«Για πρώτη φορά εδώ και δύο δεκαετίες, οι αντίπαλοι του ρώσου προέδρου πιστεύουν ότι η πιο πιθανή εξέλιξη είναι να αποχωρήσει στο εγγύς μέλλον, αν και διαφωνούν για το πώς θα μπορούσε να γραφτεί το τελευταίο κεφάλαιο, ποιος θα μπορούσε να τον αντικαταστήσει, αλλά και για τον χρόνο που θα μπορούσαν να συμβούν όλα αυτά». Με την παραπάνω περιγραφή, το Politico συνοψίζει τα συμπεράσματα της κινητικότητας, που είναι πλέον εμφανής όχι μόνο στην καμαρίλα του Κρεμλίνου, αλλά και στις τάξεις «μοναχικών λύκων», που τελευταία επιδεικνύουν ασυνήθιστη συμπεριφορά.

Εκτός από τα πρόσωπα ή τους συνδυασμούς των προσώπων, το ερώτημα που απασχολεί τους ειδικούς σε ό,τι αφορά το ρωσικό σύστημα εξουσίας είναι ο χρόνος. Το πότε. Οι περισσότεροι συμφωνούν ότι πολλά, αν όχι όλα, θα εξαρτηθούν από την πορεία του πολέμου στην Ουκρανία, που ήδη έλαβε τροπή εις βάρος του Πούτιν, υπονομεύοντας την αύρα του άτρωτου και ανίκητου, την οποία είχε χτίσει εδώ και δύο δεκαετίες. 

Τις τελευταίες εβδομάδες, οι εσωτερικές διαμάχες στο Κρεμλίνο έχουν αποκτήσει δημόσια έκφραση, με τους εμπλεκόμενους στη διαχείριση του πολέμου στην Ουκρανία να επικρίνουν δημόσια ο ένας τον άλλον, καθώς οι αποδυναμωμένες ρωσικές δυνάμεις αναγκάζονται να υποχωρήσουν μετά από ταπεινωτικές ήττες στην Ουκρανία και μια επιστράτευση που δημιούργησε αντιδράσεις και κύμα φυγής. 

Ο Μιχαήλ Κασιάνοφ, που υπήρξε ο πρώτος πρωθυπουργός του Πούτιν, μεταξύ 2000 και 2004, στις 30 Σεπτεμβρίου προέβλεψε στο Sky News ότι η εξουσία θα μπορούσε να γλιστρήσει ξαφνικά από τα χέρια του ρώσου προέδρου. «Σε τρεις ή τέσσερις μήνες πιστεύω ότι θα υπάρξει μια κρίσιμη αλλαγή», ανέφερε ο Κασιάνοφ, ο οποίος σήμερα ζει αυτοεξόριστος μακριά από τη Ρωσία. 

Την ώρα που κορυφαία στελέχη του συστήματος Πούτιν μοιάζει να τοποθετούνται εγκαίρως, ώστε να επωφεληθούν από το μεταβαλλόμενο πολιτικό τοπίο, οι ειδικοί γύρω από τις ισορροπίες του Κρεμλίνου χαρακτηρίζουν ως άνευ προηγουμένου την έκφραση δημόσιας διαφωνίας από μέλη της ρωσικής ελίτ, συμπεριλαμβανομένου του τσετσένου ηγέτη Ραμζάν Καντίροφ (που είναι βασικός πολέμαρχος του Πούτιν) και του παραστρατιωτικού Γεβγκένι Πριγκόζιν, επικεφαλής της μισθοφορικής ομάδας Βάγκνερ. 

Η ζωή μετά τον «Τσάρο»

Το τάιμινγκ απασχολεί τους πάντες. Στο παρασκήνιο συζητιούνται σενάρια για το ποια «στροφή» του πολέμου στην Ουκρανία θα μπορούσε να σημάνει την αρχή του τέλους για τον «τσάρο της σύγχρονης Ρωσίας», όπως αποκαλείται ο Πούτιν. O ρώσος μεγιστάνας Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, που κλείστηκε από τον Πούτιν επί δέκα χρόνια σε μια φυλακή στα ρωσοφινλανδικά σύνορα και πλέον ζει τον περισσότερο χρόνο στο Λονδίνο, είναι ένας από αυτούς που θα ήθελαν πολύ να δουν το τέλος του ρώσου Προέδρου. 

