Η είδηση που δημοσιεύτηκε στο Bloomberg τον περασμένο μήνα προκάλεσε έκπληξη στους οικονομικούς κύκλους. Οχι γιατί ο 51χρονος Αντριου Φορμάικα ανακοίνωσε ξαφνικά την παραίτησή του από τη θέση του CEO  της Jupiter Asset Management αλλά για το τι σκοπεύει να κάνει εγκαταλείποντας την αξίας 67,9 εκατ. δολαρίων βρετανική εταιρεία επενδύσεων, της οποίας ηγείτο τα τελευταία πέντε χρόνια. Μετά από τρεις δεκαετίες στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο Φορμάικα δήλωσε ότι σκοπεύει  να επιστρέψει στην πατρίδα του την Αυστραλία για να είναι κοντά στους γονείς του. Τι θα κάνει; «Θέλω απλώς να πάω να καθίσω στην παραλία και να μην κάνω τίποτα», είπε μιλώντας στη Λουκία Γυφτοπούλου του Bloomberg, «Δεν σκέφτομαι τίποτε άλλο».

Νομίζετε ότι είναι απλό να κάθεσαι στην παραλία και να μην κάνεις τίποτα;  Βέβαια, ίσως, είναι πιο απλό για κάποιον με την οικονομική επιφάνεια του Φορμάικα να αφήσει τη δουλειά του και να μην κάνει τίποτα απολύτως (γιατί για κάποιους λόγους έφτασε και ξεπέρασε τα όριά του ο άνθρωπος, να μην το υποτιμούμε κι αυτό) αλλά για κάποιον εργασιομανή εύκολο δεν είναι.

Οπως λέει ο Αλτζερνον στο αριστούργημα του Οσκαρ Γουάιλντ «Η σημασία του να είσαι σοβαρός», «Είναι πάρα πολύ δύσκολο να μην κάνεις τίποτα»…

Πας για παράδειγμα διακοπές· έχετε δοκιμάσει ποτέ να μην κάνετε απολύτως τίποτα για δύο εβδομάδες, έστω μία; Οσο κι αν προσπάθησα, εγώ πάντως δεν τα κατάφερα, όχι μια εβδομάδα, ούτε μια μέρα. Το να μένω ακίνητη, σε μια ξαπλώστρα στην παραλία ή στη δροσιά ενός πλάτανου στο βουνό, μετά από μισή ώρα καταλήγει να γίνεται μαρτύριο.

Ο Φορμάικα, όμως, πήρε τη σωστή απόφαση. Στο όνομα της ευτυχίας οι σκληρά εργαζόμενοι –ανεξαρτήτως εισοδήματος- οφείλουν να μάθουν να σταματούν κάποιες στιγμές. Ακόμα και οι μηχανές, άλλωστε, χρειάζεται να σταματούν σε τακτά χρονικά διαστήματα, πόσο μάλλον οι άνθρωποι που δουλεύουν σαν μηχανές.

Με την έκδοση του ομώνυμου βιβλίου του  το 1952, ο γερμανός φιλόσοφος Γιόζεφ Πίπερ υποστήριξε ότι «Ο ελεύθερος χρόνος είναι η βάση του πολιτισμού». Τρία χρόνια αργότερα, στο έργο του «Η Υγιής Κοινωνία («The Sane Society»), ο Εριχ Φρομ παρατηρεί: «Μειώσαμε τον μέσο όρο εργασίας στο μισό περίπου από ό,τι πριν από εκατό χρόνια. Σήμερα διαθέτουμε περισσότερο ελεύθερο χρόνο από όσο τόλμησαν ποτέ να ονειρευτούν οι πρόγονοί μας. Αλλά τι έχει συμβεί; Δεν γνωρίζουμε πώς να χρησιμοποιήσουμε τον πρόσφατα αποκτηθέντα ελεύθερο χρόνο. Προσπαθούμε να σκοτώσουμε τον χρόνο, που έχουμε κερδίσει, και είμαστε ευτυχείς όταν τελειώνει άλλη μια μέρα… Η κοινωνία στο σύνολό της μπορεί να παρουσιάζει μία έλλειψη λογικής».

