Κατηγορούμενε, απολογήσου

Ο Σίμων βρίσκεται κατηγορούμενος στο εδώλιο του αθηναϊκού δικαστηρίου. Τον συνδέει κάτι κοινό με τον ενάγοντά του: είναι και οι δύο ερωτευμένοι με τον ωραίο Θεόδοτο. Ενα βράδυ που ο Σίμων είχε πιει πολύ, τα πράγματα ξέφυγαν: έσπασε την πόρτα του αντίζηλού του και του πέταξε πέτρες, με αποτέλεσμα να τον τραυματίσει στο κεφάλι. Πιστεύει πάντως ότι δεν θα δυσκολευτεί να αποδείξει στους δικαστές ότι ο ωραίος έφηβος του ανήκει, διότι είχαν συνάψει σύμφωνο αμοιβαίας πίστης. Επιπλέον, για να τον αποτρέψει από άλλες σχέσεις, είχε σφραγίσει τη συμφωνία τους καταβάλλοντας στον σύντροφό του το ποσό των 300 δραχμών.

Να, όμως, που αυτό αποδεικνύεται αδύνατο σημείο. Ο ενάγων θα θέσει εντός ολίγου στο δικαστήριο ένα αμείλικτο ερώτημα: μπορεί να εξηγήσει ο Σίμων πώς κατάφερε να ξοδέψει περισσότερα από όσα έχει; Την πληροφορία την έχει από τη φορολογική δήλωση του Σίμωνα, όπου το συνολικό ύψος της περιουσίας του αξιολογούνταν σε 250 δραχμές. Ετσι, από κατηγορούμενος για ξυλοδαρμό σε υπόθεση ερωτικής αντιζηλίας, ο Σίμων βρίσκεται τελικά κατηγορούμενος για απόκρυψη περιουσιακών στοιχείων.

(Πηγή: Λυσίας, Προς Σίμωνα απολογία, 5-26)

Θαλάσσια λουτρά για όλους

Ο Ονισαντίδης συμβουλεύεται τον γιατρό του επειδή τον ταλαιπωρεί ένας πόνος στον ώμο και ο τελευταίος τού συστήνει θαλάσσια λουτρά. Οι οδηγίες είναι αυστηρές: πρέπει να παραμείνει βυθισμένος στο νερό όσο το δυνατόν περισσότερο για τρεις μέρες και για όσο θα μουλιάζει, να πίνει λευκό κρασί. Αργότερα ο Ιπποκράτης θα κωδικοποιήσει την αγωγή: «Πριν από οτιδήποτε άλλο, αλείφουμε προσεκτικά το σώμα με λίπος. Στόχος δεν είναι να αποφύγουμε το κάψιμο του ήλιου, μιας και το λουτρό λαμβάνει χώρα σε δωμάτιο, αλλά να προστατέψουμε το δέρμα από τους ερεθισμούς που προκαλεί το θαλασσινό νερό, άκρως αποτελεσματικό για τη φαγούρα, τα μουδιάσματα ή τα αρθριτικά, με την προϋπόθεση να είναι πολύ ζεστό.

»Το “λουτρό” γίνεται με τον ασθενή όρθιο, γυμνό μέσα σε μια σκάφη, εντελώς ακίνητο και αμίλητο, ενώ τον ψεκάζουν με νερό σε τακτά διαστήματα. Χρειάζεται όμως ένα αρκετά ευρύχωρο σπίτι, ώστε να μπορούν να ζεστάνουν το νερό σε έναν άλλο χώρο από αυτόν που βρίσκεται ο ασθενής: ο ελάχιστος ατμός θα απειλούσε τα ευεργετικά αποτελέσματα που αναμένονται. Επίσης, πρέπει να έχεις πολλούς και γεροδεμένους δούλους για να μεταφέρουν λίτρα και λίτρα νερού από τον έναν χώρο στον άλλο».

(Πηγή: Ιπποκράτης, Περί διαίτης οξέων, Περί επιδημιών)

Το γκράφιτι που την πρόδωσε

Επιστρέφοντας από τον Πειραιά, όπου είχε πάει για μια δουλειά του πατέρα του, ο Χαρίνος περνάει μπροστά από τη Μέλιττα χωρίς να της ρίξει ούτε ένα βλέμμα. Τη σπρώχνει βίαια όταν εκείνη ορμάει στην αγκαλιά του και σε τόνο ψυχρό τής λέει να πάει καλύτερα να βρει τον πλοιοκτήτη της. Μα εκείνη δεν ξέρει κανέναν πλοιοκτήτη – ή τουλάχιστον έτσι του απαντά. «Πήγαινε, λοιπόν, να διαβάσεις αυτά που είναι γραμμένα στους τοίχους του Κεραμεικού»».

