«Οι νεοέλληνες συγγραφείς είναι πολύ περήφανοι για την θρησκευτική και εθνική ομοιογένεια του, λεγόμενου, ελληνικού λαού. Έχω την ακριβώς αντίθετη γνώμη…Η Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος χαλκεύει ψευδή στοιχεία που θέτει στην διάθεση της όποιας ελληνικής κυβερνήσεως…» («Υπόκοσμος και Καραγκιόζης», 1980).

Κυρίες και κύριοι, καλώς ήλθατε στον παράξενο, αιρετικό κόσμο του Ηλία Πετρόπουλου. Του ποιητή, λαογράφου και ακάματου μελετητή του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού, που μας παρέδωσε, γραπτά για τις επόμενες γενιές Ελλήνων και για να μην χαθούν μία σειρά από «αιρετικά», συχνά και – πολλάκις – απαγορευμένα βιβλία, που δεν κρύβουν λόγια: «Ρεμπέτικα τραγούδια», «Καλιαρντά», «Το εγχειρίδιον του καλού κλέφτη», «Το μπουρδέλο», «Ο τούρκικος καφές εν Ελλάδι», «Ιστορία της καπότας». Θυμίζοντάς μας, τρυφερά, σε άλλο του πόνημα, προτού αφήσει το Σεπτέμβριο του 2003 την τελευταία του πνοή στο Παρίσι: «Γράφω γιατί κάποτε θα τα διαβάσεις εσύ. Άπαντα κατατείνουν στον έρωτα και στην Ελλάδα».

Ας σταθούμε, εδώ, σε μία από τις εκφάνσεις αυτής της παράξενης – για κάποιους και παράταιρης – προσωπικότητας, που μας εξηγούσε: «Ο ανθελληνισμός μου είναι πλασματικός. Κατ’ αρχήν, δικαιούμαι νάμαι ο εαυτός μου. Αντιτίθεμαι στη διδασκαλία της Παιδείας, της Εκκλησίας, του Στρατού, του Συντάγματος… Δεν αισθάνομαι την ανάγκη να αμυνθώ. Ό,τι έχω δημοσιεύσει είναι για την Ελλάδα και, βασικώς, υπέρ της Ελλάδος. Δεν κατηγόρησα, αλλά στιγμάτισα ορισμένες απόψεις των νεοελλήνων, που κατά την γνώμη μου είναι κούφιες ή ρατσιστικές».

Ας σταθούμε, εν προκειμένω, στο τετράκις απαγορευμένο (ως πολύ «ενοχλητικό») «Εγχειρίδιον του καλού κλέφτη». Με αφορμή την πρώτη θεατρική παράσταση του… βιβλίου (από τον 63χρονο μετρ και του κινουμένου σχεδίου, Αργύρη Παυλίδη, που παίζει και σκηνοθετεί, από 16 Οκτωβρίου, στο Θέατρο Μεταξουργείο). Βιβλίο, το οποίο είχε αξιοποιηθεί για την εναντίον του Πετρόπουλου κατηγορία περί «χλευασμού των οργάνων του Κράτους» και «περιύβριση εκκλησιαστικής, δικαστικής αρχής, Αστυνομίας και υπουργείου Δικαιοσύνης». Οδηγώντας σε κατάσχεση του «Εγχειριδίου», τον Νοέμβριο του 1979, και, τελικά, σε καταδίκη τον Απρίλιο του 1980.

Όταν κάθισε τελικά στο εδώλιο, ύστερα από τις ερήμην καταδίκες του για τα «Ρεμπέτικα», τα «Καλιαρντά» και το «Σώμα» (στην περίφημη δίκη του λογοτεχνικού περιοδικού «Τραμ» στη Θεσσαλονίκη, το Νοέμβριο του 1972, με καταδίκη και φυλάκιση των εκδοτών Μαρώς Καρδάκου και Δημήτρη Καλοκύρη και του Πετρόπουλου και μάρτυρες υπεράσπισης τον καθηγητή Γ.Π. Σαββίδη, τον ποιητή Τάκη Βαρβιτσιώτη, τον καθηγητή Νικόλαο Μουτσόπουλο κ.ά.).  Στον Γ.Π.Σαββίδη έγραφε το 1972 (δημοσιεύεται στην σελίδα «Φίλοι του Γ.Π. Σαββίδη» στο facebook), εν είδει αυτοκριτικής και φιλικής ανταλλαγής απόψεων: «Είμαι σκατόψυχος. Συχνά φέρομαι απαίσια (και σ’ ανθρώπους που αγαπώ). Συχνά γίνομαι άγιος. Δεν υπόσχομαι τίποτα για το μέλλον. Δεν θα χειροτερέψω, ούτε θα καλιτερέψω. Όλα τα νιώθω και δεν μπορώ να αντιδράσω. Μου φαίνεται ότι καβαλάω ένα αφηνιασμένο άλογο. Έννοια σου όμως. Στο τέλος τα πληρώνω όλα εγώ. Και με την φυλάκισή μου μάλλον απέδειξα ότι αρκετή στωϊκότητα και κουράγιο διαθέτω».

