Φανταστείτε την εικόνα: ένα τσούρμο από γυναίκες με καροτσάκια μπουκάρουν στα σούπερ μάρκετ, αρνούνται να πληρώσουν τις υπερδιπλάσιες τιμές που επιβάλλουν τα καρτέλ εν μέσω κρίσης και προϊούσας ανεργίας και φτάνουν να επιδίδονται σε πλιάτσικο. «Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω!»

Αν για την Ιταλία ο Ντάριο Φο ήταν το κόκκινο πανί για τους νεοφασίστες -σε σημείο να υποστεί ακόμη και ακραία βία- και για την υφήλιο ο αριστερός Παλιάτσος (έτσι, με το Πι κεφαλαίο) και ο νομπελίστας, για την Ελλάδα, χάρη στο έργο του, γραμμένο παρακαλώ το 1963, ήταν… κίνημα. Στο όνομα αυτού του «Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω» έσπασαν αρκετές μπάρες διοδίων – άλλο αν εκείνο το κίνημα βούλιαξε σήμερα σε κυβερνητικές από καθέδρας ιαχές περί υποχρέωσης όλων στην πληρωμή φόρων.

Το ημερολόγιο έδειχνε 1974 όταν ο Στέφανος Ληναίος και η Ελλη Φωτίου αποφάσιζαν να ανεβάσουν το προκλητικό (πόσο μάλλον για την εποχή) έργο του στο Θέατρο Αλφα, καλώντας και τον συγγραφέα, που έκτοτε αρκετές φορές έφερνε τον αιχμηρό λόγο του στα μέρη μας. Επίσημα πρωτοήρθε για μια διάλεξη περί σύγχρονου θεάτρου, φιλοξενούμενος –μαζί με την αγαπημένη του Φράνκα Ράμε– του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών και ως εισηγητής στην Γ’ Διεθνή Συνάντηση Μεσαιωνικού και Λαϊκού θεάτρου, από 8 έως 18 Αυγούστου 1976, στη Ζάκυνθο.

Οταν πάντως το θέατρο «Αλφα» έκλεινε τα 40 χρόνια του εκείνο το «Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω» -σε διαδοχικά ανεβάσματα- μετρούσε ήδη 1.700 παραστάσεις και είχε γίνει σύνθημα σε πολλά χείλη. Οπως είχε περάσει και στη χορεία των μεγάλων επιτυχιών του τηλεοπτικού «Θεάτρου της Δευτέρας» με τους Ληναίο – Φωτίου – Ξενίδη, σε σκηνοθεσία Κώστα Κατσαρόπουλου, με μουσική Βασίλη Δημητρίου (πρώτη μετάδοση: Πρωτοχρονιά του 1986).

Από την πλατεία του «Αλφα» είχαν περάσει τότε –και είχαν θορυβήσει, αγωνιστικά…- οι Επιτροπές Αγώνα Ενάντια στα Διόδια και άλλες επιτροπές, μπροστάρηδες στον «αγώνα» να μην πληρώνονται εισιτήρια στα μέσα μαζικής μεταφοράς, λόγω ακρίβειας και κακής ποιότητας υπηρεσιών. Οι μπροστάρηδες των επιτροπών είχαν κουβεντιάσει, πολιτικά, με τον Στέφανο Ληναίο, αλλά και τον Μίκη Θεοδωράκη που βρέθηκε σε κάποια από τις παραστάσεις (το 2010), για ξεσηκωμούς, ανυποταξίες, αντίσταση. Μην βλέπετε που σήμερα έχει αλλάξει πλέον εκείνο το τροπάρι. Τότε, το «Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω!», οι σκέψεις, οι προτάσεις, ο λόγος του Ντάριο Φο δεν ήθελαν πολύ για να γίνουν σπίθα «ανυπακοής» στο Σύστημα.

Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή η γειτονιά, της Πατησίων (του Πολυτεχνείου – και δεν είναι τυχαίο και αυτό), ήταν ο τόπος που για την Ελλάδα, για την Αθήνα (όχι μόνον τη θεατρική), καρποφόρησε ο σπόρος του Ντάριο Φο. Την ίδια περίοδο (1974-1975) στο διπλανό, στη Στουρνάρη, θέατρο «Βεάκη – Λαϊκή Σκηνή» ο Κάρολος Κουν πρότεινε ένα άλλο έργο του αριστερού Παλιάτσου: «Η Ισαβέλλα, τρεις καραβέλες κι ένας παραμυθάς», με τη λοξή ματιά πάνω στις κατακτήσεις του Χριστόφορου Κολόμβου, που πολύ ενόχλησε τους Ιταλούς νεοφασίστες. Να θυμηθούμε εδώ τη -θεατρική- συμμετοχή της Τάνιας Τσανακλίδου και τα τραγούδια του Χρήστου Λεοντή, με τον Μανώλη Μητσιά και την ίδια (όπως το αγαπημένο «Το στρείδι και το μαργαριτάρι», που τούτο το καλοκαίρι εκείνη τραγούδησε ξανά στη Μικρή Επίδαυρο και στο Ηρώδειο).

