Ο βραβευμένος δημοσιογράφος Αλαν Ράσμπριντζερ, διευθυντής του Guardian από το 1995 ως το 2015, κατέθεσε σε άρθρο του στους Financial Times έναν κατάλογο των σημαντικότερων κατά τη γνώμη του περιπτώσεων όπου ένας άνθρωπος αποκάλυψε μυστικά που έριξαν φως σε σκοτεινά δωμάτια.

Καταρχάς, ο Ράσμπριντζερ κάνει τη διάκριση ανάμεσα στους λεγόμενους whistleblowers (πληροφοριοδότες), στους οποίους κατατάσσει πρόσωπα με συγκρότηση και σχέδιο να αποκαλύψουν την αλήθεια ζητώντας να λογοδοτήσουν οι υπεύθυνοι, και στους απλούς leakers, αυτούς δηλαδή που έκαναν και κάνουν διαρροές χωρίς συγκεκριμένο σκοπό ή σχέδιο.

Στη δεύτερη κατηγορία, παρά τη σημασία που είχαν τα έγγραφα που έφερε στο φως πριν από λίγες εβδομάδες, τοποθετεί τον 21χρονο αμερικανό στρατιωτικό Τζακ Τεσέιρα, ο οποίος θεωρείται ο δράστης της διαρροής των απορρήτων εγγράφων του Πενταγώνου –κυρίως– για τον πόλεμο στην Ουκρανία.

«Τι είναι αυτό που καθιστά κάποιον whistleblower;» διερωτάται ο επί 20 χρόνια διευθυντής του Guardian. Ο αεροπόρος Τζακ Τεσέιρα δεν είναι κατά τη γνώμη του ούτε κατά διάνοια περίπτωση αντίστοιχη του Εντουαρντ Σνόουντεν. Φαίνεται ότι δεν είχε κανένα κίνητρο, κανένα σχέδιο και ότι απλώς σκόνταψε σε μια κρύπτη εξαιρετικά ευαίσθητου υλικού που σχετίζεται με τον πόλεμο στην Ουκρανία, εξαιτίας του ρόλου του ως κατώτερου στελέχους της αμερικανικής πολεμικής αεροπορίας. Σκέφτηκε μάλλον ότι θα ήταν διασκεδαστικό να μοιραστεί το υλικό σε ένα ιδιωτικό chatroom στο Διαδίκτυο, τα μέλη του οποίου περνούσαν την ώρα τους ποστάροντας ρατσιστικά σχόλια και φωτογραφίες με όπλα.

Σε μια ταινία του Χόλιγουντ, το κυνήγι του προσώπου που προέβη σε μια μεγάλη διαρροή στοιχείων θα διαρκούσε μέρες και θα κατέληγε σε μια εντυπωσιακή καταδίωξη με γρήγορα αυτοκίνητα, περιπολικά ακόμη και με ελικόπτερα. Ο Τεσέιρα, ωστόσο, συνελήφθη στο σπίτι της μαμάς του, φορώντας απλά ένα κόκκινο σορτς και ένα χακί μπλουζάκι. Μάλιστα, δημοσιογράφοι των New York Times τον βρήκαν πριν από την έφοδο του FBI.

Επομένως, ο Στίβεν Σπίλμπεργκ, ο Στίβεν Σόντερμπεργκ και ο Ολιβερ Στόουν δεν θα μαλώσουν μεταξύ τους για να εξασφαλίσουν τα δικαιώματα και να γυρίσουν μια ταινία για εκείνον, σχολιάζει ο Ράσμπριντζερ. Εν ολίγοις, συμπυκνώνει το πώς ΔΕΝ πρέπει να είναι ένας whistleblower.

Αντίθετα, ο Εντουαρντ Σνόουντεν, o πρώην υπάλληλος της CIA που δημοσιοποίησε τo 2013 άκρως απόρρητα έγγραφα των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών, είχε όλα όσα έλειπαν από τον Τεσέιρα. Είχε κίνητρο, ακόμη και μανιφέστο. Είχε ένα σχέδιο για το πώς αυτό το τεράστιο απόθεμα υλικού θα διοχετευόταν σε μερικούς προσεκτικά επιλεγμένους ειδησεογραφικούς οργανισμούς.