Και αργότερα, το 1980, από το Παρίσι: «Λες να γυρίσω στην Ελλάδα. Πώς; Δεν έχω διαβατήριο. Στην Γαλία ζω παράνομα. Δεν με βοηθά κανείς, γιατί δεν ανήκω σε κάποιο κόμα. Δεν είμαι αναρχικός και με νευριάζει που το λένε. Δεν θέλω να ξανάρθω αυτού».

Δίκες, απαγορεύσεις, φυλακίσεις, αφηνιασμένα άλογα. Πέσαμε από την αρχή στα… σκληρά; Πού να δείτε όταν από το εξώφυλλο του «λαϊκού και μακάβριου ευθυμογραφήματος», όπως το χαρακτήριζε ο ίδιος ο Πετρόπουλος, περάσουμε στις μέσα σελίδες. Εκεί, όπου μας θυμίζει ο συγγραφέας ότι «οι τύψεις είναι η υποχρεωτική φόδρα της μικροαστικής ψυχής». Και ο Αργύρης Παυλίδης έρχεται να συμπληρώσει και να εξηγήσει πως «απ’ όταν γεννιόμαστε, η οικογένεια, η κοινωνία, το κράτος μας εμφορούν με τύψεις και ενοχές, αλλά και την σειρά προτεραιότητας, για να θυσιαστούμε». Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια; «Ο υπόκοσμος δεν έχει τύψεις κι ενοχές». Και μιλάμε για τον υπόκοσμο των Βαλκανίων, από το 1940 έως το 1970, που ζει και περιγράφεται στον «Εγχειρίδιον του καλού κλέφτη». «Μετά έρχονται οι μεγάλες εταιρείες εγκλήματος. Οι μαφίες».

«Πρέπει να διευκρινιστεί, ειδικά για τους νέους, ότι πρέπει να έχουν υπόψη τους την ατμόσφαιρα της εποχής που γράφτηκε το βιβλίο και ως αναγνώστες και ως θεατές της παράστασης», μου επισημαίνει η 80χρονη πλέον συγγραφέας Μαίρη Κουκουλέ, χήρα του Νίκου Πετρόπουλου, με την οποία είχα τη χαρά να μιλήσω για αυτό το ρεπορτάζ. Η Μαίρη Κουκουλέ, της οποίας η τρίτομη – σε λίγο και ο τέταρτος τόμος – «Νεοελληνική Αθυροστομία» επανακυκλοφόρησε μόλις, από τις Εκδόσεις Νεφέλη. Με καταγεγραμμένες όλες τις βρισιές και τα σεξουαλικά υπονοούμενα, από το «υπέροχο και εξαιρετικά πλούσιο ελληνικό ερωτικό λεξιλόγιο». Ενώ ετοιμάζει, ύστερα από μια δεκαετία και πλέον έρευνας, το «Ερωτικό Λεξικό», με 10.000 λήμματα, από τα Ορφικά έως την ελληνική αργκό.

«Ο κάθε αναγνώστης ή θεατής θα κρατήσει αυτό που τον αφορά περισσότερο», προσθέτει η κυρία Κουκουλέ. Τι μας λέει τελικά ο Ηλίας Πετρόπουλος στο «Εγχειρίδιον», την ρωτάω. «Αυτό που λέει σε όλο το έργο του για το κράτος και την κοινωνία. Ο Πετρόπουλος είναι ανυπότακτος. Ανατρεπτικός. Δεν παραδέχεται τίποτα».