Και τα δύο έργα του Φο, που έμελλε να γράψουν τη δική τους ιστορία στην Ελλάδα και να μεταποιηθούν ακόμη και σε κίνημα, γράφτηκαν το 1963 λίγους μήνες μετά την απαγωγή, το βασανισμό και το βιασμό της αγαπημένης του Φράνκα Ράμε από ομάδα νεοφασιστών. Όχι μόνον δεν μάσησε ο Φο, αλλά χτύπησε ακόμη πιο δυνατά με τα δικά του -έγγραφα- μέσα.

Η πρόταση του Κάρολου Κουν και το ανατρεπτικό «Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω!» στο Αλφα -που έγινε επιτυχία ανάλογη του «Αγάπη μου Ουάουα» με τους Κώστα Ρηγόπουλο και Κάκια Αναλυτή- ήρθαν με καθυστέρηση κάποιων χρόνων, αλλά στο σωστό τάιμινγκ για το ελληνικό θέατρο και την ελληνική κοινωνία. Δεν ήταν και λίγο σε ένα μάλλον συντηρητικό θεατρικό τοπίο να προτείνεις τέτοιες ανατροπές ύφους, λόγου και δομής. Το «Εδώ Πολυτεχνείο» ήταν στον αέρα, οι ήχοι από τις ερπύστριες της χούντας επίσης, η μεταπολίτευση έπαιζε με το ιδεολογικό του Ελληνα και η «Αλλαγή» θα περνούσε σύντομα από χείλη σε χείλη. Τραγική σύμπτωση; Ο Φο μιλούσε από τότε -από σκηνής- για κρίση, για εργασιακή εκποίηση ως «ημιαπασχόληση», ανεργία, απλήρωτη εργασία, πληθωρισμό. Σαράντα χρόνια πριν…

Οταν στα χρόνια της κρίσης, που διανύουμε, κάποιοι στράφηκαν με ελπίδα στον ΣΥΡΙΖΑ και στη σκακιέρα της χρεοκοπημένης Ελλάδας, ο Ντάριο Φο, λίγο πριν από τα 90 του πλέον, ήταν εκεί για να μιλήσει πλέον για κινήματα: «Οταν καταλαβαίνουν ότι ένα κίνημα μεγαλώνει και φουντώνει, αρχίζουν να μιλούν για φόβο, ότι η αλλαγή κυβέρνησης στην Ελλάδα θα αποτελέσει μια καταστροφή για το νόμισμα», δήλωνε στην «Αυγή» (και στον Αργύρη Παναγόπουλο) ο νομπελίστας Παλιάτσος, παίρνοντας θέση στα πράγματα, όπως δεν είχε αποφύγει να κάνει σε όλη τη ζωή του.

Και θύμιζε στους Ελληνες, που μετέπλασαν σε κίνημα το θεατρικό του «Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω!»: «Οι αντίπαλοι κοιτούν να μας πλήξουν πρωτίστως στο πολιτιστικό επίπεδο, στα θεάματα, στο θέατρο, στη λογοτεχνία. Χτυπούν τα θεμέλια, τις βάσεις μας. Τι θα ήταν η Ελλάδα χωρίς τον πολιτισμό και την κουλτούρα της; Δεν θα πρέπει να ξεχάσουμε ποτέ ότι η Αθήνα είναι παρούσα στη μνήμη όλων των λαών της Ευρώπης κυρίως χάρη στον πολιτισμό και στην κουλτούρα της».

Ο Φο είχε βρεθεί, βέβαια, και τον Ιούνιο του 2005 στο Ηρώδειο, μαζί με τη Φράνκα Ράμε, προτείνοντας ένα διαφορετικό είδος θεάτρου. Ένα πολιτικό παιχνίδι με μάσκες. όταν έλεγε «κατεβάζω το μυαλό μου στην πλατεία» (στον Ανταίο Χρυσοστομίδη, για την τηλεοπτική εκπομπή του – μαζί με τη Μικέλα Χαρτουλάρη – και το βιβλίο του «Οι κεραίες της εποχής μου», που είχε κυκλοφορήσει από τις Εκδόσεις Καστανιώτη). Στην παράσταση «Dario Fo – Η Μάσκα και το Θέατρο» φύτευε τον σπόρο μιας νέας ιδέας του: «Η μάσκα έχει μια παράξενη ιδιότητα. Οποιος την φοράει δεν μπορεί πια να πει ψέματα. Γι’ αυτό φαντάζεστε τι θα γινόταν, αν οι πολιτικοί έμπαιναν στα Κοινοβούλια, φορώντας μάσκες;» Οπως στο Ηρώδειο ξανά βρέθηκε, τον Ιούλιο του 2015, το έργο του, οι μουσικές για τις παραστάσεις του, οι στίχοι του και νέα τραγούδια πάνω στον αιχμηρό λόγο του χάρη στο «Avanti Dario» των Σταμάτη Κραουνάκη και Λίνας Νικολακοπούλου. Εστιάζοντας στην πιο διαχρονική ίσως ατάκα και ιδέα του: «Το γέλιο είναι όπλο πολιτικό». Ισως γι’ αυτό, μαζί με τους Σαίξπηρ, Τσέχοφ, Μπρεχτ απαγορεύτηκαν τα έργα του, μόλις πριν από λίγες ημέρες, από τον Ταγίπ Ερντογάν στη -δοκιμαζόμενη- Τουρκία.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News