Περί το 1800, οι αρχαιολόγοι άρχισαν να ανασυνθέτουν την πολύ παλιά ιστορία της Ευρώπης από οστά αρχαίων κυνηγών – τροφοσυλλεκτών και την εμβληματική τέχνη που άφησαν πίσω τους, όπως ζωγραφιές σπηλαίων, ειδώλια γονιμότητας και αγάλματα με τον «άνθρωπο – λιοντάρι».

Την τελευταία δεκαετία, οι γενετιστές έχουν προσθέσει μια νέα διάσταση σε αυτή τη γνώση, εξάγοντας DNA από δόντια και οστά. Και τώρα, σε δύο διαφορετικές μελέτες που δημοσιεύθηκαν την 1η Μαρτίου στο Nature, ερευνητές έχουν κάνει την πιο ισχυρή ανάλυση του γενετικού αρχείου της προϊστορικής Ευρώπης, μέχρι στιγμής, γράφει στους New York Times ο Καρλ Ζίμερ.

Εξετάζοντας το DNA, που συλλέχθηκε από τα λείψανα 357 αρχαίων Ευρωπαίων, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι αρκετά κύματα κυνηγών – τροφοσυλλεκτών μετανάστευσαν στην Ευρώπη. Και εντόπισαν τουλάχιστον οκτώ πληθυσμούς, ορισμένοι από τους οποίους διαφέρουν γενετικά μεταξύ τους περισσότερο από τους σύγχρονους Ευρωπαίους και Ασιάτες. Συνυπήρξαν στην Ευρώπη για χιλιάδες χρόνια, προφανώς εμπορεύονταν εργαλεία και μοιράζονταν πολιτισμούς. Μερικές ομάδες επέζησαν μετά την εποχή των παγετώνων, ενώ άλλες εξαφανίστηκαν, έχοντας ίσως εξοντωθεί από άλλες ομάδες.

«Επιτέλους καταλαβαίνουμε τη δυναμική των Ευρωπαίων κυνηγών – τροφοσυλλεκτών», δήλωσε η Βανέσα Βιλάλμπα-Μούκο, παλαιογενετίστρια στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ για την Εξελικτική Ανθρωπολογία στη Λειψία της Γερμανίας και συγγραφέας αμφοτέρων των μελετών.

Η νέα γενετική ανάλυση υποστηρίζει ότι πριν από περίπου 8.000 χρόνια, όταν έφτασαν οι αγρότες στην Ευρώπη, συνάντησαν τους απογόνους αυτής της μακράς ιστορίας, ανθρώπους με ανοιχτόχρωμη επιδερμίδα και σκούρα μάτια στα ανατολικά και πιθανώς σκουρόχρωμους και γαλανομάτες στα δυτικά.

Η δρ Βιλάλμπα-Μούκο και οι συνεργάτες της έδωσαν σε αυτούς τους λαούς νέα ονόματα -που μπορεί να είναι τόσο δύσκολο να απομνημονευθούν όσο και τα βασίλεια του Γουέστερος  στο «Game of Thrones»…-, όπως, μεταξύ άλλων, Φουρνόλ (Κεντρική Γαλλία), Ντόλνι Βιεστονίτσε (Τσεχία), GoyetQ-2 (από τα σπήλαια Γκογιέτ στο Βέλγιο), Βιλαμπρούνα (βόρεια Ιταλία), Ομπερκάσελ (Γερμανία) και Σάιντελκινο (Ρωσία).

Αλλά οι επιστήμονες μόλις τώρα αρχίζουν να καταλαβαίνουν πώς εμφανίστηκαν τόσες πολλές διαφορετικές ομάδες πριν από 45.000 έως 5.000 χρόνια. «Δεν περίμενα αυτό το πλήθος αντικαταστάσεων και αλλαγών στην καταγωγή», είπε στους New York Times ο Κάρλες Λαλουέθα-Φοξ, διευθυντής του Μουσείου Φυσικών Επιστημών στη Βαρκελώνη και συγγραφέας μιας από τις νέες δημοσιεύσεις, «Δεν έχουμε κατανοήσει ακόμα γιατί πυροδοτήθηκαν αυτές οι μετακινήσεις. Τι συνέβη εδώ, γιατί συνέβη, είναι περίεργο».