Ημασταν, όμως, στις τύψεις. Που δεν τις έχει ο υπόκοσμος. Και αυτό το τονίζει ο Ηλίας Πετρόπουλος. «Καμία τύψη. Καμία ενοχή», μου λέει ο Αργύρης Παυλίδης. «Ο υπόκοσμος μάχεται για να υπάρξει. Και η κοινωνία για να αρπάξει». Τα βασανιστήρια στα κρατητήρια και η φυλακή, ξέρουν πως «είναι η φυσική συνέπεια της επικίνδυνης δουλειάς που κάνουν. Και δεν γκρινιάζουν».

Το βιβλίο του Πετρόπουλου, στην παράσταση του Αργύρη Παυλίδη, με τα 200 σκίτσα της σκηνογράφου του «Εγχειριδίου» Δήμητρας Σπυρίδωνος, οπτικοποιείται σαν μία διάλεξη του καθηγητή προς τους μαθητές του. Σαν ένα «εγχειρίδιο γνώσης» αυτού του κόσμου. Ενώ σε ένα ταινιάκι, που προβάλλεται μαζί με τα σκίτσα, ο σχεδόν 70χρονος Θοδωρής Τρύφωνας, των παλιών γνώριμων Αγάπανθος, εμφανίζεται ως ο κρατούμενος κλέφτης, που τραγουδάει στη φυλακή τα ρεμπέτικα του Πετρόπουλου, με ένα ξεκούρδιστο μπουζούκι.

Α, ξέχασα να σας πω. Στο «Εγχειρίδιον», όπως και στη θεατρική σκηνή, άξονας και τρόπος αφήγησης είναι η διάλεξη του καθηγητή, που μετάγεται – θεατρικά και κινηματογραφικά – από το κελί του στην αίθουσα διδασκαλίας. Για την ύστατη ίσως δημόσια ομιλία του, για την «ευφυή, αναίμακτη, καλλιτεχνική σχεδόν, παράνομη ζωή, στο Βασιλικό Ινστιτούτο Τέχνης και Τεχνικής των Διαρρηκτών της Αντίγκουα». Ως καθηγητής της και «σεσημασμένος Διαρρήκτης» και «Αντιπρόεδρος της Αδελφότητας Απομάχων Διαρρηκτών της Adina», όπως το θέτει ο συγγραφέας.

Η Αντίγκουα, κατά τον Πετρόπουλο, βρίσκεται στην «ΝΑ Ευρώπη, κοντά στην Ελλάδα και την Τουρκία». Μακριά, πολύ μακριά από την υπαρκτή – στο χάρτη – Αντίγκουα της Καραϊβικής. Όμως, ο Ηλίας Πετρόπουλος έτσι έκλεινε το μάτι, την εποχή που γράφτηκε το «Εγχειρίδιον», το 1979, στους καταφερτζήδες Έλληνες, που χρησιμοποιούσαν πλαστά διπλώματα και τίτλους, τους οποίους είχε μαθευτεί τότε ότι εξέδιδαν τα «πανεπιστήμια» της εξωτικής Αντίγκουα. «Τα είχαν τσιμπήσει κάτι δικοί μας και παρίσταναν, από καθέδρας, τους ινστρούχτορες», έρχεται να μου προσθέσει ο Αργύρης Παυλίδης, με καταγωγή από ένα ορεινό χωριό της Χαλκιδικής, που μου δηλώνει για το – τολμηρό, αναντίρρητα – θεατρικό εγχείρημά του: «Όταν παλεύω, παλεύω καλά. Και στην ζωή είμαι μουλάρι». Για να καταλήξει, στη συζήτηση περί Αντίγκουα: «Έχουμε μεγαλώσει σε μία φανερά διεφθαρμένη εποχή».

Η παράσταση παρακολουθεί την πορεία του κλέφτη από τη δράση και τη σύλληψή του, μέχρι την ανάκριση, τα βασανιστήρια, τη δίκη και τη φυλάκισή του. Εκείνο δε που χαρακτηρίζει τον «καλό κλέφτη» του Πετρόπουλου είναι το ταξικό μίσος που βίωσε στην ελληνική κοινωνία και τον ανάγκασε να εκφράζεται χυδαία και ιδιόρρυθμα. Ποιου κλέφτη, όμως; Εκείνον που «ασκεί το αρχαιότερον επάγγελμα του κόσμου. Η πορνεία έπεται», όπως σημειώνει ο Πετρόπουλος. Είναι, κατά την δική του κατηγοριοποίηση, «πορτοφολάς, κλεφτοτσαντάς, γριλάκιας, ποντικός ξενοδοχείων, κασαδόρος, κλειδάς κ.λπ.». Και στη θεατρική παράσταση ένας κλέφτης εκκλησιών.