Πράγματι, ακόμη και το 2020 όταν μας δόθηκε η χρυσή ευκαιρία να μειώσουμε τον αριθμό των ωρών που ξοδεύουμε εργαζόμενοι ή μετακινούμενοι, οι περισσότεροι από μας δεν την εκμεταλλευτήκαμε. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με μια έκθεση, που δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο του 2020 από το Εθνικό Γραφείο Οικονομικών Ερευνών των ΗΠΑ, κατά τους πρώτους μήνες της πανδημίας ο καθημερινός χρόνος εργασίας των πνευματικά εργαζόμενων αυξήθηκε κατά 48,5 λεπτά (+8,2%).

Θέλετε ένα προσωπικό παράδειγμα; Οταν το σπίτι μου έγινε και γραφείο μου, μπορεί ο χρόνος μετακίνησης να μηδενίστηκε, ωστόσο η δουλειά άρχισε να εισχωρεί στα βράδια μου και στα Σαββατοκύριακά μου. Παρόλο ότι έκανα τεράστιες προσπάθειες για να κρατάω τα όρια, που χώριζαν παλιότερα τη δουλειά από την προσωπική ζωή, δεν τα καταφέρνω πάντα. (Τον περασμένο χειμώνα,  για παράδειγμα, έβλεπα πεισματικά μια σειρά, που άρχιζε κάθε βράδυ στις 9μμ, μόνο και μόνο για να βάζω αυτά τα άτιμα τα όρια, αλλά ακόμα και στο διάλειμμα για διαφημίσεις έτρεχα στο γραφείο μου στο διπλανό δωμάτιο για να ελέγξω τα μέιλ μου…). Και δεν είμαι η μόνη. Το έχουμε συζητήσει κατ΄ επανάληψη με φίλες / φίλους, που κάνουν τηλεργασία. Ολοι έχουμε πάθει το ίδιο: αν και θέλαμε με τον τρόπο αυτό να εξασφαλίσουμε λίγο περισσότερο ελεύθερο χρόνο, και ήταν στο χέρι μας, στην πραγματικότητα παραμένει κατά παράξενο τρόπο απρόσιτος.

Οπως γράφει στο Atlantic, ο Αρθουρ Σ. Μπρουκς, καθηγητής των Harvard Kennedy School και Harvard Business School, ένας από τους λόγους που πολλοί άνθρωποι αντιστέκονται στον ελεύθερο χρόνο είναι, αναμφίβολα, ότι σε όλη μας τη ζωή, ακούμε ότι «ο χρόνος είναι χρήμα». Μπορεί να εργαζόμαστε για να έχουμε ελεύθερο χρόνο, αλλά στην πραγματικότητα το να ξοδεύουμε αυτό τον χρόνο, που κερδίζουμε, είναι σαν να παραιτούμαστε από μισθούς. Δεν είναι περίεργο που μπαίνουμε στον πειρασμό να επιστρέψουμε στη δουλειά, λέει ο Μπρουκς: είμαστε ταυτόχρονα ο Εμπενίζερ Σκρουτζ και ο Μπομπ Κράτσιτ (ο κακοπληρωμένος κλητήρας του Σκρουτζ, στη «Χριστουγεννιάτικη Ιστορία» του Ντίκενς).

Η επιλογή του ελεύθερου χρόνου αντί της εργασίας, ακόμη και αν έχεις εργαστεί πολύ, μπορεί να σε κάνει να νιώσεις ενοχές. Περιβόητος εργασιομανής, ο φιλόσοφος Μπέρτραντ Ράσελ, σε άρθρο του το 1932 στο Harper’s Magazine,  αναφέρθηκε σε «μια συνείδηση ​​που με έκανε να δουλεύω σκληρά». Αναγνώρισε, ωστόσο, ότι αυτή η συνείδηση ​​ήταν «σκάρτη» και πρότεινε μια καμπάνια «για να παρακινηθούν οι καλοί νέοι να μην κάνουν τίποτα». (Ωστόσο, δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι ο ίδιος –ή κάποιος άλλος- ακολούθησε ποτέ αυτή την καμπάνια)