Οι σύγχρονοι άνθρωποι εμφανίστηκαν στην Αφρική και επεκτάθηκαν σε άλλες ηπείρους πριν από περίπου 60.000 χρόνια. Πέρυσι, οι αρχαιολόγοι ανέφεραν αυτό που θα μπορούσε να είναι η αρχαιότερη απόδειξη ότι αυτοί οι άνθρωποι έφτασαν στην Ευρώπη: ένα σύνολο δοντιών 54.000 ετών σε μια γαλλική σπηλιά.

Οταν αυτές οι ομάδες έφτασαν στην Ευρώπη, οι Νεάντερταλ ζούσαν ήδη σε όλη την ήπειρο για περισσότερα από 100.000 χρόνια. Οι Νεάντερταλ εξαφανίστηκαν πριν από περίπου 40.000 χρόνια, ίσως επειδή οι σύγχρονοι άνθρωποι τους ανταγωνίστηκαν και τους νίκησαν με ανώτερα εργαλεία.

Αλλά το παλαιότερο DNA των σύγχρονων ανθρώπων στην Ευρώπη, που χρονολογείται πριν από 45.000 χρόνια, υπονομεύει μια τόσο απλή ιστορία. Προέρχεται από ανθρώπους, που ανήκαν σε έναν χαμένο κλάδο του ανθρώπινου γενεαλογικού δέντρου. Οι πρόγονοί τους ήταν μέρος της επέκτασης έξω από την Αφρική, αλλά χωρίστηκαν μόνοι τους πριν χωριστούν οι πρόγονοι των ζωντανών Ευρωπαίων και Ασιατών.

Αυτοί οι πρώτοι Ευρωπαίοι δεν έχουν σχεδόν καμία γενετική σχέση με νεότερα υπολείμματα κυνηγών – τροφοσυλλεκτών. Φαίνεται ότι οι πρώτοι σύγχρονοι άνθρωποι στην Ευρώπη μπορεί να έχουν εξαφανιστεί μαζί με τους Νεάντερταλ, δήλωσε ο Κόζιμο Ποστ παλαιογενετιστής στο Πανεπιστήμιο του Τίμπιγκεν στη Γερμανία και συγγραφέας των δύο νέων δημοσιεύσεων: «Είναι πραγματικά πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι πρώτοι σύγχρονοι άνθρωποι δυσκολεύτηκαν επίσης να επιβιώσουν πραγματικά», είπε ο δρ Ποστ.

Πριν από την εμφάνιση της ανάλυσης του αρχαίου DNA, οι αρχαιολόγοι έδιναν ονόματα σε πολιτισμούς με βάση το στυλ των πραγμάτων που έφτιαχναν. Ο αρχαιότερος σύγχρονος ανθρώπινος πολιτισμός στην Ευρώπη είναι των Aurignacians, που πήρε το όνομά του από τις παλαιότερες σπηλαιογραφίες και γλυπτά της ηπείρου που βρέθηκαν στο προϊστορικό σπήλαιο Ορινιάκ στη νότια Γαλλία.

Πριν από περίπου 33.000 χρόνια, καθώς το κλίμα έγινε κρύο, ένας νέος πολιτισμός που ονομάζεται Gravettian εμφανίστηκε σε όλη την Ευρώπη. Οι κυνηγοί Γκραβετίαν κατασκεύαζαν δόρατα για να σκοτώνουν μαλλιαρά μαμούθ και άλλα μεγάλα θηράματα. Κατασκεύασαν επίσης τα λεγόμενα ειδώλια της Αφροδίτης, που μπορεί να αντιπροσώπευαν τη γονιμότητα.