«Το βιβλίο δεν μιλάει τόσο για τον κλέφτη», μου εξηγεί η κυρία Μαίρη Κουκουλέ, «όσο για την αντιμετώπιση από το κράτος και την κοινωνία του μικροκλέφτη, φουκαρά. Σήμερα, ποιος ξέρει τι θα τους έσερνε, με τις οφ-σόρ». Η ίδια θυμάται ότι όλο το υλικό προέρχεται από τις ημέρες που ο Ηλίας Πετρόπουλος ήταν έγκλειστος στην φυλακή. «Είναι υλικό που γράφτηκε σε χιλιάδες χαρτάκια και τσιγαρόκουτα, και το οποίο κατάφερνε να δίνει στην δικηγόρο του για να το βγάζει από την φυλακή. Όταν το 1975 φύγαμε για το Παρίσι, τα πήραμε όλα αυτά, ένα τσουβάλι, μαζί μας και ξεκίνησε να γράφει. Κάθε απόγευμα, στις εφτά παρά, ερχόταν και μου τα διάβαζε. Και αν δεν γελούσα, θύμωνε. Ήταν γιατί τον τσιγκλούσα να τα κάνει πιο δηκτικά ακόμη». Γελάει.

«Η Ιδιοκτησία αποτελεί την πρωτογενή κλοπήν εις βάρος της Κοινότητος. Η κλοπή είναι η αναίρεση της Ιδιοκτησίας», παρατηρεί στο «Εγχειρίδιον» ο Ηλίας Πετρόπουλος. «Η παράσταση θα περιλαμβάνει ανέγγιχτο το κείμενο του Πετρόπουλου», μου εξηγεί ο Αργύρης Παυλίδης, που είχε πρόσφατα παραδώσει ένα ακόμη θεατρικό εγχείρημα, με βάση το ντοκουμέντο «Η στρατιωτική ζωή εν Ελλάδι», ενός αστού Φαναριώτη του 1860. «Συνεχώς λέω μέσα μου: δεν θα λογοκρίνουμε τον Πετρόπουλο. Το έκαναν άλλοι. Προσπαθούμε να βγάλουμε στην επιφάνεια εκείνο που πραγματικά εννοεί. Και η δραματουργική επεξεργασία στηρίχθηκε πάνω στην αισχύλεια, καφκική πλευρά του: Ο άνθρωπος απέναντι στα όργανα του κράτους. Άλλωστε, ο Πετρόπουλος τα γράφει όλα αυτά επειδή ο ίδιος αγαπάει πολύ τους ανθρώπους».

Αντέχει η ελληνική κοινωνία να τον ξανακούσει, σε μια εποχή υπερσυντηρητικοποίησης; Σε μια εποχή που ανδρώνεται πάλι ο (ταξικός, επίσης) ρατσισμός και η μισαλλοδοξία; Ο Πετρόπουλος, όπως μου λέει και η Μαίρη Κουκουλέ, δεν παραδέχεται το κράτος ή την εξουσία του. «Δεν παραδέχεται τίποτα. Το μόνο που παραδέχεται είναι τα λάθη του. Όση σκληρή κριτική ασκεί στους άλλους, άλλη τόση ασκεί και στον εαυτό του». Από τότε: «Αν ήμουν σήμερα 28 χρόνων», έγραφε προς το τέλος της ζωής του, «δεν θα έβγαζα αυτά τα βιβλία. Θα έβγαζα κάτι που πάλι θα ενοχλούσε τη μπουρζουαζία, την ελληνική, γιατί μην ξεχνάτε ότι η μπουρζουαζία μας είναι και αγράμματη και φοβερά εκδικητική. Την τρομάρα που πήρε από το αντάρτικο και τα Δεκεμβριανά δεν εννοεί να την ξεχάσει. Φοβήθηκε παρά πολύ».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News