Εγκλημα του Στάλιν: Η Συνωμοσία Κατά των Εβραίων Ιατρών, 1948 – 1953» – παραμένει στο στάδιο της εικασίας. Αδιαμφισβήτητο γεγονός αποτελεί, ωστόσο, ότι εκείνο το βράδυ τερματίστηκε η τρομακτική διακυβέρνηση της ΕΣΣΔ από τον γεννημένο στις 18 Δεκεμβρίου του 1878 Ιωσήφ Βησαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι. Ο θάνατός του καταγράφηκε στις 9:50 το βράδυ.

Αφότου ο Στάλιν εγκατέλειψε τον μάταιο τούτο κόσμο, ο Μπέρια, χάρη στους κατασκόπους του και το εκτενέστατο δίκτυο επαφών που είχε αναπτύξει, εμφανιζόταν ως ο επικρατέστερος διάδοχός του. Ο Χρουστσόφ, ωστόσο, απέδειξε πως η μάχη για την κατάληψη της θέσης του σοβιετικού ηγέτη επρόκειτο μόλις να αρχίσει. Ο Ιανούτσι μας προσφέρει την δική του εκδοχή, η οποία όμως είναι πολύ πιθανό στη Ρωσία να μην προβληθεί. Εκπρόσωπος του Κομμουνιστικού Κόμματος καταφέρθηκε κατά του οξυδερκούς σατιρικού από τη Σκωτία και απαίτησε την απαγόρευση της διανομής της ταινίας. Πάντως μετά τη συμμετοχή της στο φεστιβάλ κινηματογράφου του Τορόντο, η ταινία «Ο Θάνατος του Στάλιν» μπαίνει στα προγράμματα των ευρωπαϊκών κινηματογράφων.

* H ταινία «The Death of Stalin» έκανε πρεμιέρα στη Βρετανία στις 20 Οκτωβρίου

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News