Ο τίτλος «Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο, Διαρκής Προσφορά στην Ελληνική Κοινωνία» της εξαιρετικής έκδοσης που παρουσίασε πρόσφατα το Ιστορικό Αρχείο της Eurobank Ergasias έφερε συνειρμικά στο μυαλό μου τη φράση «Φασούλι το φασούλι γεμίζει το σακούλι». Σας θυμίζει κάτι; Το πιθανότερο είναι ότι το μυαλό σας τρέχει τώρα, όπως και το δικό μου, στον μεταλλικό κουμπαρά του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου και στην  31^η Οκτωβρίου, την Ημέρα της Αποταμίευσης.

Θυμίζω ότι για πάρα πολλά χρόνια, εκείνη την ημέρα οι μαθητές σε όλη την επικράτεια έγραφαν έκθεση για την αποταμίευση αφού είχε προηγηθεί, στην αυλή του σχολείου, μετά την πρωινή προσευχή, η σχετική ομιλία δασκάλων και καθηγητών «για τα αγαθά και τις αρετές της αποταμιεύσεως».

Βαρετή η ομιλία τους αφού κάθε χρόνο ήταν αναγκασμένοι να αναμασούν τα ίδια και τα ίδια, βαρετές συνήθως και οι εκθέσεις μας όσο ανεξάντλητη και αν ήταν η έμπνευση των μαθητών. Αυτήν ακριβώς την έμπνευση, βέβαια, ήθελε να βραβεύσει ο διαγωνισμός που επέβαλε η ευρηματικότητα  του Διεθνούς Ιδρύματος Ταμιευτηρίων. Στόχευε στη μύηση των μαθητών στην ιδέα της αποταμίευσης, που υπήρξε βασική ιδέα για την ανάπτυξη της Δύσης από τον 18^ο αιώνα και μετά.

Όποιος, λοιπόν, δεν άρχιζε με τη παραπάνω φράση-κλειδί ή δεν έκανε copy paste την έκθεση της προηγούμενης χρονιάς υπήρχε μεγάλη πιθανότητα να βραβευτεί (Μου συνέβη). Ανιαρά πράγματα μάς φαινόντουσαν όλα αυτά τότε που όμως τα νοσταλγούμε, ειδικά σήμερα που οι αποταμιεύσεις μας, αν υπήρχαν, μπορεί και να έχουν εξανεμιστεί.

Πέρα όμως από την όποια νοσταλγία μπορεί να προκαλεί, το ενδιαφέρον αυτό λεύκωμα είναι μια ψηφίδα στην μελέτη της νεοελληνικής ιστορίας, ειδικά της τραπεζικής ιστορίας του τόπου: για πολλές δεκαετίες του 20^ου αιώνα  το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο και η κουλτούρα της αποταμίευσης σφράγισαν τον οικογενειακό προϋπολογισμό πολλών ελληνικών νοικοκυριών ενώ παράλληλα εκτός από την προσωπική τους περιουσία, οι μικροκαταθέτες στήριξαν ουσιαστικά την ελληνική οικονομία.

Το Ιστορικό Αρχείο της Eurobank Ergasias ιδρύθηκε τον Ιούλιο του 2014 με πρωτοβουλία της διοίκησης της τράπεζας με σκοπό τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης και την ανάδειξη της ιστορίας της Eurobank και των τραπεζών, όπως άλλωστε και το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο, που περιήλθε στον Όμιλο μέσω συγχωνεύσεων. Επιστημονικός υπεύθυνος του Ιστορικού Αρχείου είναι ο Ζήσιμος Χ. Συνοδινός, στον οποίο οφείλονται επίσης, η έρευνα, τα κείμενα και η επιμέλεια του λευκώματος.

Η έκδοση αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο παρουσιάζεται η υπερεκατονταετής δράση του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου. Το πλούσιο αρχειακό, φωτογραφικό και μουσειακό υλικό είναι μοιρασμένο σε επτά ενότητες που περιλαμβάνουν σύντομο ιστορικό του θεσμού, την προσφορά του στην ελληνική οικονομία και κοινωνία, την αποταμίευση συνδυασμένη με τη σχολική αποταμίευση, τη διαχρονική εξέλιξή του, το προσωπικό, τη στέγαση και τη δημόσια προβολή του.

Οι αναφορές και τα κείμενα ακολουθούν λίγο πολύ τη δομή της αντίστοιχης μόνιμης έκθεσης ιστορικών τεκμηρίων, με τίτλο «Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο 1900-2015, Εκατόν Δεκαπέντε Χρόνια Προσφοράς στην Ελληνική Κοινωνία», που έστησε, πριν από δύο περίπου χρόνια το Ιστορικό Αρχείο στον ισόγειο χώρο του μεγάρου της οδού Πεσμαζόγλου και είναι επισκέψιμη στο κοινό τις εργάσιμες ημέρες και ώρες.

Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει εκτενές ιστορικό χρονολόγιο που παρακολουθεί τα κυριότερα ελληνικά και διεθνή γεγονότα σε συνδυασμό με τις δραστηριότητες του θεσμού, ο οποίος έχει διαχρονικά ταυτιστεί στη συλλογική μνήμη με τις έννοιες της αποταμίευσης και της προόδου. «Φιλοδοξούμε», είπε ο υπεύθυνος του Ιστορικού Αρχείου κατά την παρουσίαση του λευκώματος στο Μέγαρο Ιδρύματος Μποδοσάκη, «να διαβαστεί όχι μόνο από τον φιλίστορα και τον ειδικό ερευνητή, αλλά και από το ευρύτερο κοινό, τον φιλαναγνώστη, τον εργαζόμενο, τον πελάτη της Τράπεζας».

Στη σύλληψη της δημιουργίας ταμιευτηρίων, αναφέρθηκε στην ομιλία του ο καθηγητής Βασίλης Καρδάσης.  «Στην ουσία συνεπάγεται την αντανάκλαση της ανάρρησης των μικρομεσαίων στρωμάτων σε βασική συνιστώσα των κοινωνικών και οικονομικών εξελίξεων στη διάρκεια του 19^ου αιώνα» είπε ο έμπειρος ιστορικός. Και τόνισε: «Τα μικρά οικογενειακά αποθεματικά, προϊόν πολύχρονου μόχθου των ανθρώπων του νοικοκυριού, αποτέλεσαν τη βάση της λειτουργίας των ταμιευτηρίων. Έτσι πρωταρχικό γνώρισμα του Ταμιευτηρίου είναι η τεράστια διασπορά καταθετών και καταθέσεων. Η συγκέντρωσή τους στα ταμεία του Ταμιευτηρίου αποτελεί σε τελική ανάλυση μέρος του συσσωρευμένου κεφαλαίου των χαμηλών κατ’ εξοχήν κοινωνικών στρωμάτων».

Έχει ενδιαφέρον ότι η πρώτη εμφάνιση του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου έγινε το 1900 στην αυτόνομη Κρητική Πολιτεία και πρέπει να συνδυαστεί με την ανάλογη ίδρυση της Τράπεζας Κρήτης. Το εντυπωσιακό μάλιστα είναι ότι, δύο χρόνια αργότερα, στις πόλεις της Κρήτης λειτούργησαν 12 καταστήματα του Ταμιευτηρίου. Στην Αθήνα το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο ιδρύθηκε το 1915, εξέλιξη που αντανακλά την ενσωμάτωση της Κρήτης στον ελληνικό κορμό. Αρχικά υπαγόταν στο υπουργείο Συγκοινωνιών και σταδιακά εξελίχθηκε σε αυτοτελή δημόσια υπηρεσία.

Από την αρχή η προβολή και η διαφήμιση ήταν στον πυρήνα της δημόσιας εικόνας του αφού ο στόχος ήταν με καλαίσθητες εικόνες να γίνει η προσέγγιση πελατείας (μαθητές, υπηρετικό προσωπικό, εργάτες και υπάλληλοι ήταν ανέκαθεν πελάτες του) μέσα από το ανώνυμο πλήθος. Καλλιτεχνικά ημερολόγια τοίχου φιλοτεχνημένα από κορυφαίους ζωγράφους της εποχής, που διαφήμιζαν αταλάντευτα την ιδέα της αποταμίευσης και το επιτόκιο, δεν έλειπαν από γραφεία και αίθουσες αναμονής δημοσίων χώρων.

H απαραίτητη λεζάντα τους «Υπό την εγγύησιν του Κράτους» «έμοιαζε να συνιστά την ασπίδα προστασίας των καταθέσεων σε χαλεπούς καιρούς, που γνώρισε πολλούς η πολύπαθη ελληνική οικονομία στην προπολεμική και μεταπολεμική περίοδο», είπε ο κ. Καρδάσης. Ανάλογης εμβέλειας, όμως, ήταν τα περίφημα βιβλιάρια, αλλά και τα εύχρηστα ημερολόγια τσέπης για να καταγράφονται οι καταθέσεις, που παρείχαν επιπλέον πληροφορίες για αργίες και ονομαστικές εορτές.

Τέλος, εκτός από τις διαφημιστικές αφίσες που άρχισαν να παρουσιάζονται το 1922, στις νεωτερικές για την εποχή τους διαφημιστικές δράσεις του Ταμιευτηρίου πρέπει  επίσης να συμπεριληφθούν η διαφήμιση στους κινηματογράφους ήδη από το 1931, η έκδοση των ημερολογίων από το 1932 αλλά και η έκδοση διηγημάτων για να αναθερμανθεί η αποταμιευτική αντίληψη το 1933.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News