Ο αυτοκινητόδρομος που διασχίζει την πρωτεύουσα της Σλοβακίας, Μπρατισλάβα, από τη δεκαετία του 1970 δεν είναι μόνο άσχημος, αλλά και πηγή θορύβου για τους κατοίκους της πόλης. Η λύση είναι απλή, ή τουλάχιστον έτσι φαίνεται να πιστεύει ο Ματούς Βαλό, δήμαρχος της πόλης, «τρομερό παιδί» της σύγχρονης αρχιτεκτονικής και ακτιβιστής για «καλύτερη ζωή στις πόλεις».

Στο γραφείο του έχει έτοιμο το μοντέλο: Ενα πάρκο μήκους περίπου 200 μ. που θα δημιουργηθεί πάνω από τον δρόμο. Μια εικόνα από τις πιο «περίτεχνες» αστικές παρεμβάσεις των μεγάλων πρωτευουσών. Και δεν είναι το μόνο σχέδιο του Βαλό για την πόλη του, την οποία φαίνεται να θέλει να μεταμορφώσει, παρεμβαίνοντας στους δημόσιους χώρους της.

Το 2018 ο Βαλό ήταν ένας πολύ επιτυχημένος αρχιτέκτονας και εξίσου επιτυχημένος μπασίστας σε ένα ροκ συγκρότημα. Και τότε αποφάσισε να κάνει το μεγάλο βήμα και έπεισε τους κατοίκους της πόλης ότι αυτό που χρειάζονται πραγματικά είναι η βελτίωση των δημόσιων χώρων. «Εάν σχεδιάσεις καλύτερους δημόσιους χώρους, αλλάζεις τη σχέση που έχουν οι κάτοικοι με μια πόλη, αλλά και τις σχέσεις που έχουν μεταξύ τους», λέει ο Βαλό στον Economist. Οι περισσότεροι πολιτικοί, εξηγεί, πιστεύουν ότι οι πολίτες διαμορφώνουν το ήδη δομημένο περιβάλλον ανάλογα με τις ανάγκες τους. Ενας αρχιτέκτονας, όμως, ξέρει ότι είναι το δομημένο περιβάλλον που διαμορφώνει τους πολίτες.

Ο 45χρονος Βαλό έχει ένα πολύ προσεγμένο μούσι, φοράει αθλητικά παπούτσια με φωσφοριζέ κορδόνια και κυκλοφορεί στην πόλη με το ποδήλατό του· είναι η επιτομή του χίπστερ και φαίνεται ότι η πόλη χρειαζόταν ακριβώς αυτό.

Η Μπρατισλάβα, όπως όλες οι κεντροευρωπαϊκές πόλεις, έχει ένα πολύ όμορφο παλιό κομμάτι στο κέντρο της, στο οποίο βρίσκεται και το νεοκλασικό δημαρχιακό μέγαρο, η έδρα του Βαλό. Η πόλη, όμως, υπέστη δεκαετίες σοβιετικής αρχιτεκτονικής επέμβασης. Μετά το 1989, οι κατασκευαστικές εταιρείες εισήγαγαν τον καπιταλισμό στην πιο άσχημη εκδοχή του. Η πόλη γέμισε με τεράστια και κακάσχημα κτίρια γραφείων, δίπλα σε πανομοιότυπα εμπορικά κέντρα. Η αδιάφορη διαχείριση από δημάρχους που χρησιμοποίησαν τη θέση ως ακόμη ένα βήμα στην καριέρα τους, δεν βοήθησε καθόλου. Με τον καιρό από την πόλη δεν απουσίαζαν μόνο οι ποδηλατόδρομοι και οι ευχάριστοι υπαίθριοι χώροι· κυρίως έχασε την ψυχή της.

Ο Βαλό άρχισε αμέσως να το διορθώνει αυτό, αργά αλλά σταθερά κι επίμονα. Στην Πλατεία Ελευθερίας της πόλης κυριαρχούσε εδώ και καιρό ένα κολοσσιαίο σιντριβάνι, το οποίο είχε φτιαχτεί ώστε να μην χωράνε οι άνθρωποι να διαδηλώσουν. Ενας έξυπνος επανασχεδιασμός μετέτρεψε το σιντριβάνι σε μια φιλόξενη υδάτινη παιδική χαρά, όπου τα παιδιά μπορούν να βουτήξουν και να παίξουν. Μέρος της όχθης του ποταμού Δούναβη, ο οποίος διασχίζει την πόλη, παραδίδεται στους ποδηλάτες.

Τα τέλη στάθμευσης εφαρμόζονται ανυπερθέτως, ενοχλώντας τους οδηγούς αυτοκινήτων, αλλά δίνοντας περισσότερο δημόσιο χώρο σε αναπηρικά και παιδικά καροτσάκια. Ο ίδιος ο Βαλό έγινε πατέρας  τα τελευταία χρόνια και ήξερε από πρώτο χέρι το πρόβλημα. Μια σταυροφορία ενάντια στην «οπτική αιθαλομίχλη» είχε ως αποτέλεσμα να κατέβουν εκατοντάδες διαφημιστικές πινακίδες.

