Πριν από δέκα περίπου χρόνια, η αμερικανική κυβέρνηση αναζητούσε «σύμμαχο» στην έρευνα για εξωτικούς ιούς στα τροπικά δάση της Νοτιοανατολικής Ασίας. Επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο Chulalongkorn της Ταϊλάνδης αποδέχθηκαν την πρόκληση –και τη σχετική χρηματοδότηση– χωρίς να πολυσκεφτούν τους κινδύνους.

Οι Ταϊλανδοί ερευνητές άρχισαν να πηγαινοέρχονται σε απομακρυσμένες σπηλιές και δάση όπου ζουν εκατομμύρια νυχτερίδες, συμπεριλαμβανομένων ειδών που είναι γνωστό ότι μεταφέρουν ασθένειες θανατηφόρες για τον άνθρωπο.

Όμως προκλήθηκε «θόρυβος» σχετικά με την ασφάλεια αυτής της έρευνας, αφού πολλοί από τους ερευνητές δέχονταν επανειλημμένα δαγκώματα από τις νυχτερίδες, ενώ σε μια περίπτωση μέλος της ομάδας τρυπήθηκε με τη βελόνα ενώ προσπαθούσε να πάρει δείγμα αίματος…

Κάποιοι εμβολιάστηκαν κατά της κοινής λύσσας, επισήμως δεν έγινε ποτέ γνωστή καμιά περίπτωση μόλυνσης από οποιοδήποτε ιό. Η ανησυχία όμως ήταν διάχυτη. Την άνοιξη του 2021, ο επικεφαλής της ομάδας της Ταϊλάνδης έβαλε τέλος στην έρευνα, αποφασίζοντας ότι τα εκατομμύρια δολάρια των ΗΠΑ για το κυνήγι ιών δεν ισοσκέλιζαν τον κίνδυνο.

«Το να συνεχίσεις αυτή την αποστολή είναι πολύ επικίνδυνο. Οι συνέπειες θα μπορούσαν να είναι πολύ μεγάλες, παγκοσμίως», δήλωσε στην εφημερίδα Washington Post ο επικεφαλής Νευρολόγος Thiravat Hemachudha.
Η πανδημία του κορονοϊού είναι για πολλούς επιστήμονες ένα πολύ «τρανταχτό» παράδειγμα για το τι μπορεί να συμβεί όταν «μπλέκεις» με άγνωστους ιούς.

Όπως γράφει η Washington Post, η τριετής παγκόσμια μάχη κατά της νόσου Covid-19 έχει θέσει σε σοβαρή αμφισβήτηση τη συμβατική σκέψη για τη βιοασφάλεια και έχει δημιουργήσει ένα νέο πρίσμα θεώρησης πολλών – μέχρι πρότινος ευρέως αποδεκτών – πρακτικών έρευνας άγνωστων παθογόνων.

Στοιχεία που αποκαλύπτει η Post, δείχνουν ότι έχουν τα ισχύοντα μέτρα ασφάλειας είναι πλέον παρωχημένα και ότι είναι άγνωστος ο ακριβής αριθμός των εργαστηρίων που διαχειρίζονται δυνητικά επικίνδυνα παθογόνα – υπολογίζονται πάντως σε χιλιάδες.

Η εφημερίδα αναφέρει ακόμη ότι πολλοί εμπειρογνώμονες αλλά και κυβερνητικοί αξιωματούχοι – ακόμη και της σημερινής κυβέρνησης Μπάιντεν – έχουν κατά καιρούς παραδεχτεί ότι υπάρχουν «κενά» στις επικίνδυνες έρευνες για άγνωστα παθογόνα. Όπως επιχειρηματολογούν πολλοί επιστήμονες, οι ελλείψεις σχετίζονται άμεσα με το γεγονός ότι εδώ και τρία χρόνια η ακριβής προέλευση του νέου κορονοϊού παραμένει αβέβαιη. Σύμφωνα με τα ίδια επιχειρήματα, εάν δεν υπήρχαν κενά δεν θα υπήρχαν και σενάρια διαρροής του ιού από εργαστήριο…

