Πώς θα έμοιαζε άραγε η Φυσική αν δεν είχε υπάρξει ο Αϊνστάιν ή η Βιολογία χωρίς τον Δαρβίνο; Οι ήρωες και οι ηρωίδες της Επιστήμης καταγράφονται ως αναντικατάστατοι και τιμώνται ποικιλοτρόπως με τα ονόματα τους να δίνονται σε γήινα ή εξωγήινα αντικείμενα, σε ινστιτούτα, σε χημικά στοιχεία κλπ. Είναι όμως έτσι; Είναι πράγματι αυτοί οι άνθρωποι αναντικατάστατοι το έργο και οι ανακαλύψεις των οποίων δεν θα υπήρχε χωρίς αυτούς ή όπως πιστεύουν κάποιοι τίποτε δεν θα άλλαζε αφού αργά ή γρήγορα κάποιοι άλλοι θα έκαναν τις ανακαλύψεις αυτές;

Ενας τρόπος για να το ανακαλύψουμε είναι να αναρωτηθούμε το ποιος θα μπορούσε να πάρει την θέση αυτών των ανθρώπων. Ποιος άλλος θα μπορούσε να έχει αυτές τις ανακαλύψεις, ποιος άλλος θα μπορούσε να έχει διατυπώσει αυτές τις θεωρίες. Σε πολλές περιπτώσεις ανακαλύψεων έχει καταγραφεί ιστορικά ότι πολλοί βρίσκονταν στο κατόπι της και ότι εκείνοι που έγραψαν το όνομα τους σε κάθε μια εξ αυτών απλώς πρόλαβαν τους άλλους. Υπάρχουν πολλοί ερευνητές που κατά καιρούς έχουν μπει στη διαδικασία να βρουν εκείνον που θα έκανε μια σπουδαία ανακάλυψη αν δεν την είχε κάνει εκείνος που έγραψε το όνομα του σε αυτή.

Αν και κάποιοι ιστορικοί έχουν χαρακτηρίσει αυτή την πρακτική ως «ιστορική παραχάραξη» εντούτοις δεν παύει η καταγραφή διαφόρων γεγονότων που συνδέονται λιγότερο ή περισσότερο άμεσα με μια σπουδαία ανακάλυψη να παρουσιάζει ενδιαφέρον και να λειτουργεί η καταγραφή αυτή συμπληρωματικά στην ιστορία που συνοδεύει κάθε ανακάλυψη. Γνωρίζοντας το περιβάλλον μέσα στο οποίο έδρασε κάποιος επιστήμονας, τις πληροφορίες που είχε διαθέσιμες, τόσο ο ίδιος όσο και άλλοι συνάδελφοι της εποχή του, θα μπορούσε κάποιος να βγάλει κάποια συμπεράσματα για το αν μια ανακάλυψη θα γινόταν έτσι και αλλιώς ή αν η απουσία του επιστήμονα που την έκανε, θα σηματοδοτούσε και την απουσία της ανακάλυψης. Ας ρίξουμε μια ματιά σε ορισμένες από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις που μια σπουδαία ανακάλυψη θα μπορούσε να έχει διαφορετικό «πατέρα».

Ηλιοκεντρισμός

Εκείνος που πιστώνεται την ηλιοκεντρική θεωρία, ότι δηλαδή δεν είναι η Γη είναι το κέντρο του ηλιακού μας συστήματος (και του Σύμπαντος), είναι ο Γερμανο-Πολωνός αστρονόμος Νικόλαος Κοπέρνικος. Λίγο πριν πεθάνει το 1543 εκδίδει το βιβλίο «De Revolutionibus Orbium Coelestium Libri VI» («Έξι Βιβλία για τις Περιστροφές των Ουρανίων Σφαιρών») στο οποίο αποδεικνύει επιστημονικά ότι η Γη και τα άλλα σώματα γυρίζουν γύρω από τον Ηλιο. Ομως η ηλιοκεντρική ιδέα είχε αναδειχθεί πολύ νωρίτερα.

Την αρχή έκαναν οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι και εκείνος που την επεξεργάστηκε πιο μεθοδικά ήταν ο Αρίσταρχος ο Σάμιος, ένας σπουδαίος μαθηματικός και αστρονόμος του 3ου π.Χ. αιώνα. Υπήρχαν κατά καιρούς διάφορες ιδέες που έπεσαν στο τραπέζι θέτοντας σε αμφισβήτηση τη γεωκεντρική θεωρία.