Το 2014, σε μια μελέτη 11 ερευνών, οι ερευνητές άφησαν ανθρώπους σε ένα δωμάτιο, μόνους για 6 – 15 λεπτά χωρίς να κάνουν τίποτα άλλο παρά μόνο να σκέφτονται, και διαπίστωσαν ότι οι συμμετέχοντες προτιμούσαν να κάνουν οτιδήποτε ακόμη και ηλεκτροσόκ στον εαυτό τους, αντί να μείνουν μόνοι με τις σκέψεις τους. Με άλλα λόγια, από το να μην κάνουν τίποτα, οι περισσότεροι προτιμούσαν να κάνουν κάτι ακόμη κι αν αυτό ήταν αρνητικό. Ακόμη και ο πόνος —πόσο μάλλον το χάζι στα social media—είναι καλύτερος από το να είσαι μόνος με τις σκέψεις σου…

Και όμως. Οι ψυχολόγοι λένε ότι, το να μάθεις να μην κάνεις τίποτα κάνει καλό. Ο διαλογισμός και η ανία ενισχύουν τη δημιουργικότητα. Οταν αφήνουμε το μυαλό μας να περιφέρεται ελεύθερο κατά τη διάρκεια μη δομημένων και μη απαιτητικών εργασιών μπορεί να μας κάνει καλύτερους στη δημιουργική επίλυση προβλημάτων.

Η ασυνείδητη σκέψη κατά τη διάρκεια της αδράνειας μπορεί να παράγει πιο πρωτότυπες ιδέες: Ο Ρενέ Ντεκάρτ (Καρτέσιος), για παράδειγμα, λέγεται ότι επινόησε το καρτεσιανό σύστημα συντεταγμένων (ορθογώνιο σύστημα συντεταγμένων που χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει ένα σημείο στο επίπεδο ή στο χώρο) στο κρεβάτι του, παρατηρώντας μια μύγα να περπατά στο ταβάνι. Και ο Αϊνστάιν διατύπωσε τη γενική θεωρία της σχετικότητας ονειροπολώντας.

Το να βαριόμαστε λίγο μπορεί επίσης να μας αναζωογονήσει: Ο Ανδρέας Ελπιδώρου, καθηγητής Φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο του Λούισβιλ, στο άρθρο του «Η φωτεινή πλευρά της πλήξης» στο Frontiers in Psychology, υποστηρίζει ότι η πλήξη μπορεί να μας κάνει να βλέπουμε ότι οι συνηθισμένες μας δραστηριότητες είναι σημαντικές και έχουν νόημα.

Αν και καμία μελέτη δεν το λέει συγκεκριμένα, όπως γράφει στο άρθρο του στο Atlantic, ο αμερικανός καθηγητής Αρθουρ Σ. Μπρουκς υποψιάζεται ότι το να μην κάνουμε τίποτα, αν μπορούμε να το κάνουμε καλά, μας κάνει επίσης πιο ευτυχισμένους. Κάποιοι το πετυχαίνουν αβίαστα, στους υπόλοιπους προτείνει τα εξής τρία βήματα:

1. Ξεκινήστε σιγά – σιγά

Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε μάθει από την παιδική μας ηλικία ότι η αδράνεια είναι μια συνήθεια που πρέπει να αποφεύγουμε. Στην πραγματικότητα, όμως, είναι μια συνήθεια που χρειάζεται να υιοθετήσουμε, πράγμα που απαιτεί συνειδητή εξάσκηση. Πριν, λοιπόν, προσπαθήσετε να καθίσετε σε μια παραλία χωρίς να κάνετε τίποτα απολύτως για μια ολόκληρη εβδομάδα, ξεκινήστε σιγά σιγά. Καθίστε για πέντε λεπτά σε ένα ήσυχο μέρος, ιδανικά με ευχάριστη θέα, αποφεύγοντας την τεχνολογία.  Κάνοντάς το, το μυαλό σας θα εισέλθει σε αυτό που οι νευροεπιστήμονες αποκαλούν «προεπιλεγμένο δίκτυο» ή δίκτυο φαντασίας, στο οποίο μπορούν να ξεκουραστούν οι περιοχές του εγκεφάλου, που χρησιμοποιούνται για συγκεντρωμένη εργασία. Οταν τα πέντε σας φαίνονται, πλέον, εύκολα και φυσικά, αυξήστε τον χρόνο αδράνειας κατά πέντε λεπτά. Και επαναλάβετε μέχρι να μπορείτε να κάθεστε άνετα έτσι για 20 λεπτά κάθε μέρα.