Σύμφωνα με το ρεπορτάζ της Washington Post, το αμερικανικό ρυθμιστικό πλαίσιο δεν έχει ενσωματώσει τις νέες τεχνολογίες που θα επέτρεπαν έρευνα σε συνθετικούς – και όχι προερχόμενους από την άγρια φύση – ιούς. Η κυβέρνηση Μπάιντεν αναμένεται φέτος να επιβάλει αυστηρότερους περιορισμούς στην έρευνα με τα είδη παθογόνων που θα μπορούσαν να προκαλέσουν επιδημία ή πανδημία.

Παρά την έλλειψη προτύπων ασφαλείας και σχετικών κανόνων σε πολλές χώρες, συνεχίζουν να κατασκευάζονται ειδικά εργαστήρια μελέτης επικίνδυνων παθογόνων και οι Ηνωμένες Πολιτείες συνεχίζουν να επενδύουν δισεκατομμύρια στο σκοπό αυτό, κυρίως εκτός των συνόρων τους. Από το 2012, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν επενδύσει τουλάχιστον 3 δισεκατομμύρια δολάρια για την καταπολέμηση, την πρόληψη και την επιτήρηση ζωονοσογόνων ιών και άλλων μολυσματικών μικροβίων, σε τουλάχιστον 78 χώρες και περισσότερες από 10 περιοχές σε όλο τον κόσμο.

Όμως υπάρχουν επιστήμονες που θεωρούν ότι το κυνήγι ιών ενέχει περισσότερους κινδύνους απ’ ότι οφέλη… «Εάν κοιτάξει κανείς τη μεγάλη εικόνα, θα δει ότι επιστήμη ξεπερνά γρήγορα την πολιτική και τα ρυθμιστικά πλαίσια. Και αυτό μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την εθνική ασφάλεια και την παγκόσμια δημόσια υγεία», αναφέρει ο James Le Duc, ειδικός σε μολυσματικές ασθένειες και διευθυντής εργαστηρίου υψίστης ασφαλείας στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Galveston.

Το επικίνδυνο κυνήγι της νυχτερίδας

Στα πέριξ της Μπανγκόκ υπάρχουν καταπράσινα τροπικά δάση και απόκρημνα υψίπεδα που φιλοξενούν πολλά είδη νυχτερίδων — από εντομοφάγους που φτάνουν το μέγεθος ενός φοίνικα μέχρι μικρά είδη που τρέφονται με φρούτα.
Οι άνθρωποι μπορούν να μολυνθούν μέσω της άμεσης επαφής με τις εκκρίσεις των νυχτερίδων, συμπεριλαμβανομένων των περιττωμάτων τους, τα οποία εξορύσσονται ως λίπασμα σε περιοχές της Νοτιοανατολικής Ασίας.

Ταϊλανδοί ερευνητές εδώ και πολλά χρόνια ερευνούν εκεί για επικίνδυνα στελέχη γνωστών ιών, συμπεριλαμβανομένης της λύσσας και του ιού που προκαλεί στο σύνδρομο SARS.

Αλλά, σύμφωνα με ντοκουμέντα που επικαλείται η εφημερίδα, το «κυνήγι» που εξαπολύθηκε στην περιοχή την τελευταία δεκαετία με αμερικανική χρηματοδότηση είχε διαφορετικό στόχο: την ανακάλυψη άγνωστων μέχρι εκείνη τη στιγμή παθογόνων.

