Ο κύριος Χιραγιάμα ζει μόνος του στο Τόκιο. Είναι γύρω στα 60 και καθαρίζει τις δημόσιες τουαλέτες της πόλης. Στο μικροσκοπικό σπίτι του έχει μόνο ένα επιδαπέδιο στρώμα, ένα πορτατίφ και μια μικρή βιβλιοθήκη. Διαβάζει Φόκνερ. Στο φορτηγάκι του ακούει ροκ της δεκαετίας του 1970 από κασέτες. Κάθε πρωί βγαίνει από το σπίτι του και χαμογελάει. Φωτογραφίζει το φως που ξεπροβάλλει από τις φυλλωσιές με αναλογική κάμερα και κρατάει σε κούτες τις φωτογραφίες. Είναι καταφανώς χαρούμενος.

Το «Perfect Days» («Υπέροχες Μέρες») του Βιμ Βέντερς είναι γυρισμένο στο Τόκιο και το σενάριο το έχει γράψει ο ίδιος μαζί με τον Τακούμα Τακασάκι. Είναι η επίσημη συμμετοχή της Ιαπωνίας στα φετινά Οσκαρ. Τον 78χρονο Βέντερς προσέγγισε η εταιρεία που διαχειρίζεται τις δημόσιες τουαλέτες του Τόκιο –οι οποίες μοιάζουν βγαλμένες από ταινία επιστημονικής φαντασίας– για να τους κάνει ένα διαφημιστικό σποτ. Εκείνος τους αντιπρότεινε να του χρηματοδοτήσουν μια ταινία. Και επειδή είναι ο Βέντερς, δέχτηκαν.

Σκηνοθέτης, ταινία και πρωταγωνιστής σαρώνουν ήδη υποψηφιότητες και βραβεία (ο Κότζι Γιακούσο πήρε το πρώτο βραβείο υποκριτικής στις Κάννες) και οι Tokyo Toilets έγιναν πράγματι διάσημες στον πλανήτη. Η ταινία αποθεώνεται, και όχι άδικα.

Στις «Υπέροχες Μέρες», έναν ύμνο στην απλότητα και στη χαρά της ζωής, ο κύριος Χιραγιάμα σε κάνει να ζηλεύεις. Τι ωραία που ζει! Τι ωραία που είναι να είσαι αποκομμένος από τον ψηφιακό κόσμο, τη σύγχρονη μανία για κατανάλωση, για συνδεσιμότητα, για επιτυχία, για κοινωνική αποδοχή! Τι ωραία που είναι η μοναξιά! «Εγώ γιατί δεν ζω έτσι;» καταλήγεις να αναρωτιέσαι…

Δεν μαθαίνουμε πολλά για τον κύριο Χιραγιάμα στην ταινία, παρά μόνο ότι κάποια στιγμή το παρελθόν τού χτυπάει την πόρτα και το χαμόγελο μετατρέπεται σε λυγμό. Με το «Perfect Day» του Λου Ριντ να ακούγεται από κάποια κασέτα, ο πρωταγωνιστής, σε ένα ατελείωτο κοντινό πλάνο, περνάει από όλα τα ανθρώπινα συναισθήματα μέσα σε λίγα λεπτά.

Κλαίει και γελάει ταυτόχρονα, είναι ακόμη ευτυχής που ζει, αλλά έχουν ανοίξει ρωγμές στην ευτυχία αυτή, και από τις ρωγμές περνάνε όλα όσα μας κάνουν ανθρώπους. Ανθρώπους μάς κάνει ο πόνος. Η ανάγκη να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε. Οι άλλοι άνθρωποι. Η αταξία που φέρνουν τα αισθήματα στην τάξη που φτιάχνουμε για τον εαυτό μας.

Ο Βέντερς, πέρα από καταπληκτικός κινηματογραφιστής, είναι και ευφυέστατος – το έχει αποδείξει πολλάκις στο παρελθόν. Ξέρει ότι δεν μπορεί να εξιδανικεύσει την απόλυτη μοναξιά χωρίς να την αιτιολογήσει κάπως. Ιδιαίτερα στη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, όπου η μοναξιά σκοτώνει. Κυριολεκτικά.

Η μοναξιά που σκοτώνει

Στην Ιαπωνία υπολογίζεται ότι σήμερα πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι μέσης ηλικίας είναι «χικικoμόρι». Ζουν ολομόναχοι, αποκομμένοι από την κοινωνία, ή με τους υπέργηρους γονείς τους, περιθωριοποιημένοι και παραιτημένοι σε μια αυτοκτονία μακράς διαρκείας. Πολλοί από αυτούς έχουν χάσει τις δουλειές τους ή έχουν αναγκαστεί να κάνουν επαγγέλματα που δεν ανταποκρίνονται στα προσόντα τους, μετά την οικονομική στασιμότητα στην οποία βρίσκεται εδώ και χρόνια η χώρα. Αλλοι απλώς «κάηκαν» δουλεύοντας 18 ώρες το 24ωρο.