Ηξερε εκ των προτέρων πότε θα αποκάλυπτε την ταυτότητά του και διέθετε εξαιρετικές τεχνικές γνώσεις, με τις οποίες καθοδήγησε τους δημοσιογράφους που προσπαθούσαν να βάλουν τάξη στο υλικό και να αντιληφθούν τις νέες τεχνολογίες. Η ιστορία του Σνόουντεν έγινε η ομώνυμη ταινία του Ολιβερ Στόουν, με τον Τζόζεφ Γκόρντον Λέβιτ στον ρόλο του ήρωα/προδότη των ΗΠΑ.

Καμία σχέση με τον Τεσέιρα δεν έχει ασφαλώς ούτε ο αμφιλεγόμενος ιδρυτής των WikiLeaks, Τζούλιαν Ασάνζ. Το 2010 δημοσίευσε 750.000 απόρρητα διπλωματικά και στρατιωτικά έγγραφα που του είχε προμηθεύσει η αναλύτρια πληροφοριών του αμερικανικού στρατού Τσέλσι Μάνινγκ.

H διεμφυλική γυναίκα, γνωστή στο παρελθόν ως στρατιώτης Μπράντλεϊ Μάνινγκ, έφερε στο φως υλικό που προκάλεσε σοκ και έδειξε σε όλους πόσο βρόμικος ήταν ο πόλεμος στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, πέρα από τις προσεκτικά διατυπωμένες ανακοινώσεις του Πενταγώνου.

Χρόνια νωρίτερα, το 2003, η γλωσσολόγος Κάθριν Γκαν, μεταφράστρια στα κεντρικά γραφεία επικοινωνίας της βρετανικής κυβέρνησης, διοχέτευσε άκρως απόρρητες πληροφορίες στην εφημερίδα Observer λίγο πριν από τη συμμαχική εισβολή στο Ιράκ. Ανάμεσά τους ένα έγγραφο των αμερικανικών αρχών στο οποίο ζητούσαν από τις βρετανικές υπηρεσίες να κατασκοπεύσουν άλλα κράτη-μέλη του ΟΗΕ, με στόχο να συγκεντρωθούν στοιχεία με τα οποία οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να εκβιάσουν θετικές ψήφους από τις συγκεκριμένες χώρες για την εισβολή στο Ιράκ.

Η διαρροή προκάλεσε σάλο και απέτρεψε το «πράσινο φως» από τον ΟΗΕ. Το τίμημα της πράξης για την Γκαν ήταν όμως βαρύ: έχασε τη δουλειά της, ο τουρκικής καταγωγής σύζυγός της κινδύνευσε να απελαθεί και η ίδια δικάστηκε για προδοσία, χωρίς τελικά να καταδικαστεί, αφού εν τω μεταξύ οι βρετανικές αρχές απέσυραν την κατηγορία. Η διάσημη ηθοποιός Κίρα Νάιτλι υποδύθηκε την Γκαν στην ταινία «Κρατικά Μυστικά» του 2019.

Δέκα χρόνια νωρίτερα, το 1993, η Εριν Μπρόκοβιτς είχε παίξει καθοριστικό ρόλο στο χτίσιμο της υπόθεσης κατά της Pacific Gas & Electric Company (PG&E) για τη μόλυνση των υδάτων στο Χίνκλεϊ της Καλιφόρνιας. Η εταιρεία κοινής ωφελείας χρησιμοποιούσε μια τοξική χημική ουσία για την πρόληψη της σκουριάς στο δίκτυο των σωληνώσεων, η οποία πέρασε τελικά και στο νερό της πόλης. Η αμερικανίδα σούπερ σταρ του Χόλιγουντ Τζούλια Ρόμπερτς υποδύθηκε την Μπρόκοβιτς σε μια από τις καλύτερες ερμηνείες της καριέρας της, η οποία βραβεύθηκε με Οσκαρ, Χρυσή Σφαίρα και BAFTA.