Το Πανεπιστήμιο Chulalongkorn, το παλαιότερο της Ταϊλάνδης και ένα από τα κορυφαία της Νοτιοανατολικής Ασίας στον τομέα της Βιοϊατρικής, έγινε «κόμβος» αμερικανικών ερευνών όχι για ιούς που έχουν ήδη «περάσει» από τα ζώα στον άνθρωπο αλλά για ιούς άγνωστους που θα μπορούσαν να απειλήσουν τον άνθρωπο στο μέλλον. Το ερευνητικό πρόγραμμα έλαβε το κωδικό όνομα Predict, επειδή είχε στόχο να προβλέψει τους μελλοντικούς κινδύνους.

Οι ερευνητές του δάσους έπιαναν δουλειά το σούρουπο, όταν οι νυχτερίδες άρχιζαν να ξυπνούν. Έπρεπε να πιάσουν μερικές σε δίχτυα για να συλλέξουν βιολογικά υγρά. Κάποιες φορές, έβγαζαν τα γάντια που τους δυσκόλευαν στις κινήσεις!

Ο Thiravat Hemachudha, που επέβλεπε τη συλλογή υλικού παραδέχεται πως είχε βγάλει και ο ίδιος τα γάντια του πολλές φορές. «Στην αρχή δεν θεωρούσαμε ότι υπήρχε μεγάλος κίνδυνος… Είμαστε τυχεροί που δεν πέθανε κανείς…», λέει.

Η συλλογή δειγμάτων γινόταν πολλές φορές το χρόνο και στη συνέχεια, τα δείγματα μεταφέρονταν – υπό επισφαλείς συνθήκες – στο εργαστήριο. Εκεί τα παραλάμβανε μια ομάδα που επιχειρούσε να τα «αδρανοποιήσει», να καταστήσει δηλαδή το όποιο φορτίο τους μη μολυσματικό. Ακολουθούσαν οι μοριακές αναλύσεις για τη γενετική διερεύνηση.

Όπως φαίνεται, υπήρξαν «ατυχήματα» τόσο στο συγκεκριμένο όσο και σε άλλα αντίστοιχα ερευνητικά προγράμματα. Ευτυχώς κανένα από αυτά δεν υπήρξε μοιραίο για την Δημόσια Υγεία.

Το 2018 στο εργαστήριο της Ταϊλάνδης και στον όροφο όπου συνεχιζόταν η έρευνα των νυχτερίδων, υπήρξε βλάβη στο σύστημα πίεσης αέρα το οποίο είχε σχεδιαστεί για να εμποδίζει την μετάδοση παθογόνων μέσω του αέρα. Το εργαστήριο έκλεισε για 6 μήνες. Δεν αναφέρθηκε περιστατικό μόλυνσης κάποιου εργαζόμενου.

Στις αρχές του 2021, με τους θανάτους από κορονοϊό να ξεπερνούν τις 25.000 στην Ταϊλάνδη, ο επικεφαλής της έρευνας ενημέρωσε τις Ηνωμένες Πολιτείες πως το κυνήγι έλαβε τέλος…

Πολλοί οι κυνηγοί, λίγα τα στοιχεία για την ασφάλεια

Μέχρι τις αρχές του αιώνα μας, η έρευνα για θανατηφόρα παθογόνα, συμπεριλαμβανομένων των ιών Έμπολα και Μάρμπουργκ, ήταν δουλειά εργαστηρίων μετρημένων στα δάχτυλα του ενός ή το πολύ των δύο χεριών. Εκεί οι ερευνητές εργάζονταν με ειδικές προστατευτικές στολές υπό συνθήκες αποστείρωσης του αέρα που ανέπνεαν.
Όμως, μετά τις απανωτές επιθέσεις με επιστολές άνθρακα, οι Ηνωμένες Πολιτείες άρχισαν να δίνουν εκατομμύρια και οι κυβερνήσεις άλλων χωρών να τα παίρνουν κατασκευάζοντας εργαστήρια «υψίστης ασφαλείας», προωθώντας τα ως προπύργια κατά της βιοτρομοκρατίας και ως λίκνα διερεύνησης μελλοντικών επιδημιών.

Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσιάζει η Washington Post, σήμερα 69 εργαστήρια ύψιστου επιπέδου ασφάλειας (BSL-4) λειτουργούν ή είναι υπό κατασκευή σε 27 χώρες. Δέκα κατασκευάστηκαν μόνο πέρυσι!

Την ίδια στιγμή, υπολογίζονται σε χιλιάδες τα εργαστήρια του αμέσως προηγούμενου επιπέδου ασφάλειας (BSL-3) τα οποία διαχειρίζονται κατά κανόνα λιγότερο επικίνδυνα παθογόνα. Σε αυτό το επίπεδο ανήκει το εργαστήριο της Μπανγκόκ. Μόνο στις ΗΠΑ είναι καταγεγραμμένα 1.362 τέτοια εργαστήρια.

Το ρυθμιστικό πλαίσιο που ισχύει στις Ηνωμένες Πολιτείες προβλέπει την καταγραφή και επιτήρηση μόνο για τα εργαστήρια της διαβάθμισης 3 και 4 τα οποία ασχολούνται με ιούς όπως ο Έμπολα, με τον άνθρακα και 60 ακόμη παθογόνα / τοξίνες.

Το Αμερικανικό Κέντρο Ελέγχου Νόσων (CDC) είναι αρμόδιο για τον έλεγχο των εργαστηρίων. Από το 2009 έως το 2018, αναφέρονταν στο CDC κατά μέσο όρο 98 περιστατικά «ατυχήματος» ετησίως, που αφορούσαν από μικρά προβλήματα στον προστατευτικό εξοπλισμό ή τρυπήματα με μολυσμένες βελόνες αλλά κανένα «μείζον» συμβάν.
Άλλη καταγραφή που παρουσιάζει η Post αναφέρει 184 περιστατικά μεταξύ 2004 και 2018 που αφορούν όμως και εργαστήρια χαμηλότερης διαβάθμισης τα οποία δεν διαχειρίζονται τόσο επικίνδυνα υλικά.

Για τα εργαστήρια που λειτουργούν εκτός αμερικανικού εδάφους, οι πληροφορίες είναι λιγοστές. Πρόσφατη καταγραφή της Global Biolabs διαπίστωσε ότι σχεδόν 1 στα 10 εργαστήρια BSL-4 έχουν χαμηλή βαθμολογία σε ό,τι αφορά την ασφάλεια. Σε κάθε χώρα ισχύουν διαφορετικοί κανόνες, ενώ δεν υπάρχουν διεθνή υποχρεωτικά πρότυπα λειτουργίας. Η καταγραφή και παρακολούθηση είναι ακόμη πιο δύσκολη στον αναπτυσσόμενο κόσμο…

Οι μεγαλύτερες απειλές και η νόσος Χ

Από το 2017, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει αναθέσει σε διεθνή ομάδα 300 περίπου επιστημόνων και ειδικών την κατάρτιση της λίστας με τα πιο επικίνδυνα παθογόνα. Για καθένα από αυτά καταρτίζονται και σχέδια προετοιμασίας σε περίπτωση μαζικής εξάπλωσης.

Η λίστα αναθεωρείται ανά διαστήματα, σύμφωνα με τις νεότερες εξελίξεις στη Δημόσια Υγεία – τους επόμενους δύο μήνες αναμένεται η πρώτη επικαιροποίηση για το 2023.

Ο κατάλογος περιλαμβάνει «εκπροσώπους» από δεκάδες «οικογένειες» ιών και βακτηρίων αλλά και τη νόσο Χ, η οποία αντιπροσωπεύει ένα άγνωστο παθογόνο το οποίο θα μπορούσε να εμφανιστεί ανά πάσα στιγμή και να απειλή την Δημόσια Υγεία παγκοσμίως.