«Μπορεί να ξεφύγει; Δεν ξέρω» διερωτήθηκε ο Χοντορκόφσκι στο Politico, αποφεύγοντας τις χρονικές προβλέψεις. Επιβεβαίωσε, όμως, με βάση και τις δικές του πληροφορίες, ότι πρόσωπα εντός του Κρεμλίνου και σημαντικοί πολιτικοί παίκτες «δείχνουν να σκέπτονται πια και τη ζωή μετά τον Πούτιν». Ετσι εξηγείται κατά την άποψή του και το γεγονός ότι ορισμένα από αυτά τα πρόσωπα επιδιώκουν να βγουν στο προσκήνιο, όπως πχ. ο Καντίροφ και ο Πριγκόζιν, οι οποίοι ασκούν δημόσια κριτική στους στρατιωτικούς διοικητές του πολέμου στην Ουκρανία, τους οποίους μάλιστα ειρωνεύτηκαν λέγοντας ότι είναι στρατηγοί που κάνουν μόνο για την ειρήνη, επομένως είναι άχρηστοι για τον πόλεμο. 

Και οι δύο είναι αρκετά προσεκτικοί ώστε να εμφανίζονται ως έμπιστοι και υποτακτικοί απέναντι στην εξουσία του Πούτιν, ωστόσο, σύμφωνα με τον Χοντορκόφσκι, παίζουν «διπλό παιχνίδι». Για παράδειγμα, ο Πριγκόζιν «παραμένει σήμερα υπό τον έλεγχο του Πούτιν, αλλά παράλληλα ετοιμάζεται για την επόμενη ημέρα μετά από αυτόν και χτίζει μια σχέση με τον Καντίροφ». Και οι αγριότητες κατά των αμάχων στην Ουκρανία που εξαπέλυσε ο στρατηγός Σεργκέι Σουροβίκιν, ο οποίος εχρίσθη στις 8 Οκτωβρίου από τον Πούτιν γενικός διοικητής των ρωσικών δυνάμεων που πολεμούν στην Ουκρανία, ανταποκρίνονται στην επιθετική εκδοχή του πολέμου που πάντα υποστήριζαν Πριγκόζιν και Καντίροφ. Αρκεί όμως αυτό για να παραμείνουν πιστοί; 

Οι πολέμαρχοι και το διπλό παιχνίδι 

Ο Πριγκόζιν, πάντως, προχώρησε σε μια επιλογή που σηματοδοτεί μια δομική αλλαγή της δημόσιας εικόνας του. Από εκεί που μέχρι τον Αύγουστο έκανε μηνύσεις στα μέσα ενημέρωσης που τον κατηγορούσαν ως επικεφαλής της μισθοφορικής ομάδας Βάγκνερ, η οποία έχει κατηγορηθεί για βάναυσες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Αφρική, τη Συρία και την Ουκρανία με εντολή του Κρεμλίνου, τον Σεπτέμβριο βγήκε μόνος του μπροστά και ανέφερε ότι, ναι, ο ίδιος ίδρυσε την ομάδα Βάγκνερ. Επομένως, θέλησε να παρουσιάσει τον εαυτό του ως ένα πρόσωπο που πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη ως επικεφαλής στρατιωτικών επιχειρήσεων, αναλαμβάνοντας την «ιδιοκτησία» των επεμβάσεων που έκανε για χάρη του Πούτιν. 

Αλλωστε, μετά τις επιτυχίες των Ουκρανών στο πεδίο της μάχης τον Σεπτέμβριο, κυρίως στο Χάρκοβο και στη Χερσώνα, ο Πριγκόζιν επικρότησε τις αναρτήσεις του Καντίροφ στα social media, ο οποίος ζητούσε «πιο δραστικά μέτρα» και τη χρήση «περιορισμένης ισχύος πυρηνικών όπλων». Μάλιστα, συντάχθηκε με τον Καντίροφ όταν εκείνος ζητούσε να ξηλώσουν τα γαλόνια από τους αποτυχημένους στρατιωτικούς διοικητές τους πολέμου στην Ουκρανία και να τους στείλουν ως απλούς στρατιώτες στην πρώτη γραμμή ξυπόλητους, με ένα αυτόματο στα χέρια.  

Το Κρεμλίνο δεν τους αποδοκίμασε για αυτές τις δηλώσεις. Αντιθέτως, ο Πούτιν αναβάθμισε τον Ραμζάν Καντίροφ σε υποστράτηγο. Εβαλε, έτσι, τους αναλυτές σε υποψίες ότι οι «δύο» μπορεί να προσέφεραν υπηρεσία στον Πούτιν με αυτές τις δηλώσεις, ώστε να διοχετεύσουν την οργή της κοινής γνώμης στους στρατηγούς που τα έκαναν θάλασσα και ο ρώσος πρόεδρος να παραμείνει στο απυρόβλητο.

