Είναι αδύνατο να μπεις στη θέση ενός πρόσφυγα, πόσο μάλλον να του δείξεις ότι καταλαβαίνεις τι περνάει και να τον ενθαρρύνεις να συνεχίσει. Αν όμως του μιλήσεις με τις μαρτυρίες άλλων προσφύγων; «Μπήκα μέσα και πέρασα όλο το σπίτι μία τελευταία φορά να το αποτυπώσω στη μνήμη μου, κοίταζα τα ανθισμένα περιβόλια και το σκούρο καφέ χρώμα. Η μητέρα τράβηξε αργά την πόρτα του σπιτιού μας και έκλεισε τα μάτια σαν να προσευχόταν. Εσκυψε και σταύρωσε το δάπεδο της βεράντας». Αυτό μπορεί να το καταλάβει ένας σύρος πρόσφυγας.

Ξέρει, επίσης, γιατί από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι το 2016 ένα πράγμα που σίγουρα θέλει να πάρει μαζί του ένας πρόσφυγας είναι το κλειδί του σπιτιού του. Μπορεί να ταυτιστεί με άγνωστα πρόσωπα σχεδιασμένα με ακουαρέλα. Να χαμογελάσει όταν δει ανάμεσα στις τούφες των ζωγραφισμένων προσώπων το απόκομμα από έναν χάρτη ή κάποιους στίχους της Βίβλου, πράγματα, δηλαδή, που αποκτούν αξία όταν πρέπει να τα εγκαταλείψεις. Ή να ξεσπάσει στα κλάματα όταν ακούσει μία ιστορία που θυμίζει τη δική του. Ακόμη κι αν προέρχεται από τα χείλη ενός απογόνου αυτού του προσώπου.

Η Μαρία Μπελιβάνη, γιατρός και συγγραφέας, εξήγησε στους επισκέπτες της έκθεσής της, πρόσφυγες και μη, ότι ένας από τους λόγους για τους οποίους άρχισε πριν από δύο χρόνια να σκαλίζει το Ιστορικό Αρχείο του Προσφυγικού Ελληνισμού, να ερευνά ιστορίες προσφύγων και να τις αποτυπώνει σε ακουαρέλα είναι προσωπικός. Η προγιαγιά της έφυγε από τον Πόντο, περπάτησε μέχρι την Ελλάδα, τη Θεσσαλονίκη. Της πήρε είκοσι μέρες, αλλά πριν φύγει από το λιμάνι της Τραπεζούντας έχασε τον αδελφό της. «Κι εγώ έχασα το παιδί μου για μία ολόκληρη μέρα!», αναφώνισε η -πολύ νέα- μάνα δύο παιδιών που παρευρέθηκε στα εγκαίνια της έκθεσης. Ευτυχώς, τριγύρω της έτρεχαν δύο μικρά παιδιά κι όχι ένα.

Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες προσφύγων που κάποτε έφυγαν ή έφτασαν στην Ελλάδα. Η ιστορία τους είναι γραμμένη σε ευχές, ημερολόγια, γράμματα αλληλογραφίας και βιβλία. Η εγγονή του Στράτη Μυριβίλη, Χριστίνα Αγγελοπούλου μάς διάβασε ένα απόσπασμα από το μυθιστόρημα «Η Παναγιά η Γοργόνα», 1948. Ψαρόβαρκες γεμάτες ανθρώπους -και τρύπες- έφταναν στη Σκάλα Συκαμιάς της Λέσβου από τις αρχές του 20ού αιώνα -κάποιοι από αυτούς ήταν νεκροί ή τραυματισμένοι.

Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης καταδιώχθηκαν με τον πιο τραγικό τρόπο. Τις προσωπικές τους ιστορίες αναζήτησε η καλλιτέχνιδα σε αρχεία και βιβλία της ιστορικού Ρένα Μόλχο. Οι Μουσουλμάνοι της Ελλάδας ξεριζώθηκαν αφήνοντας πίσω ότι είχαν και δεν είχαν και η χώρα δέχθηκε εκατοντάδες κυνηγημένους Πόντιους και Αρμένιους. Το υπενθυμίζει η κυρία Μπελιβάνη με μία ζωγραφιά ενός κοριτσιού που έφτασε μόνο με μία κούκλα στο χέρι. Ελληνες της Μικράς Ασίας είχαν καταφύγει μέχρι και στη Συρία. «Θυμάμαι μία φωτογραφία Ελλήνων να περιμένουν στην ουρά για φαγητό στο Χαλέπι!», είπε η άλλη σύρια επισκέπτρια της έκθεσης στην κυρία Μπελιβάνη. «Τώρα εμείς περιμένουμε στις ουρές».

Οι πιο τυχεροί δεν περιμένουν σε ουρές ούτε ζουν ανάμεσα σε διαφορετικά κέντρα φιλοξενίας. Υπάρχουν οικογένειες που φιλοξενούνται σε σπίτια Ελλήνων, μέσω του προγράμματος «Φιλοξενίας & Στέγασης» που υλοποιείται από την οργάνωση Αλληλεγγύη-Solidarity Now με την υποστήριξη της Yπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και τη χρηματοδότηση της ΕΕ. Μία από αυτές τις οικογένειες βρέθηκε στην έκθεση μαζί με την ελληνική οικογένεια που τους φιλοξενεί. «Η γενναιοδωρία των Ελλήνων είναι συγκινητική», δήλωσε η επίτημη επισκέπτρια της έκθεσης. Η Μπάρμπαρα Χέντριξ είναι σοπράνο στο επάγγελμα και επίτιμη Ισόβια Πρέσβειρα Καλής Θέλησης της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. «Πρέπει να βοηθήσουμε αυτούς που φοβούνται να τείνουν ένα χέρι βοηθείας», ήταν το μήνυμά της, το οποίο δεσμεύτηκε ότι θα προωθήσει και στις Βρυξέλλες.

Υστερα η γυναίκα που συγκέντρωσε όλα αυτά τα πρόσωπα στα εγκαίνια της έκθεσής της, στον Τεχνοχώρο, το βράδυ της Πέμπτης κάλεσε τους φιλοξενούμενους πρόσφυγες και επισκέπτες να γράψουν μία ευχή σε ένα μεγάλο κομμάτι χαρτόνι που έγραφε «Τι θα έπαιρνες μαζί σου;». Τα μικρά προσφυγόπουλα κυλίστηκαν στο πάτωμα και άρχισαν να σχεδιάζουν λουλούδια. Μία από τις σύριες μάνες έγραψε: «Κάποτε η Ιστορία θα γράψει ότι οι Σύριοι έζησαν έναν αιματηρό πόλεμο. Αναγκάστηκαν να φύγουν από τα σπίτια τους, δεν το ήθελαν». Και τους φιλοξένησαν κάποιες οικογένειες της Ελλάδας.

Υ.Γ. Η έκθεση «Εσύ τι θα έπαιρνες μαζί σου; Ξεριζωμός / Borders» άρχισε στις 9 Ιουνίου και θα διαρκέσει μέχρι τις 2 Ιουλίου, 2016, στον Τεχνοχώρο στην Ακρόπολη.

Υ.Γ. 2. Η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ συγκεντρώνει υπογραφές για να στείλει ένα ξεκάθαρο μήνυμα στις κυβερνήσεις: Αλληλεγγύη στους πρόσφυγες. Η έκκληση #WithRefugees θα παραδοθεί στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη ενόψει της Γενικής  Συνέλευσης του ΟΗΕ στις 19 Σεπτεμβρίου

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News