Τη μέρα που ανακοινώθηκε το βραβείο Nόμπελ Xημείας, με πήραν τηλέφωνο από έναν ραδιοφωνικό σταθμό και με ρώτησαν αν ήθελα να βγω στον αέρα για να μιλήσω γι’ αυτό και για το βραβείο φυσικής που είχε ανακοινωθεί την προηγούμενη, δίνοντας μια κατανοητή για το ευρύ κοινό περιγραφή και των δύο. Με πολλή χαρά δέχτηκα και η συζήτηση πήγε μια χαρά. Λίγες ώρες αργότερα με ξαναπαίρνουν από άλλον ραδιοφωνικό σταθμό και μου ζητάνε να βγω να συζητήσω και μαζί τους ένα θέμα. «Για τα νόμπελ;» ρωτάω την παρουσιάστρια και μου απαντά «όχι, για τις συμπτώσεις». Δεν βαριέσαι, λέω μέσα μου… μια ευκαιρία είναι κι αυτή για περισσότερη επικοινωνία επιστήμης, εφόσον ήδη ήξερα πώς θα προσέγγιζα το θέμα ορθολογιστικά. Άσε που ήμουν σπίτι και δεν χρειαζόταν να βγω έξω, αλλά απλά να περιμένω να μου τηλεφωνήσουν.

Η μέρα περνά και το τηλέφωνο χτυπά την ώρα που μου είχαν πει. Προλαβαίνω να ακούσω, όσο περιμένω, ότι μιλούν για σχέσεις, πρώην συντρόφους, αναπάντεχες συναντήσεις κτλ. Νομίζω ότι δεν έπεισα τα κατά τα άλλα ευγενικά κορίτσια με τις απαντήσεις μου, εφόσον σε κάθε μου εξήγηση και επιχείρημα η δική τους αντίδραση ήταν ένα αόριστο «διαφωνώ» ή επανάληψη της αρχικής ερώτησης περί «μυστικών δυνάμεων». Άνθρωπος είμαι και εγώ οπότε έχω πέσει στην παγίδα του να βλέπω μόνο αυτό που θέλω αλλά είμαι επιστήμονας και πρέπει να ψάχνω τη μεγαλύτερη εικόνα. Αν το κάνεις αυτό, τότε βλέπεις ότι πολλά εξηγούνται δίχως να καταφεύγεις στην αυθαίρετη μεταφυσική. Τι κάνει λοιπόν τους ανθρώπους να βλέπουν τις συμπτώσεις ως ενδείξεις μυστήριων συμπαντικών παιχνιδιών με επίκεντρο αυτούς; Δύο είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες: Ψυχολογία και πιθανότητες. Το ένα έχει να κάνει με το πώς συμπεριφερόμαστε γενικά στη ζωή όλοι μας και το δεύτερο με την άγνοιά μας για τα νούμερα και τις πιθανότητες.

Στο θέμα της ψυχολογίας το πρόβλημα είναι γνωστό και το αναφέρω συχνά σε άρθρα μου. Οι άνθρωποι λειτουργούν με επιλεκτική μνήμη ή επιλεκτική συγκράτηση πληροφοριών με στόχο απλά να επιβεβαιώσουν τη συναισθηματική απόφαση που έχουν ήδη πάρει (confirmation bias – προκατάληψη επιβεβαίωσης). Τι κι αν έχουν τόσες διαφορές δυο Αιγόκεροι… εσύ αν πιστεύεις στα ζώδια θα δεις μόνο τα κοινά. Τι κι αν πήγες σε εκατό μαγαζιά και δεν πέτυχες τον πρώην… στο εκατοστό πρώτο που θα τον δεις, θα ανατριχιάσεις με το γεγονός ότι το σύμπαν ασχολείται με τον χωρισμό σου. Τι κι αν σκέφτηκες εκατό ανθρώπους που ΄χεις να δεις χρόνια και κανείς δεν σε πήρε αμέσως τηλέφωνο… ένας να το κάνει, κάποια στιγμή, σου αρκεί για να πιστέψεις ότι τα αστέρια σού μιλάνε.

Ο άλλος παράγοντας έχει να κάνει με τις πληροφορίες που αγνοούμε. Το γνωστό πρόβλημα των γενεθλίων είναι ένα παράδειγμα. Η πιθανότητα δύο άνθρωποι να έχουν μαζί γενέθλια ξεπερνά το 50% με μόνο 23 ανθρώπους σε ένα δωμάτιο. Μπορεί να υπάρχουν 366 διαφορετικά γενέθλια, αλλά τα μαθηματικά των πιθανοτήτων μάς δίνουν πολλές φορές απαντήσεις που πάνε κόντρα στη λαθεμένη διαίσθησή μας.

Ένα θέμα που συνδυάζει τους παράγοντες της ψυχολογίας και των αριθμών είναι τα όνειρα για τα οποία έχω γράψει, παλαιότερα, άρθρο. Ένα όνειρο κάθε νύχτα σημαίνει δέκα χιλιάδες όνειρα σε 30 χρόνια. Και ένα στα χίλια να πέφτει κοντά σε κάποιο μεταγενέστερο γεγονός, σε συνδυασμό με το ότι η μνήμη μας θα λειτουργήσει επιλεκτικά και θα προσαρμόσουμε το γεγονός στο έτσι κι αλλιώς ασαφές όνειρο, θα ‘χεις σε αυτή τη διάρκεια των 30 ετών τουλάχιστον 10 «προφητικά» όνειρα.

Όπως πάντα, προσπάθησα να προσεγγίσω το θέμα με λογική και να μιλήσω για τους λόγους που αντιμετωπίζουμε μερικά περιστατικά ως περίεργες συμπτώσεις, ενώ δεν είναι τίποτε άλλο από τυχαιότητες ή αναμενόμενα περιστατικά – για όσους γνωρίζουν την επιστήμη και τους αριθμούς από πίσω. Όμως, όπως ήδη είπα, μάλλον δεν μπόρεσα να πείσω τη συγκεκριμένη ευχάριστη ραδιοφωνική παρέα με κανένα επιχείρημα. Μάλιστα, μετά τον αποχαιρετισμό τους πρόλαβα να ακούσω να με αποκαλούν «ορθολογιστή», δίνοντας έτσι εξήγηση στο γιατί ήμουν τόσο κολλημένος με τη λογική μάλλον. Και πιστεύω ότι ο χαρακτηρισμός «ορθολογιστής» δεν είναι θετικός στη χώρα μας. Είναι προτιμότερο να είσαι «πιο ψαγμένος», δηλαδή να πιστεύεις σε ό,τι ακούγεται ωραίο, χωρίς να το ψάχνεις.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News