Το ενδεχόμενο πρόσωπα όπως ο Πριγκόζιν να βρεθούν μια ημέρα στη θέση του Πούτιν, εφόσον πάψουν ξαφνικά να παίζουν το παιχνίδι του, ανησυχεί πολλούς εντός και εκτός Ρωσίας. Ο Λεονίντ Βολκόφ, επικεφαλής του επιτελείου του φυλακισμένου επικριτή του Πούτιν, Αλεξέι Ναβάλνι, περιγράφει τον Πριγκόζιν ως τον «πιο επικίνδυνο εγκληματία στο περιβάλλον του Πούτιν». 

Και οι δύο πολέμαρχοι, ακόμη και αν έπαιξαν το παιχνίδι του Πούτιν τις τελευταίες ημέρες, ξέρουν ότι πάντα βαδίζουν επί ξυρού ακμής, εφόσον η κριτική προς τις στρατιωτικές αποφάσεις του υπουργού Αμυνας Σεργκέι Σοϊγκού είναι πάντα ένα παιχνίδι με τη φωτιά, καθώς πρόκειται για ένα πρόσωπο που επελέγη από τον Πούτιν. Τον περασμένο μήνα, o Ντμίτρι Πεσκόφ, εκπρόσωπος Τύπου του ρώσου προέδρου, προειδοποίησε ότι οι φωνές κριτικής που ακούστηκαν ήταν μεν εντός πλαισίου, αλλά και ότι γραμμή που αν κανείς την περάσει ξεφεύγει από τα όρια είναι «πολύ, πολύ λεπτή». Και όταν λέει κάτι τέτοιο ο εκπρόσωπος ενός ανθρώπου που έχει φροντίσει πολλές φορές η επόμενη στάση όσων του άσκησαν κριτική να είναι το νεκροτομείο, έχει τη σημασία του.  

Καντίροφ και Πριγκόζιν, πάντως, πέρα από την επιλογή της δημόσιας κριτικής, που εγείρει υποψίες για τον ρόλο αλλά και τις φιλοδοξίες τους, έχουν και υποστηρικτές οι οποίοι προς το παρόν δεν εκδηλώνονται δημόσια. Ενας από αυτούς είναι ο Αλεξέι Ντιούμιν, που σύμφωνα με μαρτυρία του έσωσε κάποτε τον Βλαντίμιρ Πούτιν από μια καφέ αρκούδα αδειάζοντας το υπηρεσιακό πιστόλι του στα πόδια του θηρίου. Σήμερα είναι κυβερνήτης της περιφέρειας Τούλα και μαζί με τον Ντμίτρι Μιρόνοφ, πρώην επικεφαλής της περιφέρειας Γιαροσλάβλ και σύμβουλο του Πούτιν, θεωρείται ότι υποστηρίζουν το δίδυμο των πολεμαρχών. 

Μετά την εισβολή στην Ουκρανία, και ιδίως μετά την αρνητική τροπή που έλαβε στο πεδίο της μάχης, για τη Ρωσία η νέα νόρμα στο πλαίσιο των εσωτερικών ανταγωνισμών στο Κρεμλίνο είναι η δημόσια παρουσία, καθώς οι ενδιαφερόμενοι παίκτες επείγονται να «πιάσουν στασίδι» και ενώπιον της κοινής γνώμης. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο πρώην πρωθυπουργός Ντμίτρι Μεντβέντεφ, που ως πρόεδρος της Ρωσίας κρατούσε ζεστή την καρέκλα για τον Πούτιν, εγκατέλειψε άρον άρον το προφίλ του μεταρρυθμιστή που κάποτε μπορούσε να συνομιλεί με τη Δύση και τελευταία επιλέγει τη γλώσσα των απειλών για τη χρήση πυρηνικών όπλων. Στο προσκήνιο επιδιώκουν, επίσης, να βρίσκονται όλο και περισσότερο, o άλλοτε μετριοπαθής πρόεδρος της κρατικής Δούμας, Βιάτσεσλαβ Βολόντιν, καθώς και ο αναπληρωτής γενικός γραμματέας του Κρεμλίνου και πρώην πρωθυπουργός της Ρωσικής Ομοσπονδίας, Σεργκέι Κιριένκο. 

Ο αρχιπράκτορας και η μπαρουτόσκονη 

Υπάρχει όμως και η άλλη όψη του νομίσματος. Αυτοί που αποφεύγουν όπως ο διάολος το λιβάνι τα φώτα της δημοσιότητας, όπως ο επικεφαλής της FSB Αλεξάντερ Μπορτνίκοφ και ο Βίκτορ Ζολότοφ, στενός συνεργάτης του Πούτιν και αρχηγός της Εθνοφρουράς, που έγινε τον Μάρτιο ο πρώτος ανώτερος αξιωματούχος του Κρεμλίνου, ο οποίος παραδέχτηκε ότι η ρωσική επίθεση δεν εξελισσόταν σύμφωνα με τα επιχειρησιακά πλάνα της Μόσχας. Ο Πούτιν και ο Ζολότοφ συνυπήρξαν και εργάστηκαν μαζί στην Αγία Πετρούπολη τη δεκαετία του 1990, ωστόσο ο ισχυρός στρατιωτικός φαίνεται να διατηρεί καλές σχέσεις και με τον Καντίροφ, τον τσετσένο ηγέτη και πολέμαρχο, ο οποίος άσκησε κριτική στους στρατηγούς που  χειρίστηκαν τον πόλεμο στην Ουκρανία. 