Ενα αιώνα νωρίτερα από τον Κοπέρνικο ένας άλλος Νικόλαος, ο Νικόλαος Κουζάνος σημαντικός καρδινάλιος της εποχής που είχε σπουδάσει εκτός από Θεολογία και Αστρονομία ξεπέρασε τον θρησκευτικό γεωκεντρικό δογματισμό και έθεσε το ερώτημα αν το Σύμπαν ήταν τελικά μια δομή με κάποιο σημείο που να αποτελεί το κέντρο του ή κάτι διαφορετικό. Αυτό που έκανε τον Κοπέρνικο να κερδίσει τα εύσημα ήταν ότι η θεωρία του βασιζόταν σε μαθηματικά δεδομένα τα οποία ελάμβαναν υπόψη την κίνηση των πλανητών. Εχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι ο Κοπέρνικος δεν είχε σκοπό να κάνει γνωστή την δουλειά του και εκείνος που τον έπεισε να το κάνει κυριολεκτικά λίγο πριν πεθάνει ήταν ένας νεαρός αυστριακός μαθηματικός και χαρτογράφος ονόματι Γκέοργκ Ρέτικους.

Αν λοιπόν ο Κοπέρνικος είχε πεθάνει παίρνοντας μαζί του τις θεωρίες του τι θα γινόταν; Αν και πολλοί επιστήμονες εκείνης της εποχής είχαν αρχίσει να γοητεύονται από την ηλιοκεντρική θεωρία και κάποιοι εξ αυτών, όπως ο κορυφαίος δανός αστρονόμος Τύχο Μπράχε, ανέπτυξαν διάφορες σχετικές θεωρίες, οι ειδικοί εκτιμούν ότι θα έπρεπε να περάσει άλλος ένας αιώνας για να διατυπώσει κάποιος χωρίς αμφιβολίες το ηλιοκεντρικό μοντέλο, αφού εκείνη την εποχή οι αστρονόμοι θα είχαν στην διάθεση τους πιο προηγμένα όργανα παρατήρησης.

Οι νόμοι της κίνησης

Θεωρείται πατέρας της Κλασικής Φυσικής καθώς ξεκινώντας από τις παρατηρήσεις του Γαλιλαίου αλλά και τους νόμους του Κέπλερ για την κίνηση των πλανητών, διατύπωσε τους τρεις μνημειώδεις νόμους της κίνησης και τον «νόμο της βαρύτητας» που δεν έφεραν απλώς επανάσταση στην Φυσική και την Αστρονομία αλλά λειτούργησαν ως ένα Big Bang στην επιστήμη γενικότερα.

Ο Ισαάκ Νεύτων τοποθετείται (όχι άδικα) στο ολιγομελές κλαμπ των ανθρώπων που πήγαν τον κόσμο όχι ένα αλλά περισσότερα βήματα μπροστά και θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες διάνοιες στην ιστορία της ανθρωπότητας. Στην εποχή του Νεύτωνα υπήρχαν σημαντικοί ερευνητές και επιστήμονες που κινούνταν στα ίδια πεδία με εκείνον και σε ορισμένους τομείς είχαν περισσότερες ικανότητες από τον Νεύτωνα, όπως ο μεγάλος του αντίπαλος Ρόμπερτ Χουκ και ο Ρόμπερτ Μπόιλ. Ομως κανείς τους δεν διέθετε το εμπνευσμένο μυαλό που θα έβαζε όλα τα κομμάτια του παζλ στην θέση τους.

Οι ειδικοί πάντως συμφωνούν ότι αν υπήρχε ένας επιστήμονας της εποχής του Νεύτωνα που μπορεί να συγκριθεί μαζί του ήταν ο ολλανδός μαθηματικός, μηχανικός και αστρονόμος Κρίστιαν Χόιχενς.

Η εργασία του Χόιχενς πάνω στο νόμο της φυγόκεντρης δύναμης άνοιξε το δρόμο για τη διατύπωση του νόμου του αντίστροφου τετραγώνου για την βαρύτητα. Οι εργασίες και τα θεωρήματα του Χόιχενς πάνω στην μηχανική των εκκρεμών ρολογιών χρησιμοποιήθηκαν από τον Νεύτωνα στην διατύπωση του νόμου της έλξης στις περίφημες Μαθηματικές Αρχές (Principia Mathematica ) το 1687.Ο Χόιχενς έκανε πλήθος αστρονομικών ανακαλύψεων, με κορυφαίες εκείνες που αφορούν το σύστημα του Κρόνου. Ο Χόιχενς διατύπωσε ανάμεσα στα άλλα για πρώτη φορά μια θεωρία για την κυματική φύση του φωτός, μια ιδέα που δικαιώθηκε διακόσια χρόνια αργότερα.

