Η γερμανική συνήθεια της αποταμίευσης είναι τόσο παγιωμένη που έφτασε να καθορίσει τον εθνικό χαρακτήρα των Γερμανών, σύμφωνα με τους επιμελητές μιας έκθεσης που ελπίζουν ότι μέσω αυτής θα προκαλέσουν μια, κατά τη γνώμη τους, αναγκαία συζήτηση για το αν και κατά πόσο αυτή η εμμονή είναι υγιής.

Η έκθεση με τίτλο «Αποταμίευση – Η ιστορία μιας γερμανικής αρετής», που παρουσιάζεται αυτό τον καιρό στο Γερμανικό Ιστορικό Μουσείο του Βερολίνου, επιδιώκει να αποκαλύψει γιατί η εξοικονόμηση χρημάτων έχει κεντρική θέση στη ζωή των περισσότερων Γερμανών, ακόμη και σε περιόδους ιστορικά χαμηλών επιτοκίων.

«Στη Γερμανία θεωρείται δεδομένο από όλους ότι θα πρέπει να κάνουν οικονομία, τόσο σε ιδιωτικό όσο και σε κρατικό επίπεδο», δήλωσε στον Guardian ο Ρόμπερτ Μουσάλα, ιστορικός της Οικονομίας και βασικός επιμελητής της έκθεσης, «Η ιδέα να μην χρωστάς σε κανέναν είναι ένας στόχος που αξίζει τον κόπο να επιτευχθεί με κάθε κόστος, στον οποίο κολλάει κανείς φετιχιστικά», υποστηρίζει.

Στην έκθεση, μεταξύ πολλών άλλων, παρουσιάζονται vintage μεταλλικά κουτιά, κουμπαράδες-γουρουνάκια και κάλτσες για κομπόδεμα, που έχουν χρησιμοποιηθεί σε διάφορες εποχές από την ίδρυση του γερμανικού έθνους το 1871 μέχρι σήμερα, τα οποία εικονογραφούν την καθημερινότητα της αποταμίευσης στη Γερμανία, καθώς και τον βαθμό στον οποίο έχει συνδεθεί η εξοικονόμηση χρημάτων όχι μόνο με την προσωπική ηθική αλλά και με την εξυπηρέτηση του εθνικού σκοπού.

«Η μοίρα του έθνους στηρίζεται αποκλειστικά στη δική μας δύναμη», αναφέρει η επιγραφή ενός κουτιού αποταμίευσης από την εποχή των Ναζί, ενώ πάνω σε ένα άλλο του 1900 διαβάζει κανείς: «Χωρίς οικονομίες το σεντούκι σου θα είναι άδειο. Εάν δεν έχεις τίποτα, θα είσαι βάρος».

Η έκθεση, η πρώτη που έγινε ποτέ με αυτό το θέμα,  σύμφωνα με τον Μουσάλα, αλλά και με τον διευθυντή του μουσείου, Ράφαελ Γκρος, είναι σε μεγάλο βαθμό μια απάντηση στην διεθνή οργή που προκάλεσε η χώρα τους κατά τη διάρκεια της κρίσης στην Ευρωζώνη. Η Γερμανία κατηγορήθηκε για τραυματισμό των νότιων Ευρωπαίων, ιδιαίτερα των Ελλήνων, εξαιτίας της επιμονής της να επιβληθούν μέτρα λιτότητας α λα γερμανικά ώστε να ευθυγραμιστούν τα ανεξέλεγκτα ελλείμματά τους.

«Το ερώτημα είναι γιατί συχνά οι Γερμανοί νιώθουν τόσο υπερήφανοι ως παγκόσμιοι πρωταθλητές της αποταμίευσης», δήλωσε ο Γκρος, λίγο πριν από τα εγκαίνια το περασμένο Σαββατοκύριακο.

