Η ανάλυση για την κατάσταση που επικρατεί σήμερα στην Ευρώπη, όπως την κατέθεσε ο διακεκριμένος πολιτικός σχολιαστής των Financial Times Τζανάν Γκανές, ξεκινά με δύο απλές διαπιστώσεις. Πρώτον, δεν έχει δικό της πετρέλαιο και φυσικό αέριο, όπως έχουν οι ΗΠΑ, και δεύτερον, η άμυνά της στηρίζεται στην ομπρέλα των ΗΠΑ.

Η εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία λειτούργησε σαν βάρβαρο ξυπνητήρι για την Ευρώπη. «Η αφελής κοσμοθεωρία της κατέρρευσε» σχολίασε ο Γκανές, επισημαίνοντας ότι η διασφάλιση της ειρήνης στο εσωτερικό της, χάρη στο νομικό-θεσμικό οικοδόμημα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, προκάλεσε τύφλωση για τους κινδύνους που έκρυβαν οι συγκρούσεις εκτός της επικράτειάς της.  

Η αναγκαστική απομάκρυνση της ΕΕ από τον Πούτιν το 2022, στο ενεργειακό άρμα του οποίου την είχε δέσει η πρώην Καγκελάριος της Γερμανίας Ανγκελα Μέρκελ, σήμανε το τέλος μιας εποχής ψευδαισθήσεων.  

Υπάρχουν δικαιολογίες για τα στρατηγικά λάθη στα οποία οδήγησαν οι Γερμανοί την ΕΕ; Ισως. Δεν συγκαταλέγεται όμως σε αυτές η ιδεοληψία ότι οι εμπορικές σχέσεις διασφαλίζουν την ειρήνη, όταν ήδη από το 2018 η Ουάσινγκτον –ακόμη και ο Τραμπ– προειδοποιούσε για τους κινδύνους της εξάρτησης από την ενέργεια του Πούτιν. Υπήρχε, άλλωστε, το ιστορικό παράδειγμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν η ύπαρξη εμπορικών σχέσεων δεν εμπόδισε την ένοπλη σύγκρουση. 

Κατά τους FT, καθώς φεύγει το 2022, το καλύτερο που μπορεί να βρει ως δικαιολογία η Γερμανία είναι ότι και άλλες ευρωπαϊκές χώρες άλλαξαν πορεία υπό το βάρος των περιστάσεων. Αυτή ήταν η χρονιά που η Σουηδία εγκατέλειψε την ουδετερότητά της στις παγκόσμιες υποθέσεις «όπου υπήρξε μια ανεδαφική έπαρση». Η εικόνα που διατηρεί για τον εαυτό της η Γαλλία ως γέφυρα προς την Ανατολή και ως ειδική για τη ρωσική ψυχή «προκαλεί πια περισσότερο γέλιο, παρά αποτελέσματα». Ενώ η εφημερίδα θυμίζει ότι και το άνοιγμα της Βρετανίας στον προερχόμενο από το Κρεμλίνο πλούτο ανήκει πια στο παρελθόν. 

Η τάση είναι σαφής. Αλλωστε, στην ΕΕ έχει μειωθεί πια η φλυαρία για τη λεγόμενη ήπια ισχύ (soft power) όσο η αναγκαιότητα της «σκληρής» εκδοχής της καθίσταται οδυνηρά σαφής. «Η ΕΕ πρέπει να δεχτεί ότι, όχι απλώς η πολιτική, αλλά η ευρύτερη κοσμοθεωρία της κατέρρευσε το 2022» συμπέρανε ο Γκανές.

Ο δρόμος που διάλεξαν οι χώρες που καθόρισαν την πορεία της οδήγησε σε εσφαλμένες εκτιμήσεις, οι οποίες έθεσαν σε κίνδυνο την ασφάλεια ολόκληρης της Ευρώπης. Για παράδειγμα, η απουσία αμυντικών δαπανών ήταν μια επιλογή που θα χρειαστεί μια ολόκληρη γενιά για να αντιστραφεί. Το ίδιο και η επιλογή της ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία, που μπορεί να κόπηκε αναγκαστικά και απότομα, αλλά η Ευρώπη κάθε άλλο παρά έχει βρει μια οικονομικά βιώσιμη εναλλακτική.