Τα κριτήρια κατάταξης των ιών και βακτηρίων στη λίστα δεν αφορούν μόνο την Επιδημιολογία και την Δημόσια Υγεία αλλά σχετίζονται και με τον κοινωνικοοικονομικό αντίκτυπο που θα μπορούσε να έχει το ξέσπασμά τους.
Μέχρι την αναθεώρησή της, η λίστα περιλαμβάνει τα εξής:

1. SarsCov2: ο νέος κορωνοϊός εμφανίστηκε στην Κίνα τον Δεκέμβριο του 2019 και μέχρι σήμερα έχει προκαλέσει περισσότερα από 762 εκατομμύρια κρούσματα και σχεδόν 7 εκατομμύρια θανάτους.
2. Αιμορραγικός πυρετός Κριμαίας – Κονγκο (Crimean-Congo haemorrhagic fever): Ο ιός μεταδίδεται από τα τσιμπούρια και εντοπίστηκε για πρώτη φορά το 1944 στην Κριμαία. Σήμερα ενδημεί στην Αφρική, τα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή. Έχει θνησιμότητα έως και 40% και θεωρείται πολύ επικίνδυνος για επιδημία.
3. Έμπολα: Προκαλεί αιμορραγικό πυρετό, με θνησιμότητα έως και 90! Είναι γνωστός από το 1976 και κατά καιρούς προκαλεί επιδημίες σε περιοχές της Υποσαχάριας Αφρικής. Το 2019 εγκρίθηκε το πρώτο εμβόλιο κατά του Έμπολα.
4. Ιός Marburg: Αυτό το διάστημα έχει βρεθεί στην επικαιρότητα λόγω νέου ξεσπάσματος στην Αφρική. Είναι «ξαδελφάκι» του Έμπολα και σκοτώνει έως 88% των ασθενών που μολύνει. Ταυτοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1967, όταν είχε προκαλέσει επιδημία σε κάποιες περιοχές της Γερμανίας και της Σερβίας.
5. Πυρετός Λάσα (Lassa fever): Αναγνωρίστηκε το 1969. Μεταδίδεται από το αφρικανικό ποντίκι και σήμερα ενδημεί σε χώρες της Δυτικής Αφρικής, όπου κάθε χρόνο αναφέρονται περίπου 300.000 κρούσματα και 5.000 θάνατοι.
6. MERS-CoV: Είναι ένας κορονοϊός που προκαλεί οξύ αναπνευστικό σύνδρομο και απομονώθηκε για πρώτη φορά το 2012 στη Μέση Ανατολή. Η εμφάνισή του σήμανε συναγερμό καθώς θεωρήθηκε πολύ επικίνδυνος, αλλά έως σήμερα έχει προκαλέσει λίγα κρούσματα.
7. SARS: Είναι επίσης κορονοϊός, «πρόγονος» του MERS-CoV και ο πρώτος επικίνδυνος ιός του 21ου αιώνα. Πρωτοεμφανίστηκε το 2003 στην Κίνα και στη συνέχεια εξαπλώθηκε σε 4 ακόμη χώρες.
8. Ιοί Nipah and Henipa: Ανήκουν στην ίδια «οικογένεια» με θνησιμότητα έως 70%. Εντοπίστηκαν για πρώτη φορά το 1999 στη Μαλαισία και τη Σιγκαπούρη. Θεωρείται ότι μεταδίδονται από ένα είδος νυχτερίδας.
9. Πυρετός Rift Valley fever (RVF): Οφείλεται σε ιό που μεταδίδεται από οικόσιτα ζώα. Εντοπίζεται στην Υποσαχάρια Αφρική. Μέχρι σήμερα, στην πλειονότητα των περιπτώσεων προκαλεί ήπια νόσο.
10. Ιός Zika: Μεταδίδεται από κουνούπια. Είναι γνωστός από το 1947 ενώ η πιο πρόσφατη επιδημία καταγράφηκε στη Βραζιλία το 2015. Θεωρείται πολύ επικίνδυνος για τις εγκύους, με σοβαρές επιπλοκές για το έμβρυο.
11. Νόσος Χ, η μεγάλη άγνωστη

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News