17 Νοεμβρίου 1974. Οι πρώτες μας εκλογές

Οι βουλευτικές εκλογές του 1974 ήταν οι πρώτες μετά τη δικτατορία των συνταγματαρχών. Διεξήχθησαν από την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Κωνσταντίνου Καραμανλή με το σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής.

Οι εκλογές ανέδειξαν νικήτρια τη Νέα Δημοκρατία του Καραμανλή, με ευρύτατη κοινοβουλευτική πλειοψηφία (220 έδρες) και με μοναδικό στην ελληνική πολιτική ιστορία αριθμό ψήφων. Στη δεύτερη θέση βρέθηκε η Ένωση Κέντρου – Νέες Δυνάμεις, μετεξέλιξη της προδικτατορικής Ενώσεως Κέντρου, ενώ στην τρίτη θέση κατετάγη το ΠΑ.ΣΟ.Κ. του Ανδρέα Παπανδρέου. Η αριστερά εκπροσωπήθηκε από τον συνασπισμό της Ενωμένης Αριστεράς με 8 βουλευτές.

Ο Καραμανλής και οι άλλοι

Ο πρωθυπουργός της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας Κωνσταντίνος Καραμανλής προκηρύσσει στις 2 Οκτωβρίου 1974 εκλογές με ημερομηνία διεξαγωγής την πρώτη επέτειο από την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Από τον Ιούλιο του 1974 μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου είναι ο κυρίαρχος του παιχνιδιού, ενώ υπουργός Εξωτερικών είναι ένα ακόμη πρόσωπο από την προδικτατορική περίοδο: ο Γεώργιος Μαύρος, ως επικεφαλής της Ένωσης Κέντρου. Ο Ανδρέας Παπανδρέου βρισκόταν στο εξωτερικό μέχρι τις 16 Αυγούστου. Επιστρέφει, δηλαδή, μετά τη δήλωση Καραμανλή ότι η Ελλάδα αποχωρεί από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ ύστερα από τη δεύτερη τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Λίγες ημέρες αργότερα επανέρχεται στην Ελλάδα και ο Χαρίλαος Φλωράκης, ενώ το Κομμουνιστικό Κόμμα δεν έχει ακόμη νομιμοποιηθεί (δεν έχει καταργηθεί, δηλαδή, ο νόμος 509). Στις αρχές του Σεπτεμβρίου, φυσικά, ο Α.Παπανδρέου αποφασίζει να διαχωρίσει τη θέση του από τη προδικτατορική Ένωση Κέντρου και να ιδρύσει το ΠΑΣΟΚ, ενώ στα τέλη εκείνου του μήνα ο Κ. Καραμανλής αποφασίζει να προχωρήσει στην ίδρυση της Νέας Δημοκρατίας. Περίπου την ίδια εποχή νομιμοποιείται και το ΚΚΕ.

Η καινοτομία του Επικρατείας

Ο νέος εκλογικός νόμος που εγκρίνεται προβλέπει μία καινοτομία: τον θεσμό των βουλευτών Επικρατείας, οι οποίοι καταλάμβαναν 12 έδρες σε σύνολο 300. Σκοπός ήταν να μπουν στη Βουλή διακεκριμένες προσωπικότητες χωρίς εκλογή. Τελικά διορίστηκαν οι: Ελένη Βλάχου – Λούνδρα, Διονύσιος Ζακυθηνός, Κωνσταντίνος Σταυρόπουλος, Κωνσταντίνος Τρυπάνης, Κυπριανός Μπίρης, Ευάγγελος Δεβλέτογλου, Δημήτριος Ευρυγένης, Κωνσταντίνος Τσάτσος, Μιχαήλ Στασινόπουλος, Ευάγγελος Παπανούτσος, Νικόλαος Γαζής, Γεώργιος Ιορδανίδης (οι 9 πρώτοι της ΝΔ,οι τρεις τελευταίοι της Ενωσης Κέντρου). Η διάθεση των υπόλοιπων 288 εδρών γινόταν σε τρεις κατανομές.