Θεωρία της Σχετικότητας

Εχουν γραφτεί αμέτρητα άρθρα και μελέτες για το πώς ο γερμανός φυσικός Αλμπερτ Αϊνστάιν συγκλόνισε τον κόσμο και την επιστήμη στο σύνολο της, την δεκαετία 1905-1915 με την διατύπωση αρχικά της ειδικής και στην συνέχεια της γενικής θεωρίας της Σχετικότητας. Η ειδική θεωρία ασχολείται με τη δομή του χωροχρόνου ενώ η γενική με τη βαρύτητα. Πολλοί έχουν προσπαθήσει κατά καιρούς να αποδυναμώσουν την ιδιοκτησιακή σχέση του Αϊνστάιν με την διατύπωση της θεωρίας.

Είναι προφανές ότι για ένα τέτοιο έργο ο δημιουργός του θα είχε επιρροές και συνεργασίες με αρκετούς διακεκριμένους επιστήμονες. Ανάμεσα τους ήταν και ο ελληνικής καταγωγής μαθηματικός Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή. Ολοι όμως συμφωνούν ότι εκείνος που θα πρέπει να μνημονεύεται, όσον αφορά τουλάχιστον την ειδική θεωρία της Σχετικότητας, είναι ο σκοτσέζος θεωρητικός φυσικός Τζέιμς Κλερκ Μάξγουελ.

Το μεγαλύτερο επίτευγμά του ήταν η διατύπωση μιας σειράς εξισώσεων που ένωσαν προηγουμένως άσχετες παρατηρήσεις, πειράματα και εξισώσεις ηλεκτρισμού, μαγνητισμού και οπτικής σε μία συνεπή θεωρία η οποία έθεσε τα θεμέλια τόσο για την ειδική θεωρία της Σχετικότητας όσο και την Κβαντομηχανική. Πέθανε σε ηλικία μόλις 48 ετών το 1879 ενώ συνέχιζε να εργάζεται πυρετωδώς για αυτό και κάποιοι εικάζουν ότι αν ζούσε λίγα χρόνια ακόμα μπορεί να έφτανε στα ίδια συμπεράσματα με εκείνα του Αϊνστάιν.

Πολύ κοντά στον Μαξγουελ βρίσκεται και το όνομα του Χέντρικ Αντόον Λόρεντζ, ενός ολλανδού φυσικού που διατύπωσε την θεωρία των ηλεκτρονίων και τους ομώνυμους μετασχηματισμούς (μετασχηματισμοί Λόρεντζ) θεωρία που χρησιμοποίησε ο Αϊνστάιν στην ειδική θεωρία της Σχετικότητας. Κάποιοι επιστήμονες εκτιμούν ότι αν δεν υπήρχε ο Αϊνστάιν ο Λόρεντζ θα είχε γράψει το δικό του όνομα στην διατύπωση της θεωρίας.

Οσον αφορά την γενική θεωρία της Σχετικότητας ένα πρόσωπο είναι το αδιαμφισβήτητο φαβορί για… αντι-Αϊνστάιν. Πρόκειται για τον γερμανό μαθηματικό Χέρμαν Μινκόφσκι που υπήρξε καθηγητής του Αϊνστάιν. Ο Μινκόφσκι είχε συλλάβει και επεξεργαστεί την ιδέα του χωροχρόνου και των βαρυτικών αλληλεπιδράσεων και είχε μάλιστα ξεκινήσει να εργάζεται πάνω σε αυτές τις ιδέες με τον διακεκριμένο μαθηματικό Ντέιβιντ Χίλμπερτ. Κάποιοι λένε ότι ήταν θέμα λίγου χρόνου για να διατυπώσει ο Μινκόφσκι την γενική θεωρία της Σχετικότητας αλλά δυστυχώς πέθανε απρόσμενα σε ηλικία 44 ετών το 1909 αφήνοντας έτσι ελεύθερο το πεδίο στον Αϊνστάιν.