Το στιγμιότυπο προέρχεται από τους «Εταιρικούς Διαλόγους» του Λουκιανού (βιβλίο 4) και αυτό που υπονοεί ο Χαρίνος είναι ένα αρχαίο γκράφιτι. «Μπαίνοντας, στη δεξιά πλευρά κοντά στο Δίπυλο, ο τοίχος είναι μουτζουρωμένος από διάφορες επιγραφές και ανάμεσά τους, πράγματι, φαίνεται ξεκάθαρα και η ακόλουθη: “Ο πλοιοκτήτης Ερμότιμος αγαπά τη Μέλιττα”».

«Τούτης εδώ της… Κλυταιμνήστρας»

Το απόσπασμα προέρχεται από λόγο που εκφωνήθηκε σε αθηναϊκό δικαστήριο στο δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ., όπως το διασώζει ο Αντιφώντας. Ο ομιλητής κατηγορεί τη μητριά του και μητέρα τού ετεροθαλούς αδελφού του ότι δηλητηρίασε τον πατέρα του με τη βοήθεια μιας δούλης. Εντυπωσιάζει η παρομοίωση της κατηγορούμενης ως φόνισσας με την Κλυταιμνήστρα: «Η παλλακίδα άρχισε να σκέφτεται πώς θα του έδινε το μαντζούνι – πριν από το φαγητό ή μετά. Σκέφτηκε λοιπόν και αποφάσισε πως καλύτερα να τους το δώσει μετά το φαγητό – ακολουθώντας έτσι και τις υποδείξεις τούτης εδώ της… Κλυταιμνήστρας. […]

»Αφότου λοιπόν τέλειωσαν το φαγητό, όπως ήταν φυσικό, οι δυο άνδρες, από τη μια ο οικοδεσπότης που πρόσφερε θυσία στον Δία Κτήσιο και από την άλλη αυτός που επρόκειτο να πάει ταξίδι και δειπνούσε σε σπίτι φίλου, πρόσφεραν σπονδές για το καλό και άναψαν και λιβάνι. Η παλλακίδα… καθώς έριχνε το κρασί για τη σπονδή, ρίχνει μέσα και το δηλητήριο… Για τις πράξεις της αυτές, εκείνη που τις έκανε και τις έφερε εις πέρας έλαβε την πληρωμή που της άξιζε, κι ας μην ήταν η πραγματική υπαίτια: τη βασάνισαν στον τροχό και την παρέδωσαν στον δήμιο της πόλης. Αυτή όμως που είναι υπαίτια και τα σχεδίασε αυτά θα λάβει ό,τι της αξίζει αν είναι θέλημα δικό σας και των θεών».

Απαλλαγή από τον στρατό

Ενώ οι παλαιότερες μελέτες έδειχναν ότι οι Αθηναίοι δεν είχαν λόγο να αποφεύγουν τη στράτευση, νεότερα στοιχεία υποδεικνύουν ότι γνώριζαν τη δυνατότητα αυτή (ονομαζόταν αστρατεία). Οπως, μάλιστα, και στα συστήματα στράτευσης των νεότερων χρόνων, οι πιο συχνές «καταχρήσεις» ήταν οι απαλλαγές που βασίζονταν στο επιχείρημα της φυσικής αναπηρίας ή της ασθένειας. Υπήρχαν, λοιπόν, δύο βασικοί παράγοντες που ευνοούσαν την πλαστογράφηση τέτοιου είδους δικαιολογιών.

Πρώτον, η σωματική αναπηρία ήταν δύσκολο να αμφισβητηθεί, εξαιτίας των περιορισμένων ιατρικών γνώσεων της εποχής. Δεύτερον, οι ψευδείς ισχυρισμοί για την υγεία των επιστράτων αποκτούσαν αληθοφάνεια, καθώς πολλοί ιδιώτες όντως υπέφεραν από νοσήματα που δικαιολογούσαν την εξαίρεσή τους. Αυτοί υπολογίζονταν περίπου στο 20% του ανδρικού πληθυσμού. Αλλο κόλπο ήταν ένας ψευδής τραυματισμός. Λεγόταν ότι ο Αριστογείτων είχε παρουσιαστεί τη στιγμή της επιστράτευσης στηριγμένος σε ένα μπαστούνι, έχοντας τα δυο του πόδια τυλιγμένα σε επιδέσμους.

---

Το σημείωμα βασίζεται στα: «Μικρά Αθηναϊκά Χρονικά» της Jeanne Roques – Tesson, εκδ. Αιώρα, μτφ. Μαρία Παπαδήμα – Μαρίνα Λεοντάρη, 2023, «Η Ζωή μου Ολη – Καθημερινές Ιστορίες Δούλων από την Αρχαιότητα», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (ΠΕΚ), μτφ. Κώστας Βλασόπουλος – Ευτυχία Μπαθρέλλου, 2020, Matthew R.Christ, «Ο Κακός Πολίτης στην Κλασική Αθήνα», ΠΕΚ, μτφ. Μαργαρίτα Μηλιώρη, 2018, «24 Ωρες στην Αρχαία Αθήνα» του Philip Matyszak, εκδ. Οξύ, μτφ. Παναγιώτης Τομαράς, 2020

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News