Ο δρ Ποστ και οι συνεργάτες του βρήκαν DNA σε λείψανα Γκραβετίαν διάσπαρτα σε όλη την Ευρώπη. Οι επιστήμονες περίμεναν ότι όλα αυτά τα άτομα προέρχονταν από τον ίδιο γενετικό πληθυσμό, αλλά αντίθετα βρήκαν δύο ξεχωριστές ομάδες: μία στη Γαλλία και την Ισπανία και μία άλλη στην Ιταλία, την Τσεχική Δημοκρατία και τη Γερμανία.

«Ηταν πολύ διαφορετικοί, και αυτό ήταν πολύ μεγάλη έκπληξη για εμάς γιατί είχαν τον ίδιο πολιτισμό», είπε ο δρ Ποστ. Ο δρ Ποστ και οι συνάδελφοί του ονόμασαν τον δυτικό πληθυσμό Φουρνόλ, και βρήκαν μια γενετική σύνδεση μεταξύ αυτής της ομάδας και λειψάνων Ορινιασιάν 35.000 ετών στο Βέλγιο. Ακόμη, ονόμασαν την ανατολική ομάδα Βιεστονίτσε και ανακάλυψαν ότι μοιράζονταν μια καταγωγή με κυνηγούς – τροφοσυλλέκτες 34.000 ετών που ζούσαν στη Ρωσία.

Αυτό το γενετικό χάσμα οδήγησε τον δρ Ποστ και τους συναδέλφους του να υποστηρίξουν ότι οι Φουρνόλ και οι Βιεστονίτσε ανήκαν σε δύο κύματα που μετανάστευσαν στην Ευρώπη χωριστά. Αφού έφτασαν, έζησαν για αρκετές χιλιάδες χρόνια με τον πολιτισμό Γκραβετίαν παραμένοντας, όμως, γενετικά διακριτοί.

«Αυτό το αποτέλεσμα είναι, κατά τη γνώμη μου, πρωτοποριακό», δήλωσε στους New York Times η Αναΐς Λουιζά Βινιόλ, αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού που δεν συμμετείχε στη μελέτη. Η δρ Βινιόλ είπε ότι οι αρχαιολόγοι θα μπορούσαν τώρα να διερευνήσουν το είδος των πολιτιστικών επαφών που είχαν αυτοί οι δύο πληθυσμοί. Είναι σαφές από τη νέα μελέτη ότι δεν ήταν εντελώς απομονωμένοι μεταξύ τους. Στο Βέλγιο, οι επιστήμονες ανακάλυψαν υπολείμματα 30.000 ετών με ένα μείγμα καταβολών Φουρνόλ και Βιεστονίτσε.

Ο Γιούργκεν Ρίχτερ, αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Κολωνίας, που δεν συμμετείχε στις νέες μελέτες, υποθέτει ότι σε σποραδικές επαφές μεταξύ των δύο λαών, μπορεί να μοιράζονταν πολιτιστικές ιδέες και αντικείμενα, όπως τα ειδώλια γονιμότητας: «Δεν εκπλήσσομαι καθόλου», είπε για τα νέα ευρήματα.

Πριν από περίπου 26.000 χρόνια, οι δύο ομάδες αντιμετώπισαν μια νέα απειλή για την επιβίωσή τους: ένα προχωρημένο τείχος από παγετώνες. Κατά τη διάρκεια της Εποχής των Παγετώνων, από 26.000 έως 19.000 χρόνια πριν, οι Ευρωπαίοι κυνηγοί – τροφοσυλλέκτες αποκλείστηκαν από μεγάλο μέρος της ηπείρου, επιζώντας μόνο στα νότια καταφύγια.