Η παραδοχή ότι η ΕΕ «διάβασε με λάθος τρόπο τον κόσμο» δεν θα είναι εύκολη υπόθεση, ενώ «το να εξηγηθεί ακριβώς γιατί ήταν τόσο αφελής είναι ακόμη πιο δύσκολο», σχολίασαν οι FT. 

Η ΕΕ αξίζει τα περισσότερα εύσημα για την ειρήνη στην ευρωπαϊκή ήπειρο μετά το 1945. Ομως, ακόμη και μέσα σε ένα επιτυχημένο εγχείρημα φωλιάζουν εσφαλμένες αντιλήψεις. Για παράδειγμα, η άποψη ότι η πιθανότητα σύγκρουσης μεταξύ των εθνών είναι κάτι μη ορθολογικό, άρα μη αναμενόμενο στον σύγχρονο κόσμο, ένα τεχνικό «σφάλμα» στην κανονική πορεία των πραγμάτων.

Η Ευρώπη δεν μπορούσε καν να διανοηθεί ότι τα συμφέροντα μπορεί να γίνουν τόσο ασυμβίβαστα και οι διαφορές τόσο βαθιές που σε κάποιες περιπτώσεις είναι αδύνατο να επιλυθούν. Οταν το πλαίσιο καθορίζεται από τέτοιες αντιλήψεις, οι ανεπαρκείς αμυντικές επενδύσεις και η εμπιστοσύνη σε εμπορικές συμφωνίες όπως αυτές με τον Πούτιν παύουν πια να αποτελούν δυσεξήγητα φαινόμενα. 

Η «τύφλωση» ήταν ήδη εκεί. Πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία, μεγάλο μέρος της ΕΕ είχε αρχίσει να προεκτείνει στον υπόλοιπο κόσμο τις ορθολογικές, νομικές και γραφειοκρατικές διαδικασίες που χαρακτηρίζουν τη λειτουργίας της. Αίφνης, το σοκ του πολέμου οδήγησε στη συνειδητοποίηση ότι ο εκτός ΕΕ κόσμος, ακόμα και η κοντινή μας γειτονιά, δεν λειτουργούσαν με τον ίδιο τρόπο. 

«Στη χειρότερη περίπτωση, η εμμονή σε ένα ευγενές θεσμικό πλαίσιο και στους καλούς τρόπους έγινε η δικαιολογία για την αποφυγή της πιο σκληρής πλευράς της ηγεσίας στο διεθνές περιβάλλον. Καθώς έχει παρέλθει πλέον ο χρόνος που αντιστοιχεί σε μια ανθρώπινη ζωή μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ευρώπη εξακολουθεί να είναι στρατιωτικά πιο αδύναμη, και ίσως απλά μια πτέρυγα της Αμερικής. Η συμβολή της στην άμυνα της Ουκρανίας είναι πολύ μικρότερη. Η Ευρώπη “θα βρισκόταν σε μπελάδες χωρίς τις ΗΠΑ”, δήλωσε η φινλανδή πρωθυπουργός Σάνα Μαρίν την περασμένη εβδομάδα, στην Αυστραλία», θύμισε o Γκανές. 

Συμπερασματικά, η απάντηση στο ερώτημα «πού πάει η Ευρώπη το 2023 χωρίς δική της Ενέργεια και Αμυνα», είναι ότι δεν μπορεί να φτάσει μακριά εάν δεν αλλάξει δραστικά. Για την Ελλάδα, η ιδέα της ευρωπαϊκής άμυνας είναι ώριμη εδώ και δεκαετίες και πλέον φέρνει «στα λόγια μας» μεγάλο μέρος των κρατών-μελών. Από την άλλη, πόσο λογικό ακούγεται, μια πλούσια ήπειρος, πολυπληθέστερη από τις ΗΠΑ, να κοιτάζει στην άλλη πλευρά ενός ωκεανού για να διασφαλίσει την άμυνά της, όπως έκανε και πριν από τον ερχομό της έγχρωμης τηλεόρασης; 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News