Η έκθεση περιλαμβάνει δημοσιεύσεις διεθνών μέσων ενημέρωσης, που αντικατοπτρίζουν την οργή για την άκαμπτη γερμανική εμμονή με τη δημοσιονομική πειθαρχία. Ανάμεσά τους υπάρχει ακόμη και το εξώφυλλο ενός περιοδικού που απεικονίζει την καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ, ως τζιχαντίστρια.

Οι περισσότεροι Γερμανοί σοκάρονται στη θέα τέτοιων υπαινιγμών. Αλλά πολλοί θα αναγνωρίσουν εύκολα ότι σφίξιμο της ζώνης και τη στέρηση της απόλαυσης των καρπών της εργασίας είναι γερμανικά χαρακτηριστικά. Κάποιοι τα αποδίδουν στην προτεσταντική εργασιακή ηθική που έχει μεγάλη επιρροή στη γερμανική ζωή μέχρι σήμερα. Ωστόσο η αποταμίευση είναι πιο διαδεδομένη στο κρατίδιο της Βάδης-Βυρτεμβέργης όπου επικρατούν οι καθολικοί.

Η έκθεση εξετάζει επίσης ορισμένα διαφημιστικά σλόγκαν, όπως το εξαιρετικά επιτυχημένο «Geiz ist Geil» (ας το αποδώσουμε στα ελληνικά «Η τσιγκουνιά είναι μαγκιά»), το οποίο λανσάρισε το 2002, η Saturn, μια μεγάλη αλυσίδα καταστημάτων με ηλεκτρονικών ειδών.

«Αυτή είναι η χειρότερη φράση που έχει εφευρεθεί σε αυτή τη χώρα από την εποχή του “Heil Hitler”», λέει ο Χένρικ Μ. Μπρόντερ, ένας αμφιλεγόμενος σχολιαστής στο καθημερινό φύλλο της εφημερίδας Die Welt και ένας από τους ομιλητές που εμφανίζονται σε βίντεο της έκθεσης.

«Ενώ δεν θα δεχόμουν να πληρώνω 24 ευρώ για μια σαλάτα νισουάζ, νομίζω ότι η αποταμίευση μπορεί μερικές φορές να είναι παθολογική», δηλώνει ο Μπρόντερ. Και χαρακτηρίζει το «εθνικό άθλημα» της συλλογής κουπονιών και το πήγαινε – έλα με το αυτοκίνητο από το ένα σούπερ μάρκετ στο άλλο (πολλές φορές απέχουν πολύ μεταξύ τους) «σπατάλη της ζωής».

Η έκθεση εξετάζει επίσης την ιστορία των ταμιευτηρίων. Η πρώτη τράπεζα αποταμιεύσεων στον κόσμο ιδρύθηκε στο Αμβούργο το 1778 και πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία της στάθηκαν τα ιδεώδη της διαφώτισης για κοινωνική πρόοδο. Φτιάχτηκε για να εξυπηρετήσει τους φτωχούς των πόλεων και να τους βοηθήσει να βγουν από τη δύσκολη θέση που βρισκόντουσαν.

Αργότερα, από το 1850 περίπου και μετά, η αποταμίευση εξελίχθηκε σε κάτι σαν εθνικό κίνημα. Τα σχολεία ενθαρρύνονταν να διδάσκουν τους μαθητές τους να κάνουν οικονομία με την εισαγωγή σχολικών ταμιευτηρίων. Ταυτόχρονα, υπήρξε εκθετική αύξηση του αριθμού των αποταμιευτικών λογαριασμών.

Δεν ήταν απλά ένας τρόπος για την καταπολέμηση της φτώχειας, οι άνθρωποι άρχισαν να αποταμιεύουν για το εθνικό καλό. Μέχρι το 1875, τουλάχιστον το ένα τέταρτο των Γερμανών διέθετε λογαριασμούς ταμιευτηρίου. Οι Sparkassen (τοπικά ταμιευτήρια) χρησιμοποιήθηκαν από τις δημοτικές αρχές για τη χρηματοδότηση των νέων υποδομών της Γερμανίας.