Το αισθητικό κομμάτι είναι πολύ σημαντικό για τον Βαλό: Οι δρόμοι ξαναφτιάχνονται και η γκρίζα άσφαλτος αντικαθίσταται από ανοιχτόχρωμες πλακόστρωτες πέτρες με σχέδια που παρήγγειλε το δημαρχείο. Στα πεζοδρόμια υπάρχει νέος φωτισμός, ενώ στα πάρκα και τα πεζοδρόμια τοποθετήθηκαν δεκάδες κομψά παγκάκια. Στις περισσότερες πόλεις οι αποφάσεις για το πώς πρέπει να γίνονται τέτοιες αλλαγές λαμβάνονται τυχαία. Στη Μπρατισλάβα εφαρμόζεται ένα συνεκτικό όραμα, το οποίο ξεκινά από τον Βαλό. Ο ίδιος δίνει στους δημοτικούς υπαλλήλους αρχιτεκτονικά εγχειρίδια, τα οποία εξηγούν με κάθε λεπτομέρεια πώς και γιατί τα παγκάκια και τα παρτέρια πρέπει να στολίσουν την πόλη.

Ο Βαλό δεν έπιασε τη δουλειά του δημάρχου ούτε τυχαία αλλά, κυρίως, ούτε και απροετοίμαστος. Για δύο χρόνια πριν κατέβει ως υποψήφιος, ηγήθηκε μιας συλλογικότητας περίπου 70 ομοϊδεατών του δημιουργών οι οποίοι επινόησαν το «Σχέδιο Μπρατισλάβα», ένα σχέδιο για την επίλυση των προβλημάτων της πόλης. Ο ίδιος δεν έχει κανέναν εγωισμό και παραδέχεται περήφανα ότι δανείστηκε επιτυχημένα στοιχεία από άλλες πόλεις: τους ποδηλατόδρομους από το ανάχωμα του Σηκουάνα στο Παρίσι, τα παγκάκια από την Πράγα, κ.λπ.

«Δεν χρειάζεται να πειραματιστείτε εάν άλλες πόλεις έχουν κάνει ήδη τα λάθη για εσάς», λέει στον Economist. O Βαλό, ως γιος διπλωμάτη, έζησε στη Ρώμη και στο Λονδίνο, ενώ σπούδασε με υποτροφία στο Πανεπιστήμιο Columbia στη Νέα Υόρκη. Στη Νέα Υόρκη γνώρισε τον τότε δήμαρχο Μάικ Μπλούμπεργκ, ο οποίος τον συμβουλεύει σήμερα στην υλοποίηση του οράματός του.

Τα πράγματα, φυσικά, δεν είναι ρόδινα για αυτόν. Ο Βαλό είναι εμφανώς απογοητευμένος με τον ρυθμό των αλλαγών. Οι ποδηλατόδρομοι χρειάζονται χρόνια για να κατασκευαστούν· το πάρκο που θα καλύψει το δρόμο παραμένει άπιαστο οικονομικά, αλλά ο ίδιος επιμένει ότι θα γίνει. Η Covid επιβράδυνε πολλά προγράμματα, όμως ο ίδιος επανεξελέγη με πάνω από το 60% των ψήφων πέρυσι.

Την ίδια ώρα, ο Ρόμπερτ Φίκο, ένας φιλορώσος λαϊκιστής, προηγείται των δημοσκοπήσεων ενόψει των εθνικών εκλογών στις 30 Σεπτεμβρίου. Αυτό μπορεί να αφήσει τον Βαλό πολύ μόνο του, έναν απομονωμένο φιλελεύθερο δήμαρχο σε μια χώρα που παρασύρεται στα άκρα. Αυτή είναι η μοίρα πολλών από τους συνομηλίκους του αυτές τις ημέρες στην Κεντρική Ευρώπη: οι δήμαρχοι της Μπρατισλάβα, της Βουδαπέστης, της Πράγας και της Βαρσοβίας έχουν δημιουργήσει ένα «σύμφωνο ελεύθερων πόλεων». Οι τέσσερίς τους ταξίδεψαν μαζί στο Κίεβο τον περασμένο Ιανουάριο.

Η Μπρατισλάβα, σημειώνει ο Economist, θα χρειαστεί δεκαετίες για να μετατραπεί σε Βιέννη, την πανέμορφη γείτονισσά της που βρίσκεται μόλις 55 χλμ. μακριά. Στο μεταξύ, όμως, μετατρέπεται σε κάτι που δεν ήταν: μια ανθρώπινη πόλη.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News