Από τη δεκαετία του 1980 ο Ράσμπριντζερ ξεχωρίζει δύο σημαντικές περιπτώσεις, Η πρώτη είναι αυτή της δημοσίευσης, το 1987, των απομνημονευμάτων του συνταξιούχου βρετανού κατασκόπου Πίτερ Ράιτ. Το βιβλίο μεταφράστηκε και κυκλοφόρησε και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Βell την επόμενη χρονιά, με τίτλο «Τα απομνημονεύματα ενός κατασκόπου» και τον υπέρτιτλο «Το βιβλίο που εξόργισε την Μάργκαρετ Θάτσερ». Η τότε κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου είχε κάνει κάθε προσπάθεια να να αποτρέψει τη δημοσίευσή του.

Ο στόχος του Ράιτ, σύμφωνα με τον Guardian, ήταν να δημοσιοποιήσει τον ισχυρισμό του ότι ήδη από την δεκαετία του 1930 σοβιετικοί πράκτορες είχαν διεισδύσει στη βρετανική μυστική υπηρεσία MI5, συμπεριλαμβανομένου του πρώην προϊσταμένου του, σερ Ρότζερ Χόλις.

Δύο χρόνια νωρίτερα, το 1985, ένας βρετανός δημόσιος υπάλληλος ονόματι Κλάιβ Πόντινγκ αποκάλυψε μυστικά έγγραφα σχετικά με τη βύθιση στον πόλεμο των Φώκλαντ του αργεντίνικου καταδρομικού «Στρατηγός Μπελγκράνο» από τους Βρετανούς, η οποία στοίχισε τη ζωή σε 360 ανθρώπους.

O Πόντινγκ ύψωσε το ανάστημά του απέναντι στην κυβέρνηση Θάτσερ, που ισχυριζόταν ότι το «Στρατηγός Μπελγκράνο» απειλούσε ζωές Βρετανών. Ωστόσο, τα στοιχεία που έδωσε στην δημοσιότητα απέδειξαν ότι το πλοίο της Αργεντινής δεν έπλεε μέσα, αλλά έξω από την οριοθετημένη ζώνη αποκλεισμού που είχαν επιβάλει οι Βρετανοί.

Πηγαίνοντας πιο πίσω, στη δεκαετία του 1970, ο Ράσμπριντζερ (πάντα στο άρθρο του στους Financial Times) ξεχωρίζει τον στρατιωτικό αναλυτή Nτάνιελ Ελσμπεργκ, ο οποίος το 1971 έφερε στο φως τα αποκαλυπτικά απόρρητα έγγραφα του Πενταγώνου για τη στρατιωτική εμπλοκή των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ. Πρόκειται για τον άνθρωπο που ρίσκαρε να σαπίσει στη φυλακή για να δώσει σε δύο μεγάλες εφημερίδες τα περίφημα Pentagon Papers.

Οπως έγραψε σε παλαιότερο κείμενό του το Protagon, «η δημοσίευση, το 1971, των αποκαλούμενων “Pentagon Papers” (επίσημα «Σχέσεις Ηνωμένων Πολιτειών – Βιετνάμ, 1945-1967») από τους New York Times και την Washington Post, αποκάλυψε στους Αμερικανούς τα ψέματα που άκουγαν επί δεκαετίες όσον αφορά τον πόλεμο στο Βιετνάμ. Αμαυρώθηκαν πρόεδροι Ρεπουμπλικανοί, όπως ο Αϊζενχάουερ και ο Νίξον, αλλά και Δημοκρατικοί, όπως ο Τρούμαν, ο Κένεντι και ο Τζόνσον. Αλώβητος δεν βγήκε κανένας». 

Η πολύκροτη αυτή υπόθεση μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη από τον  Στίβεν Σπίλμπεργκ: στην ταινία του 2017 «The Post: Απαγορευμένα μυστικά», με δύο σούπερσταρ, τον Τομ Χανκς και τη Μέριλ Στριπ, στους πρωταγωνιστικούς ρόλους.  

Ο μεγάλος Χάρολντ Εβανς 

Η παλαιότερη υπόθεση που θυμίζει ο άλλοτε διευθυντής του Guardian είναι εκείνη του πρώην πράκτορα της βρετανικής MI6 Κιμ Φίλμπι και της διάσημης πλέον δράσης του ως διπλού πράκτορα. H κυβέρνηση της Βρετανίας προσπάθησε αλλά απέτυχε το 1967 να εμποδίσει τους Sunday Times να δημοσιεύσουν της ιστορία του και να αποκαλύψουν ότι ο βρετανός διπλωμάτης ήταν τελικά πράκτορας της Μόσχας.