Η δομή του DNA

Η πιο ξεκάθαρη περίπτωση παραγνωρισμένης συμβολής σε μια (σημαντική) επιστημονική ανακάλυψη είναι αυτή που συνέβη στην ανακάλυψη της διπλής έλικας του DNA. Η ιστορία έγραψε τα ονόματα των Φράνσις Κρικ και Τζέημς Γουάτσον οι οποίοι και έλαβαν όλη την αναγνώριση. Ομως αν δεν υπήρχε η βρετανή βιοφυσικός και κρυσταλλογράφος Ρόζαλιντ Φράνκλιν η ανακάλυψη αυτή πιθανότατα δεν θα είχε γίνει και πολλοί λένε ότι το γεγονός ότι η Φράνκλιν ήταν γυναίκα και η εποχή δεν ήταν ευνοϊκή για να διακρίνεται μια γυναίκα στον χώρο της επιστήμης οδήγησε τελικά στον παραγκωνισμό της.

Η Φράνκλιν έγινε γνωστή για το έργο της σχετικά με εικόνες περίθλασης ακτίνων Χ του DNA, εικόνες που οδήγησαν στην ανακάλυψη της διπλής έλικας του DNA. Οι εικόνες και τα δεδομένα της, σύμφωνα με τον Κρικ, «πράγματι χρησιμοποιήθηκαν» για να δημοσιευθεί το 1953 η εργασία των δύο επιστημόνων σχετικά με τη δομή του DNA. Οι εικόνες περίθλασης ακτίνων Χ της Φράνκλιν που επιβεβαίωσαν την ελικοειδή δομή του DNA παρουσιάστηκαν στον Γουάτσον χωρίς την έγκριση ή τη γνώση της. Θεωρητικά αν δεν υπήρχαν οι Κρικ και Γουάτσον η Φράνκλιν θα είχε κάνει την ανακάλυψη αλλά όπως και σε άλλες αντίστοιχες περιπτώσεις που περιγράψαμε προηγουμένως δυστυχώς η Φράνκλιν πέθανε σε ηλικία μόλις 37 ετών οπότε κανείς δεν ξέρει τι θα είχε συμβεί.

Φυσική επιλογή

Μπορεί ο Κάρολος Δαρβίνος να έχει γράψει το όνομα του στην ιστορία για την θεωρία της Φυσικής Επιλογής, όμως υπήρχε ο ουαλός φυσιοδίφης, εξερευνητής, γεωγράφος, ανθρωπολόγος και βιολόγος Αλφρεντ Ράσελ Γουάλας που είχε διατυπώσει ανεξάρτητα την δική του παρόμοια ιδέα για την φυσική επιλογή. Απλώς η θεωρία του Δαρβίνου ήταν βασισμένη σε μεγαλύτερη έρευνα και ήταν πιο ολοκληρωμένη για αυτό και κέρδισε την αναγνώριση αφήνοντας τον Γουάλας στο περιθώριο.

Αν δεν υπήρχαν αυτοί οι δύο τι θα γινόταν άραγε; Θα υπήρχε κάποιος που να έφτανε στα ίδια συμπεράσματα; Κάποιοι ειδικοί λένε ότι ο χρόνος και ο κόπος που έκανε ο Δαρβίνος για να συλλέξει τα στοιχεία πάνω στην οποία ανέπτυξε την θεωρία του αλλά και η μεθοδικότητα του στην παρατήρηση και καταγραφή των δεδομένων μοιάζει δύσκολο αν όχι απίθανο να είχε βρεθεί κάποιος άλλος να κάνει το ίδιο.

Πιστεύεται ότι αν δεν είχε διατυπωθεί η θεωρία της Φυσικής Επιλογής θα είχε επικρατήσει κάποια από τις διάφορες άλλες θεωρίες εξέλιξης που εκείνη την εποχή είχαν αναδειχθεί. Μια από τις πιο γνωστές ήταν αυτή του επιφανούς ολλανδού βοτανολόγου και βιολόγου Ούγκο Ντε Βρις στον οποίο αποδίδεται η αρχική αναγνώριση της θεωρίας του Μέντελ για την κληρονομικότητα και ο οποίος διατύπωσε την άποψη ότι η εξέλιξη δεν γινόταν αργά και σταδιακά όπως πρότεινε ο Δαρβίνος αλλά γινόταν με… άλματα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News