Η «Νέα Δημοκρατία» του «Ριζοσπάστη»

Το φύλλο του «Ριζοσπάστη» στις 28 Σεπτεμβρίου κυκλοφόρησε έχοντας σε τετράστηλο άρθρο του τον τίτλο «Εμπρός για μια Νέα Δημοκρατία», που παρέπεμπε στον στόχο του 9ου Συνεδρίου του (παράνομου τότε) ΚΚΕ το 1973. Λίγες ώρες μετά, ο Κ. Καραμανλής εξήγγειλε την ίδρυση του νέου κόμματος με την ίδια ονομασία. Η 4η Οκτωβρίου ήταν η μέρα που κατατέθηκε η σχετική αίτηση στο Πρωτοδικείο και καθιερώθηκε ως τα γενέStiw θλια του νέου κόμματος. Σύμφωνα με μία εκδοχή, ο τίτλος προήλθε από την ελληνική εφημερίδα του Λονδίνου «Νέα Δημοκρατία», όπου ο στενός συνεργάτης του Καραμανλή, δημοσιογράφος Τάκης Λαμπρίας, είχε δημοσιεύσει άρθρο με τίτλο «Η λύση Καραμανλή» εν μέσω της δικτατορίας. Άλλη εκδοχή αποδίδει την έμπνευση στην ονομασία του γαλλικού, γκωλικού κόμματος «Η Ένωση για τη Νέα Δημοκρατία» (L’ Union pour la Nouvelle République).

Ο Καπετάν Γιώτης στην κρατική τηλεόραση

Μία από τις σημαντικότερες στιγμές, που αποτυπώνει και την αλλαγή κλίματος, όπως έγραψε ο Ηλίας Νικολακόπουλος στο «Μισός αιώνας εκλογές» (εκδ.Πόλις, 2023, επιμ. Πέτρος Ιωαννίδης – Ηλίας Τσαουσάκης), ήταν η εμφάνιση στην κρατική τηλεόραση του Χαρίλαου Φλωράκη ως εκπροσώπου της τότε «Ενωμένης Αριστεράς» (ΚΚΕ, ΚΚΕ Εσωτερικού μέσω της ΕΔΑ, ανεξάρτητοι, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης). Πρόκειται για το νέο πρόσωπο στον πολιτικό χάρτη της Αριστεράς, το οποίο οι εφημερίδες της Δεξιάς ανέφεραν ακόμη και τότε ως Καπετάν Γιώτη του Εμφυλίου. Άλλα πρόσωπα ήταν ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου, ο Ηλίας Ηλιού, επικεφαλής της αποδυναμωμένης ΕΔΑ και της Ενωμένης Αριστεράς, και από το ΚΚΕ Εσωτερικού ο Λεωνίδας Κύρκος και ο γραμματέας του κόμματος, Μπάμπης Δρακόπουλος.

Μίκης και Μελίνα εκτός Βουλής

Ο Μίκης Θεοδωράκης λειτούργησε ως ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο ΚΚΕ και την ΕΔΑ – ΚΚΕ Εσωτερικού, με δεδομένο ότι το πρώτο δεν αναγνώριζε το δεύτερο. Ο ίδιος, πάντως, ατύχησε στις εκλογές της Β’ Πειραιά, καθώς δεν κέρδισε την πριμοδότηση των δύο ανταγωνιζόμενων κομμουνιστικών σχηματισμών. Για λίγες ψήφους δεν εκλέχθηκε με τον συνδυασμό του ΠΑΣΟΚ ούτε η Μελίνα Μερκούρη, επίσης υποψήφια στη Β’ Πειραιά.

Η εξαίρεση της Κρήτης

Η Νέα Δημοκρατία του Κ.Καραμανλή κερδίζει το 54,4% και 220 έδρες. Η απήχησή της είναι μεγάλη σχεδόν σε όλη την επικράτεια και ειδικά στις ημιαστικές και αγροτικές περιοχές. Διαπιστώνεται μάλιστα ακόμη και διεμβολισμός αριστερών ακροατηρίων από τον ηγέτη που «αποκατέστησε τη δημοκρατία» (αυτό φαίνεται αντιστρόφως από τις εκλογές του 1977, όπου φαίνεται ροή ψηφοφόρων από τη ΝΔ προς το ΚΚΕ). Η μόνη περιοχή πάντως που μοιάζει αλώβητη από το καραμανλικό ρεύμα ήταν η Κρήτη, οι ψηφοφόροι της οποίας μοιράστηκαν στην Ένωση Κέντρου και λιγότερο στο νεόκοπο ΠΑΣΟΚ.