2. Κάντε διακοπές χωρίς πρόγραμμα

Ο μηχανικός Λάιντι Κλοτζ, καθηγητής Αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια, υποστηρίζει ότι μια από τις πιο παραγνωρισμένες τεχνικές για τη βελτίωση της ζωής μας είναι το να απλοποιούμε τα πράγματα και να αφαιρούμε. Διεξήγαγε, μάλιστα, ένα πείραμα δίνοντας στους ανθρώπους ένα γεμάτο πρόγραμμα διακοπών, τους επιτρεπόταν, όμως, να αφαιρέσουν δραστηριότητες. Πολύ λίγοι το έκαναν (ίσως από φόβο ότι θα έχαναν κάτι), παρά το γεγονός ότι το πρόγραμμα ήταν πιεστικό. Ο Κλοτζ παρατήρησε ότι ήταν η λάθος επιλογή.

Αφού, λοιπόν, κατακτήσετε την τέχνη του καθημερινού ελεύθερου χρόνου, τραβήξτε αυτή την αρχή στα άκρα της κάνοντας διακοπές κάπου όπου μπορείτε να απολαύσετε ουσιαστικά απεριόριστη αδράνεια. Βέβαια δεν θα κοιτάτε μόνο τον τοίχο. Κάνοντας, όμως, ελάχιστα θα έχετε την ευκαιρία να νιώσετε τη βαθιά ανανέωση, που μόνο η αληθινή αναψυχή μπορεί να προσφέρει, και να μην μετατρέψετε τις διακοπές σας στο δικό τους είδος δουλείας.

3. Επιλέξτε απαλά ενδιαφέροντα

Επιλέξτε δραστηριότητες που μπορούν να κρατήσουν απαλά την προσοχή σας, ενώ σας αφήνουν επίσης άφθονα περιθώρια  διανοητικών ελιγμών. Είναι αυτό που τρεις ψυχολόγοι του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν αποκαλούν «ήπια γοητεία», την οποία μπορεί να τη βρείτε περπατώντας στη φύση ή παρακολουθώντας τα κύματα. Αντίθετα, η «σκληρή γοητεία» (όταν για παράδειγμα βλέπετε τηλεόραση) δεν είναι τόσο ευεργετική γιατί τραβάει την προσοχή και αποκλείει την περιπλάνηση του μυαλού. Πράγματι, σε μια μελέτη του 2018, οι ερωτηθέντες είπαν ότι το περπάτημα στη φύση ήταν 15% πιο αποτελεσματικό στο να τους βοηθήσει να «ξεφύγουν από όλα», από το να βλέπουν τηλεόραση.

Κάποιος βέβαια μπορεί να τραβήξει την αδράνεια στα άκρα, ρισκάροντας να γίνει σαν τον τεμπέλη που, όταν τον ρωτούν «Τι κάνεις;» απαντά, «Οσο το δυνατόν λιγότερα». Το κόλπο, γράφει ο Αρθουρ Σ. Μπρουκς στο Atlantic είναι να αποφύγετε να είστε είτε εργασιομανής είτε τεμπέλης. Το θέμα είναι να βρεθεί η ισορροπία μεταξύ εργασίας και αναψυχής, όπου κανένα από τα δύο δεν παραμελείται ούτε παραγκωνίζει το ένα το άλλο. Και τα δύο θα πρέπει να είναι στη λίστα των υποχρεώσεών σας, για να τα αναλαμβάνετε με σκοπό και σοβαρότητα σε καθορισμένα μέρη και ώρες.

Αν, πάλι, ο προγραμματισμός του ελεύθερου χρόνου σάς φαίνεται αφύσικος, σκεφτείτε τον τρόπο με τον οποίο η καλή υγεία απαιτεί να προγραμματίζετε τα γεύματά σας και να ασκείστε μια συγκεκριμένη ώρα κάθε μέρα για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Προγραμματίστε, λοιπόν, και έναν «λευκό χώρο» μέσα στην ημέρα και κρατήστε τον εκτός ορίων από τυραννικά επείγουσες ανάγκες της δουλειάς (καθώς και από το φαγητό και την άσκηση), χωρίς ενοχές ή την ανησυχία ότι η «σπατάλη» αυτού του χρόνου θα σας κάνει κατά κάποιο τρόπο φτωχότερους…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News