Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου οι σοβιετολόγοι ήταν σεβαστοί και απαραίτητοι όσο είναι κατά τη διάρκεια της πανδημίας οι επιδημιολόγοι. Ερμήνευαν τις ανακατατάξεις στους κόλπους της σοβιετικής ηγεσίας, προσπαθώντας να προβλέψουν τις συνέπειές τους στη τροπή του Ψυχρού Πολέμου. Σήμερα, όσον αφορά τις εξελίξεις στο πλαίσιο του πολέμου της Ουκρανίας, οι ειδικοί αναλυτές διακρίνουν ένα επιπλέον ανησυχητικό σημάδι: την περιθωριοποίηση του Σεργκέι Λαβρόφ, του μακροβιότερου υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας.

Προβαίνοντας σε μια «ακραία απλούστευση» σύμφωνα με τον ίδιο, ο Τζιανλούκα ντι Φέο της La Repubblica γράφει ότι ο Λαβρόφ μπορεί να χαρακτηριστεί ως η «περιστερά» της αυλής του Πούτιν, ενώ ο υπουργός Αμυνας, Σεργκέι Σοϊγκού είναι το «γεράκι». Ο πρώτος εκπροσωπεί τη διπλωματία και ο δεύτερος τη στρατιωτική ισχύ, και στη Μόσχα λέγεται ότι όποιος δεν ακούει τον πρώτο, έρχεται αναπόφευκτα αντιμέτωπος με τον δεύτερο – και αυτό ακριβώς συμβαίνει τώρα στην Ουκρανία.

Την περασμένη Δευτέρα, κατά το οργισμένο διάγγελμά του μέσω του οποίου ο ρώσος πρόεδρος αρνήθηκε την κρατική υπόσταση της Ουκρανίας, στο πλευρό του εμφανίστηκε ο ρώσος υπουργός Αμυνας και όχι ο επικεφαλής της ρωσικής διπλωματίας. «Η πόρτα της διπλωματίας έκλεισε και τον λόγο πήραν τα όπλα» συνοψίζει ο Ντι Φέο.

Τυπικώς στη θέση του

Επίσημα ο Λαβρόφ παραμένει στη θέση του και πριν από δύο μέρες έβαλε εκ νέου σφοδρά κατά του Κιέβου. Η καριέρα του είναι ομολογουμένως εξαιρετική, ενώ τον σέβονται ακόμη και οι αντίπαλοι της Μόσχας. Στον κόσμο της διπλωματίας εισήλθε πριν από μισόν αιώνα, το μακρινό 1972, αμέσως μετά την αποφοίτησή του από το Κρατικό Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων της Μόσχας, ενώ ηγείται του υπουργείου Εξωτερικών εδώ και 18 χρόνια, από τον Φεβρουάριο του 2004, με τις απόψεις του να ταυτίζονται, έως σήμερα, με τις απόψεις του Πούτιν.

Τους ενώνει το ίδιο όραμα για την πατρίδα Ρωσία. Παρότι είναι αρμενικής καταγωγής από την πλευρά του πατέρα του, επέλεξε το ρωσικό επίθετο της μητέρας του, φροντίζοντας, συγχρόνως, να περιορίσει στο ελάχιστο τους όποιους δεσμούς με τον πατέρα του. Είναι μανιώδης καπνιστής (τόσο που έφτασε στο σημείο να επικρίνει δημόσια την απόφαση για απαγόρευση του καπνίσματος στην έδρα του ΟΗΕ) αλλά και πότης (προτιμάει, όμως, περισσότερο το κρασί και το ουίσκι παρά τη βότκα), ενώ θεωρείται αυθεντία στις συνομιλίες και στις διαπραγματεύσεις. Τα ουσιαστικά προσόντα ενός διπλωμάτη σύμφωνα με τον ίδιο είναι τα εξής τέσσερα: η πολυμάθεια, η καλή γνώση της Ιστορίας, η κατανόηση της ψυχολογίας των όποιων συνομιλητών και, κυρίως, η «αφοσίωση στη μητέρα πατρίδα».  

