Ποιος ήταν ο Μέγας Αλέξανδρος; Και πώς αυτός ο μακεδόνας στρατηλάτης, ο οποίος πέθανε σε ηλικία μόλις 32 ετών, κατάφερε να κατακτήσει μια τεράστια έκταση, που ξεκινάει από την Ελλάδα, πάει έως τη σημερινή Αίγυπτο, το Ιράν, το Κιργιστάν και φθάνει έως ακόμη και τη βόρεια Ινδία;

Στο πρώτο ερώτημα μπορούμε να απαντήσουμε με βάση μια σειρά ιστορικών πηγών. Το δεύτερο, ωστόσο, έχει κινήσει την περιέργεια των λαών των χωρών τις οποίες κατέκτησε ο Αλέξανδρος –και πολύ περισσότερων– στη διάρκεια της σύντομης ζωής του, πριν από 23 αιώνες. Τα αξιοσημείωτα επιτεύγματά του έχουν γεννήσει μια ολόκληρη μυθολογία, γράφει στον Guardian η Εστερ Αντλεϊ, με αφορμή μια νέα έκθεση στη Βρετανική Βιβλιοθήκη, η οποία αναφέρεται ακριβώς σε αυτή.

Η έκθεση, με τίτλο «Alexander the Great: The Making of a Myth», η οποία θα διαρκέσει μέχρι τις 19 Φεβρουαρίου 2023, διερευνά τους διαφορετικούς και αξιοσημείωτα διαρκείς θρύλους που ξεπήδησαν για τον Αλέξανδρο, και τους τρόπους με τους οποίους διαδοχικοί πολιτισμοί έχουν οικειοποιηθεί τις ιστορίες του για τους δικούς τους σκοπούς.

Οσοι αναζητούν τον πραγματικό άνδρα δεν θα βρουν πολλά για τον Μ. Αλέξανδρο σε αυτή την έκθεση. Υπάρχει μια μικρή βαβυλωνιακή πλάκα, γραμμένη το 331 π.Χ., κατά τη διάρκεια της ζωής του, που καταγράφει τη νίκη του επί του βασιλιά Δαρείου της Περσίας, και ένα νόμισμα που απεικονίζει τη νίκη του επί του ινδού ηγεμόνα Πώρου το 326 π.Χ., το οποίο μπορεί να είχε εκδοθεί από εκείνον ή από διάδοχό του.

«Αυτή η έκθεση δεν είναι μια προσπάθεια να ανακαλύψει κανείς τον ιστορικό Αλέξανδρο», λέει ο Εϊντριαν Εντουαρντς, επικεφαλής των έντυπων συλλογών της Βρετανικής Βιβλιοθήκης. «Δεν είναι αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε εδώ», τονίζει. Ούτε θα μπορούσαν, άλλωστε, υποστηρίζει, ως αρχείο κυρίως έντυπων έργων. «Αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να αναζητήσετε σε ένα μέρος που έχει πρόσβαση σε αρχαιολογικά θραύσματα, ίσως ακόμη και σε έναν αρχαιολογικό χώρο», σχολιάζει.

Στη βιβλιοθήκη «έχουμε τη μετά θάνατον ζωή, έχουμε την αφήγηση, και αυτή μπορούμε να δείξουμε. Και δεν πιστεύουμε ότι το έχει κάνει αυτό κάποιος, κάπου, ποτέ πριν», προσθέτει.

Με αυτή την έννοια, η ποικιλομορφία και ο πλούτος του υλικού που μπορεί να παρουσιάσει η βιβλιοθήκη είναι εντυπωσιακός, αποτυπώνοντας μερικές από τις πιο εκθαμβωτικές ιστορίες που έχουν ειπωθεί για έναν άνθρωπο σε διάστημα δύο χιλιετιών. Υπάρχει ένα μικρό θραύσμα παπύρου, που χρονολογείται από τον 2ο ή 3ο αιώνα μ.Χ., στο οποίο ένα παιδί σχεδίασε μια φανταστική ομιλία, που θα μπορούσε να είχε κάνει ο Αλέξανδρος αφού νίκησε τον Δαρείο.

Ενα εικονογραφημένο χειρόγραφο του ελληνικού μεσαιωνικού μπεστ σέλερ «Η φυλλάδα του Μ. Αλεξάνδρου» (βασίστηκε στο προγονικό κείμενο του 3ου αιώνα μ.Χ. του Ψευδοκαλλισθένους, «Βίος Αλεξάνδρου του Μακεδόνος»), ηλικία 750 ετών, απεικονίζει τον στρατηλάτη κατά την υποδοχή του από τους πολίτες της Ρώμης· και ένα γαλλικό χειρόγραφο του 16ου αιώνα αφηγείται έναν θρύλο για ναυάγιό του στη Βρετανία.