Δεν έχουν δικές τους οικογένειες, δεν έχουν κίνητρο, αισθάνονται βαρίδια σε μια κοινωνία όπου πρέπει διαρκώς να αποδεικνύεις ότι είσαι χρήσιμος, αισθάνονται ντροπή για την αποτυχία τους. Οι κοινωνικές υπηρεσίες είναι ανίκανες να τους βοηθήσουν, καθώς δεν εμπίπτουν σε οποιαδήποτε δική τους αρμοδιότητα, ενώ οι περισσότεροι δεν δέχονται καν βοήθεια. Οι χικικομόρι πεθαίνουν κατά χιλιάδες, μόνοι στα σπίτια τους, από ασιτία συνήθως, ή απλώς από εγκατάλειψη. Το φαινόμενο γιγαντώθηκε κατά την πανδημία.

Το κρατικό ιαπωνικό τηλεοπτικό δίκτυο ΝΗΚ γύρισε ένα ντοκιμαντέρ για τους χικικομόρι το 2021, το οποίο δεν έχει τη σκηνοθετική δεινότητα του Βέντερς ούτε τον λυρισμό του «Perfect Days», δεν έχει Λου Ριντ στο σάουντρακ και οι πρωταγωνιστές του δεν έχουν αισιόδοξο μήνυμα να μεταφέρουν.

Η Ιαπωνία δεν είναι η μόνη χώρα όπου απαντάται αυτό το φαινόμενο, όμως πλέον αναγκάζεται να το κοιτάξει στα μάτια. Στις ΗΠΑ η μοναξιά αναγνωρίστηκε πρόσφατα ως η δεύτερη αιτία θανάτου μετά τον καρκίνο. Το Κέντρο για τον Ελεγχο και την Πρόληψη των Ασθενειών δημοσίευσε πριν από μερικούς μήνες μια έρευνα σύμφωνα με την οποία η μοναξιά οδηγεί σε καρδιακά νοσήματα, στρες, άνοια, σακχαρώδη διαβήτη και πρόωρους θανάτους. Κοστίζει στην αμερικανική οικονομία 420 δισ. δολάρια τον χρόνο, ενώ ένας στους τρεις ενηλίκους άνω των 45 ετών λέει ότι αισθάνεται μοναξιά.

Γι’ αυτό, εξάλλου, γιγαντώθηκαν και τόσο εύκολα τα social media. Μια πλασματική κοινωνικοποίηση,  παρέα και σύνδεση, που ωστόσο τελειώνει όταν κλείσει ο υπολογιστής.

Στην Ευρώπη δυσκολευόμαστε να αποδεχτούμε την πραγματικότητα, καθώς –ιδιαίτερα στον Νότο– παραμένουμε προσκολλημένοι στη φαντασίωση της οικογενειακής φροντίδας. Οπως και οι ιάπωνες χικικομόρι, οι άνθρωποι μέσης ηλικίας επιστρέφουν όλο και περισσότερο στα πατρικά σπίτια – μόνο που εμείς το θεωρούμε ακόμη φυσιολογικό να ζουν μαζί ένας υπέργηρος και ένας άνθρωπος παραγωγικής ηλικίας και να στηρίζουν ο ένας τον άλλον στη μοναξιά και στην ανέχειά τους. Να επιβιώνει ο πενηντάρης με τη σύνταξη της μητέρας του. Να γερνάει μαζί της. Να μη βλέπει μέλλον.

Εχουμε κρύψει τη μοναξιά και τον κοινωνικό αποκλεισμό πίσω από μια εξιδανίκευση της νοσταλγίας για τις εποχές που οι οικογένειες γεννιόνταν, μεγάλωναν και πέθαιναν στα ίδια 60 τετραγωνικά, ευτυχείς και επιλήσμονες του κόσμου έξω από αυτά.

Ο κύριος Χιραγιάμα μάς φαίνεται ζηλευτός επειδή φαινομενικά έχει νικήσει τη μοναξιά του και την έχει μετατρέψει σε κάποιου είδους ιδιωτικό παράδεισο με φόντο μια απρόσωπη τερατούπολη. Είναι εύκολο να ταυτιστείς αν έχεις νιώσει έστω και λίγο αυτό το «σούβλισμα» στην καρδιά, όταν είσαι μόνος με το βιβλίο σου και τη μουσική σου και προσπαθείς να προσποιηθείς ότι δεν έχεις ανάγκη να τα μοιραστείς με κανέναν. Είναι αισιόδοξο.

Μπορείς να τη «διαβάσεις» και έτσι την ταινία. Η τέχνη, άλλωστε, αυτό κάνει: σου επιτρέπει να τη διαβάσεις όπως θέλεις. Μπορείς, πάλι, και να δεις ότι στις δύο ώρες και τρία λεπτά που διαρκεί, ο κύριος Χιραγιάμα χαμογελάει συνήθως, αλλά μόνο σε πολύ συγκεκριμένες στιγμές γίνεται πραγματικά ανθρώπινος. Εκείνες στις οποίες επιτρέπει στους άλλους ανθρώπους να διαρρήξουν την απόλυτη αυτάρκειά του.

Με όποιο κόστος.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News