Η δρ Βιλάλμπα – Μούκο  και οι συνεργάτες της έριξαν φως στο καταφύγιο της Ιβηρικής χερσονήσου, της περιοχής που τώρα καταλαμβάνεται από την Ισπανία και την Πορτογαλία, μελετώντας το DNA στα δόντια ενός άνδρα 23.000 ετών, που βρέθηκε σε μια σπηλιά στη νότια Ισπανία. Το γενετικό υλικό του αποκάλυψε ότι ανήκε σε ανθρώπους του Φουρνόλ, που ζούσαν στην Ιβηρία πριν από την Εποχή των Παγετώνων. Οι ερευνητές βρήκαν επίσης γενετικούς δείκτες, που τον συνδέουν με έναν σκελετό 45.000 ετών που ανακαλύφθηκε στη Βουλγαρία.

Οταν οι παγετώνες υποχώρησαν, ορισμένοι απόγονοι των Φουρνόλ συνέχισαν να ζουν στην Ιβηρική χερσόνησο. Αλλοι, όμως, επεκτάθηκαν βόρεια ως νέος πληθυσμός, τον οποίο ο δρ Ποστ και οι συνεργάτες του ονόμασαν GoyetQ2. «Φαίνεται πραγματικά σαν ένας λαός της Ευρώπης μετά το τελευταίο μάξιμουμ των παγετώνων», είπε.

Οι Βιεστονίτσε, αντίθετα, δεν επέζησαν της Εποχής των Παγετώνων. Στην πιο μεγάλη ένταση των παγετώνων οι Βιεστόνιτσε μπορεί να άντεξαν για ένα διάστημα στην Ιταλία. Αλλά ο δρ Ποστ και οι συνεργάτες του δεν βρήκαν καταγωγή Βιεστονίτσε στους Ευρωπαίους μετά την Εποχή των Παγετώνων. Αντίθετα, ανακάλυψαν έναν πληθυσμό κυνηγών – τροφοσυλλεκτών, που φαίνεται ότι είχαν επεκταθεί από τα Βαλκάνια, γνωστοί ως Βίλαμπρούνα. Μετακόμισαν στην Ιταλία και αντικατέστησαν τους Βιεστονίτσε.

Για αρκετές χιλιάδες χρόνια, οι Βιλαμπρούνα περιορίζονταν στη νότια Ευρώπη. Στη συνέχεια, πριν από 14.000 χρόνια, διέσχισαν τις Αλπεις και συνάντησαν τους GoyetQ2 στα βόρεια. Ενας νέος πληθυσμός εμφανίστηκε, με καταγωγή τρία μέρη Βιλαμπρούνα σε ένα μέρος GoyetQ2.

Αυτά τα νέα άτομα, τα οποία ο δρ Ποστ και οι συνάδελφοί του ονόμασαν Ομπερκάσελ επεκτάθηκαν σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης, αντικαθιστώντας τον παλιό πληθυσμό των GoyetQ2.

Ο δρ Ποστ υπέθεσε ότι μια άλλη κλιματική αλλαγή θα μπορούσε να εξηγήσει αυτό το νέο κύμα. Πριν από περίπου 14.000 χρόνια, ένας παλμός μεγάλης θερμότητας παρήγαγε δάση σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης. Οι άνθρωποι του Ομπερκάσελ μπορεί να ήταν καλύτεροι στο κυνήγι στα δάση, ενώ οι GoyetQ2 υποχώρησαν όταν οι στέπες συρρικνώθηκαν.

Στα ανατολικά, οι Ομπερκάσελ  συνάντησαν μια νέα ομάδα κυνηγών – τροφοσυλλεκτών, που πιθανότατα έφτασαν από τη Ρωσία. Οι επιστήμονες ονόμασαν τους απογόνους αυτής της ομάδας, που ζούσαν στην Ουκρανία και τις γύρω περιοχές, Σάιντελκινο.