Η δημοτικότητα της προσωπικής αποταμίευσης μεγάλωσε ακόμη περισσότερο κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, οπότε οι άνθρωποι ενθαρρύνθηκαν να επενδύσουν σε πολεμικά ομόλογα, με δελεαστικά συνθήματα που επέμεναν ότι αυτό θα οδηγούσε στη συντόμευση της σύγκρουσης και στη νίκη της Γερμανίας.

Το 1923, οι αποταμιεύσεις των Γερμανών χάθηκαν από τον υπερπληθωρισμό. Τον Μάιο εκείνης της χρονιάς, με 150 δις μάρκα μπορούσε να κατασκευαστεί μια πολυκατοικία ενώ έξι μήνες αργότερα το ποσόν αυτό αρκούσε για να αγοράσει κανείς μόλις 625 γραμμάρια κρέατος. «Είναι ένα τραύμα που εξακολουθεί να στοιχειώνει το έθνος ακόμα και σήμερα», δήλωσε ο Μουσάλα.

Πριν από την αναρρίχηση του Χίτλερ στην εξουσία, οι Ναζί, που συνήθιζαν να κατηγορούν τους Εβραίους για τα πάντα, κατάφεραν να πουλήσουν με επιτυχία την ιδέα ότι «το εβραϊκό χρηματιστικό κεφάλαιο» ήταν ο λόγος για τον υπερπληθωρισμό που εξανέμισε τις αποταμιεύσεις των Γερμανών.

Με τον τρόπο αυτό ενισχύθηκε επίσης η άποψη ότι όσοι έκαναν αποταμίευση ήταν ηθικοί και εργατικοί, ενώ οι επενδυτές έμοιαζαν με τους απρόβλεπτους τζογαδόρους που αποκόμιζαν κέρδη παρά το γεγονός ότι δεν εργάστηκαν γι’  αυτά. Τους βοήθησε επίσης να ενθαρρύνουν τη λεγόμενη “εξοικονόμηση σιδήρου”, για να χρηματοδοτήσουν τον πόλεμο. Η ιδέα αυτή ενθάρρυνε εξάλλου την «σιδηρά αποταμίευση» για την χρηματοδότηση του πολέμου.

Ένα έκθεμα, που προκαλεί οδυνηρά συναισθήματα καθώς δείχνει τον τρόπο με τον οποίο η ολέθρια αντισημιτική ιδεολογία του καθεστώτος μόλυνε βαθιά την κουλτούρα της αποταμίευσης, είναι και το βιβλιάριο που δόθηκε από το ταμιευτήριο των γονιών της στην εβραία Γκαμπριέλε Σάμσον τον Μάιο του 1933, όταν ακόμη ήταν μωρό. Λίγο αργότερα όμως ήταν εντελώς άχρηστο καθώς οι ναζιστικοί φυλετικοί νόμοι απαγόρευαν στους Εβραίους να έχουν λογαριασμούς ταμιευτηρίου ή οποιαδήποτε ιδιωτική ιδιοκτησία.

Ο Μουσάλα επισημαίνει ακόμη ότι αν και οι οικονομίες τους χάθηκαν δύο φορές – μετά τον Α’ και πάλι μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο- οι Γερμανοί δεν αποθαρρύνθηκαν. Συνεχίζουν να αποταμιεύουν, πράγμα που μας δείχνει ότι «η αποταμίευση είναι κάτι πολύ συνηθισμένο, ένα καθιερωμένο έθιμο, και όχι απλά μια οικονομική στρατηγική», είπε.

Info

• Έκθεση: «Sparen: Geschichte einer deutschen Tugend»
• Μουσείο: Deutsches Historisches Museum, Unter den Linden 2, Berlin
• Διάρκεια: 23 Μαρτίου – 26 Αυγούστου 2018, καθημερινά 10:00- 18:00
• Πληροφορίες: https://www.dhm.de

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News