Το τραγούδι «Έ….έ……έρχεται»

Πριν από την κεντρική ομιλία του Κ.Καραμανλή στο Σύνταγμα το τραγούδι που κυριαρχεί είναι το «Ερχεται!» σε στίχους του Δημήτρη Ιλισσιώτη («Ε… Ε… Έρχεται, Ε… Ε… Έρχεται!/Το καμάρι της Ελλάδος/ και του έθνους η ελπίς/ να μας κυβερνήση πάλι/ Κώστας ο Καραμανλής. Στην πατρίδα μας να δώση/ την πορεία την σωστή/ που την καρτερούσε πάντα/ καθ’ ελληνική ψυχή»).

Πρόκειται για ένα από τα «φασόν» πολιτικά τραγούδια που κατασκεύαζε στην εταιρεία του «Αρίων» ο Άρης Γκρούεζας για όλα τα πρόσωπα της εποχής: από τον Ανδρέα Παπανδρέου έως και συρτά χουντοτράγουδα. Το συγκεκριμένο πάντως είχε κυκλοφορήσει σε δίσκο 45 στροφών το 1966, όταν ο Κων. Καραμανλής παρέμενε αυτοεξόριστος στο Παρίσι και έγινε αμέσως ιδιαίτερα δημοφιλές στις τάξεις των οπαδών της ΕΡΕ.

Παίζουν παντού Θεοδωράκη

Στην προεκλογική συγκέντρωση του Κ.Καραμανλή μεταδίδονται από τις μεγαφωνικές εγκαταστάσεις τραγούδια του Σταύρου Ξαρχάκου («Φτωχολογιά»), του Μάνου Χατζιδάκι («Πάμε μια βόλτα στο φεγγάρι», «Ξημερώνει») και κυρίως του Μ. Θεοδωράκη («Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις», «Οι πρώτοι νεκροί», «Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ»). Ακούγεται επίσης το ριζίτικο «Πότε θα κάνει ξαστεριά» (οι πληροφορίες από το ιστορικό λεύκωμα της «Καθημερινής» για το 1974). Στη συγκέντρωση του Γ.Μαύρου στην πλατεία Ομονοίας τα μεγάφωνα μετέδιδαν το τραγούδι «Άμα λευτερωθεί η Κρήτη» και τραγούδια Θεοδωράκη, Χατζιδάκι και άλλων συνθετών. Ο Γ. Μαύρος εμφανίστηκε στον εξώστη ενώ ακουγόταν το «Πάλης ξεκίνημα, νέοι αγώνες». Στη συγκέντρωση του Α.Παπανδρέου στο Σύνταγμα ακούγονταν συνθέσεις των Θεοδωράκη και Ξαρχάκου, αλλά και τραγούδια του Ισπανικού Εμφυλίου. Αγαπημένα των οπαδών ήταν το «Πότε θα κάνει ξαστεριά» και το «Καλημέρα ήλιε», του Λοΐζου, στο οποίο άλλαζαν τους στίχους («Με τον Ανδρέα και με το ΠΑΣΟΚ, καλημέρα ήλιε, καλημέρα»). Φυσικά η μουσική του κορυφαίου συνθέτη κυριάρχησε στη συγκέντρωση της Ενωμένης Αριστεράς στην πλατεία Συντάγματος, όπου ομιλητής ήταν ο Ηλίας Ηλιού. Τα μεγάφωνα μετέδιδαν αντάρτικα τραγούδια («Παιδιά σηκωθείτε», «Στ’ άρματα, στ’ άρματα»), συνθέσεις του Χρήστου Λεοντή, του Μ. Λοΐζου και κυρίως του Μ. Θεοδωράκη («Το γελαστό παιδί», «Ένα δειλινό» κ.ά.). Οι συνθέσεις του τελευταίου κυριάρχησαν και στο καλλιτεχνικό πρόγραμμα, με τους Μαρία Φαραντούρη, Αντώνη Καλογιάννη, Βασίλη Παπακωνσταντίνου, Πέτρο Πανδή και Γιώργο Ζωγράφο.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News