Στην πρωτότυπη έκθεση βλέπουμε, ακόμη, τον Μ. Αλέξανδρο ως χριστιανό ηγεμόνα σε ένα αιθιοπικό ειλητάριο με μαγικά ξόρκια, ως πέρση φιλόσοφο-βασιλιά σε μια συλλογή ποιημάτων του 12ου αιώνα από το Χεράτ του Αφγανιστάν και κατά την επίσκεψή του την Κάαμπα της Μέκκας –τον πιο ιερό τόπο του Ισλάμ σήμερα– σε ένα «Σαχναμέ» (ή «Βιβλίο των Βασιλέων»), που χρονολογείται στον 16ο αιώνα, επικό ποίημα που ολοκληρώθηκε στις αρχές του 11ου αιώνα και καθόρισε την ιρανική κουλτούρα.

Υποστηρίχθηκε ως πρότυπο για τον νεαρό (μελλοντικό) Ερρίκο Η’, του οποίου ο δάσκαλος συνέκρινε τον εαυτό του σεμνά με τον δάσκαλο του Αλεξάνδρου, Αριστοτέλη, σε ένα φυλλάδιο που δόθηκε στον μαθητή του. Και στον πρίγκιπα Ερρίκο Φρειδερίκο, πρωτότοκο γιο του βασιλιά Ιάκωβου Α’, είχε δοθεί το αισιόδοξο παρατσούκλι «δεύτερος Αλέξανδρος», αν και θα πέθαινε στα 18 του. Η παιδική πανοπλία του πρίγκιπα, που υπάρχει σε εικονογραφήσεις του μακεδόνα βασιλιά, παρουσιάζεται επίσης στην έκθεση της Βρετανικής Βιβλιοθήκης.

Ο Μ. Αλέξανδρος εξακολουθεί, μάλιστα, να εμφανίζεται πολλούς αιώνες αργότερα: σε ένα κόμικ του Σούπερμαν του 1983, ένας μεγαλομανής κακοποιός ονόματι Πλάνετιρ, σε μια προσπάθεια να υποδυθεί τη μετενσάρκωση του Μ. Αλέξανδρου, απάγει οκτώ αρχηγούς κρατών, μεταξύ των οποίων είναι και η Μάργκαρετ Θάτσερ…

Η συνεχιζόμενη σύγχρονη απήχηση του Μ. Αλέξανδρου είναι ένας λόγος για τον οποίο η έκθεση φάνηκε επίκαιρη, λέει στον Guardian, ο Εϊντριαν Εντουαρντς: «Οι ιστορίες μάς λένε ότι προσπαθούσε να δημιουργήσει μια πολυπολιτισμική αυτοκρατορία, να συγχωνεύσει την περσική και την ελληνική κουλτούρα, πράγμα που όπως γνωρίζουμε οδήγησε σε δυσαρέσκεια μεταξύ των στρατιωτών του και στις δύο πλευρές», σημειώνει. Πρόσφατα, επίσης, ο Μ. Αλέξανδρος προβάλλεται ως ένας ιστορικός LGBTQ, προσθέτει ο Εντουαρντς· οι σχέσεις του με άνδρες και γυναίκες συζητήθηκαν, εξάλλου, ακόμη και κατά τη διάρκεια της ζωής του.

Ωστόσο, το πιο εντυπωσιακό στοιχείο είναι, ίσως, η συνέχεια του αφηγήματος. Ενα από τα πιο συναρπαστικά μέρη της έκθεσης –ο Πίτερ Τοθ, επιμελητής δυτικών αρχαίων και μεσαιωνικών χειρογράφων, παραδέχεται ότι είναι το αγαπημένο του– είναι μια βιτρίνα με ένα χειρόγραφο του 16ου αιώνα από το Ιράν, που δείχνει τον Μ. Αλέξανδρο να κατακτά την Κίνα, το οποίο εκτίθεται μαζί με ένα ινδικό ποίημα για την ήττα του από τους Ρώσους.

Ανάμεσά τους υπάρχει ένα κόμικ της DC από το 1979, «στο αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου», που δείχνει μια μάχη μεταξύ του μακεδονικού στρατού του Μ. Αλέξανδρου και των Κινέζων. Και στα δύο εκθέματα, οι μυώδεις ιππείς που συμμετέχουν στις μάχες μοιάζουν εντυπωσιακά μεταξύ τους. «Ηταν τόσο εντυπωσιακό, που με σκότωνε», λέει ο Τοθ. «Δεν μπόρεσα να αντισταθώ στο να δείξω δύο αντικείμενα με τόσο μεγάλη αντίθεση μεταξύ τους, το ένα δίπλα στο άλλο, που λένε την ίδια ιστορία. Βρίσκονται σε ένα εντελώς διαφορετικό μέσο, ​​αλλά εξακολουθούν να είναι πολύ σχετικά», παρατηρεί.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News