Αλλά στην Ιβηρική χερσόνησο, δεν υπήρξαν μεγάλες κινήσεις νεοφερμένων, που αντικατέστησαν τους παλαιότερους λαούς. Οι Ιβηρες μετά την Εποχή των Παγετώνων εξακολουθούσαν να κατάγονται σε μεγάλο βαθμό από τους Φουρνόλ που είχαν φτάσει εκεί χιλιάδες χρόνια πριν αυξηθούν οι παγετώνες. Οι Βιλαμπρούνα μετακόμισαν στη βόρεια Ισπανία, αλλά πρόσθεσαν το DNA τους στο μείγμα αντί να αντικαταστήσουν αυτούς που ήταν εκεί πριν.

Οταν οι πρώτοι αγρότες έφτασαν στην Ευρώπη από την Τουρκία πριν από περίπου 8.000 χρόνια, τρεις μεγάλες ομάδες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών ευδοκίμησαν σε όλη την Ευρώπη: οι Ιβηρες, οι Ομπερκάσελ και οι Σάιντελκινο. Οι ζωντανοί Ευρωπαίοι φέρουν μερικά από τα γονίδιά τους, τα οποία επέτρεψαν στον δρ Ποστ και τους συναδέλφους του να κάνουν κάποιες εικασίες βάσει γνώσεων σχετικά με τη φυσική εμφάνιση των αρχαίων πληθυσμών.

Οι άνθρωποι Σάιντελκινο στα ανατολικά είχαν γονίδια, που σχετίζονται με σκούρα μάτια και ανοιχτόχρωμο δέρμα. Αντίθετα, οι Ομπερκάσελ στα δυτικά, πιθανόν είχαν μπλε μάτια και ίσως σκούρο δέρμα, αν και είναι πιο δύσκολο να είμαστε σίγουροι για την εμφάνισή τους από ό,τι για τους Σάιντελκινο.

Αυτές οι τρεις ομάδες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών παρέμειναν απομονωμένες μεταξύ τους για περίπου 6.000 χρόνια, μέχρι να φτάσουν οι αγρότες από την Τουρκία. Μετά από την έλευση της γεωργίας, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι οι τρεις ομάδες άρχισαν να αναμειγνύονται. Είναι πιθανό ότι η εξάπλωση της γεωργικής γης τους ανάγκασε να μετακινηθούν στα όρια της Ευρώπης για να επιβιώσουν. Με την πάροδο του χρόνου, όμως, απορροφήθηκαν από τις αγροτικές κοινότητες που τους περιέβαλλαν.

Ο Λουντοβίκ Ορλαντό, μοριακός αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο Πολ Σαμπατιέ της Τουλούζης στη Γαλλία που δεν συμμετείχε στη νέα έρευνα, είπε στους New York Times ότι ήταν ένα ορόσημο στη μελέτη των πρώιμων ανθρώπων: «Εμεινα πραγματικά έκπληκτος», είπε.

Ο δρ Ορλαντό παρατήρησε ότι κάθε ήπειρος θα έχει πιθανότατα τη δική της ιστορία μεταναστεύσεων κυνηγών-τροφοσυλλεκτών. Οι ερευνητές μπόρεσαν να μελετήσουν την ιστορία της Ευρώπης με τόσο μεγάλη λεπτομέρεια, επωφελούμενοι από λείψανα 150 ετών, που είναι αποθηκευμένα σε ευρωπαϊκά μουσεία.

Προέβλεψε, ωστόσο, ότι οι επιστήμονες δεν θα χρειαστεί να βρουν πολλούς νέους σκελετούς σε άλλες ηπείρους για να ανακατασκευάσουν τις γενετικές τους ιστορίες, επειδή είναι πλέον δυνατό να εξαχθεί ανθρώπινο DNA από ιζήματα σπηλαίων αντί να αναζητηθούν οστά και δόντια: «Δεν μπορούμε να αναπτύξουμε ένα ευρωκεντρικό όραμα για το παρελθόν», επεσήμανε ο δρ Ορλάντο…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News