Ο Φίλμπι άρχισε να συνεργάζεται με τους Σοβιετικούς το 1934. Κατά την διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου εργάστηκε ως ανταποκριτής της εφημερίδας The Times και επιστρέφοντας στο Λονδίνο έγινε μέλος της βρετανικής υπηρεσίας κατασκοπείας SIS (Secret Intelligence Service). Εφτασε μάλιστα να γίνει υποδιοικητής της βρετανικής αντικατασκοπείας και στη συνέχεια επικεφαλής του 9ου τμήματος της SIS: του τμήματος, δηλαδή, που είχε την ευθύνη αντιμετώπισης της σοβιετικής και αντικομουνιστικής δραστηριότητας στη Μεγάλη Βρετανία!

Το 1963, όταν άρχισαν να τον υποπτεύονται οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, ο Φίλμπι κατέφυγε στη Σοβιετική Ενωση. Εζησε εκεί τα υπόλοιπα 25 χρόνια της ζωής του δουλεύοντας ως αναλυτής των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών.

H φοβερή ιστορία του Φίλμπι ήρθε στο φως χάρη στον σπουδαίο τότε διευθυντή των Sunday Times, Χάρολντ Εβανς. Οπως έγραψε ο Χρήστος Μιχαηλίδης στο Protagon, υπήρξε ο εμπνευστής μιας θρυλικής συντακτικής ομάδας δημοσιογράφων η οποία από το 1967 ως το 1981 «δεν άφηνε ποτέ κανέναν κατεργάρη σε χλωρό κλαρί».

Οταν, ωστόσο, η εφημερίδα πουλήθηκε στον πολυεκατομμυριούχο αυστραλό επιχειρηματία Ρούπερr Μέρντοκ, το 1981, ο Εβανς εξαναγκάστηκε σε παραίτηση. Εφυγε από το συγκρότημα του Μέρντοκ λόγω των συνεχών παρεμβάσεων του εκδότη στη δουλειά του, με τρόπο που, όπως έλεγε, «δεν μπορούσα πλέον να διαφυλάξω τη δημοσιογραφική μου ακεραιότητα».

Ο Ράσμπριντζερ, που χειρίστηκε ως διευθυντής του Guardian τις μεγάλες αποκαλύψεις του Σνόοουντεν, «υποκλίνεται» στο άρθρο του στον μεγάλο Χάρολντ Εβανς, υπενθυμίζοντας ότι οι σημαντικές αποκαλύψεις δεν απαιτούν μόνο whistleblowers και ρεπόρτερ με ικανότητες, απαιτούν και διευθυντές εφημερίδων με κότσια.

Διότι μπορεί η βρετανική κυβέρνηση να προσπάθησε να σταματήσει τον Εβανς –κατηγορώντας τον ακόμη και ως προδότη– για να μη φέρει στο φως μέσα από τις σελίδες των Times την εξευτελιστική για τις μυστικές υπηρεσίες ιστορία του διπλού πράκτορα Φίλμπι, ωστόσο το θέμα δημοσιεύθηκε κανονικά. Και σήμερα κανείς δεν θυμάται τους πολιτικούς που εκβίαζαν τότε τον Χάρολντ Εβανς…

Ωστόσο, οι εποχές αλλάζουν, επισημαίνει ο Ράσμπριντζερ. «Θεωρείται ιερό καθήκον να υποσχεθείς σε μια πηγή ότι η ταυτότητά της δεν θα αποκαλυφθεί ποτέ. Αλλά πόσο νόημα έχει μια τέτοια δέσμευση σήμερα, που κάθε τηλεφώνημα, email, γραπτό μήνυμα, ακόμη και ταξίδι, μπορεί να αφήσει ένα μόνιμο ψηφιακό αποτύπωμα;» διερωτάται.

Αρα, είναι πλέον τρομακτικά δύσκολο για τις πηγές, τους δημοσιογράφους ή τους πληροφοριοδότες (whistleblowers) να ξεγλιστρήσουν από το ψηφιακό δίκτυο και να αποφύγουν τον εντοπισμό τους.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News