«Δεν γνωρίζω εάν έχει κάποια ηθική πυξίδα, εγώ δεν αντιλήφθηκα την ύπαρξή της. Η ηθική του είναι το κράτος της Ρωσίας» έχει αναφέρει σχετικά ο Τζον Νεγκροπόντε, πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στον ΟΗΕ. Και είναι αυτό το νήμα που συνδέει την ΕΣΣΔ με την εποχή του Πούτιν. «Στη ρωσική εξωτερική πολιτική ο πατριωτισμός ορίζεται ως η αντίθεση με τη Δύση. Και όπως συνέβαινε και με τις σοβιετικές ελίτ, ο εθνικισμός είναι επίσης ένα όργανο άσκησης εσωτερικής πολιτικής: αντισταθμίζει την έλλειψη δημοκρατικής νομιμότητας» εξήγησε ο αμερικανός διπλωμάτης.

Εκτός αυλής Πούτιν

Ο Λαβρόφ δεν εντάχθηκε ποτέ στον κύκλο των οικείων του νέου τσάρου της Ρωσίας. Δεν είναι ένας «siloviki» (πολιτικός που προέρχεται από τις δυνάμεις ασφαλείας της πρώην ΕΣΣΔ), ούτε περιλαμβάνεται μεταξύ των παλιών φίλων του Πούτιν από την Αγία Πετρούπολη.

Αλλά εδώ και δεκαοκτώ χρόνια ο Λαβρόφ, όντας πιστός στο καθήκον, προασπίζεται τα συμφέροντα της Ρωσίας στη διεθνή σκηνή, μεταφράζοντας τα όποια αιτήματα του Κρεμλίνου στη γλώσσα της διπλωματίας. «Ο Λαβρόφ μπορεί να παρουσιάσει την χειρότερη εξωτερική πολιτική με τον πιο πολιτισμένο τρόπο» αναγνωρίζουν πολλοί συνομιλητές του.

Πριν από δύο εβδομάδες, την 14η Φεβρουαρίου, συνομιλώντας με τον Βλαντίμιρ Πούτιν, τάχθηκε υπέρ της συνέχισης των διπλωματικών προσπαθειών για την επίλυση της κρίσης. Αποσκοπούσε η δήλωσή του στο να κερδίσει χρόνο η Ρωσία ή επρόκειτο για μια έμμεση έκφραση της διαφοράς απόψεων μεταξύ των δύο ανδρών;

Ο Λαβρόφ έχει δηλώσει επανειλημμένα ότι πρότυπό του είναι ο πρίγκιπας Αλεξάντερ Γκόρτσακοφ, ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσικής Αυτοκρατορίας που αναδιαμόρφωσε τη ρωσική εξωτερική πολιτική μετά την ήττα στον Κριμαϊκό Πόλεμο και τη διεθνή απομόνωση των τσάρων. Σε συνέντευξή του στο Foreign Policy είχε εξηγήσει, με περίσσια υπερηφάνεια, πως «ο Γκόρτσακοφ αποκατάστησε τη ρωσική επιρροή στη Ευρώπη μετά την ήττα και το έκανε δίχως να μετακινήσει ούτε ένα κανόνι – τα κατάφερε αποκλειστικά με τη διπλωματία».

Υπήρξε και Νεοϋορκέζος

Με τη συγκεκριμένη δήλωση υπ’ όψιν, συμπεραίνεται ότι η ρωσική εισβολή δεν συνάδει με την κοσμοθεωρία του ρώσου υπουργού Εξωτερικών. Ο οποίος, σε αντίθεση με άλλους αυλικούς του Πούτιν, έζησε επί μία δεκαετία στη Νέα Υόρκη και γνωρίζει πόσο επικίνδυνο είναι να προκαλείται ολόκληρος ο κόσμος.

Για τον λόγο αυτόν, η προσωρινή εξαφάνισή του από τη σκηνή του Κρεμλίνου θα μπορούσε να μην είναι απλώς ένα τέχνασμα (η συνέχεια του σχεδίου στο πλαίσιο του οποίου ο Λαβρόφ υποδύεται τον καλό και ο Σοϊγκού τον κακό) αλλά το τέλος της εποχής του διαλόγου.  

Ακούγεται ότι θα μπορούσε να τον αντικαταστήσει ο Ανατόλι Αντόνοφ, ο νυν πρεσβευτής της Ρωσίας στον ΟΗΕ και πρώην υφυπουργός Εξωτερικών αλλά και Αμυνας. Δεν αποκλείεται, συνεπώς, διπλωματία και στρατιωτική ισχύς να συγχωνευτούν επικίνδυνα: όπως συμβαίνει σήμερα στην Ουκρανία, η οποία καλείται να διαπραγματευτεί με τους Ρώσους ενώ τη σφυροκοπάει η πολεμική μηχανή του Κρεμλίνου.