Ο λόγος που μένουν μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, παρότι θεωρούνται βασικοί παίκτες, δίνει τροφή στα σενάρια. Κάποιοι Δυτικοί αναλυτές εκτιμούν ότι λουφάζουν, ώστε να είναι έτοιμοι την κατάλληλη στιγμή, και χρησιμοποιούν την αγγλική έκφραση «keeping their powder dry», που θα μπορούσε να μεταφραστεί ως  «κρατάνε στεγνή τη μπαρουτόσκονη» — για να μη νοτίσει και να μπορούν να τη χρησιμοποιήσουν όταν αρχίσει επισήμως η μάχη της διαδοχής, η οποία προς το παρόν βράζει στο παρασκήνιο.

Νωρίτερα εφέτος, οι μυστικές υπηρεσίες της Ουκρανίας ανέφεραν ότι ο Ζολότοφ, ο επικεφαλής της ρωσικής μυστικής υπηρεσίας FSB, ενδέχεται να συμμετέχει σε μια μυστική ομάδα που σχεδιάζει να ανατρέψει με πραξικόπημα τον Πούτιν. 

Ασπίδα το «διαίρει και βασίλευε»; 

Επιστρέφοντας στον παράγοντα «χρόνο», υπάρχουν και Δυτικοί αναλυτές που πιστεύουν ότι οι εκτιμήσεις πως η ώρα της ανατροπής του Πούτιν πλησιάζει εκφράζουν σε έναν βαθμό ευσεβείς πόθους. Αυτό πιστεύει η εξειδικευμένη στη ρωσική πολιτική ερευνήτρια Εμιλι Φέρις, του βρετανικού Βασιλικού Ινστιτούτου Μελετών Αμυνας και Ασφάλειας (RUSI), η οποία αμφιβάλλει για το κατά πόσον όσοι θα ήθελαν να ανατρέψουν τον Πούτιν είναι σε θέση να σχεδιάσουν κάτι τέτοιο, ενώ θύμισε ότι ο ίδιος ενθαρρύνει σταθερά το «διαίρει και βασίλευε», ώστε να μην συνασπίζονται δυνάμεις εναντίον του.

Παρά ταύτα, οι περισσότεροι αναλυτές εκτιμούν ότι ήδη έχουν διαμορφωθεί δύο συμμαχίες που θα μπορούσαν να συγκρουστούν στη μάχη της διαδοχής για να πάρουν στα χέρια τους την εξουσία στη Ρωσία. Από τη μια πλευρά είναι το επονομαζόμενο «κόμμα του πολέμου», των πολεμάρχων Καντίροφ και Πριγκόζιν. Απέναντί τους στέκεται, σύμφωνα με τον Χοντορκόφσκι, μια άλλη συμμαχία, που αποτελείται από στελέχη των μυστικών υπηρεσιών, τον υπουργό Αμυνας Σεργκέι Σοϊγκού και τον στρατηγό Βαλέρι Γερασίμοφ, τον αρχηγό του γενικού επιτελείου των ενόπλων δυνάμεων της Ρωσίας.

Σύμφωνα με τον Χοντορκόφσκι, δύο είναι τα βασικά σενάρια. Αν ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίσει να εξελίσσεται με αρνητικό τρόπο για τη Ρωσία, οι δυο ανταγωνιστικές ομάδες μπορεί να πιέσουν από κοινού τον Πούτιν να παραδώσει την εξουσία, υποσχόμενοι πλήρη ασυλία και διατήρηση της προσωπικής του περιουσίας.

Σε αυτή την περίπτωση, το σύστημα του Πούτιν θα συνεχίσει να ορίζει τις τύχες της Ρωσίας και μετά την αποχώρησή του, και τη θέση του προέδρου θα μπορούσε να πάρει ο Μιχαήλ Μισούστιν, 56 ετών, ο οποίος διετέλεσε επικεφαλής των φοροεισπρακτικών μηχανισμών της Ρωσίας πριν διοριστεί πρωθυπουργός, το 2020. Ο Μισούστιν είναι γνωστός και στη χώρα μας, καθώς, πέρα από τις σχέσεις του με το Αγιον Ορος, εκπροσώπησε τη Ρωσία στις εκδηλώσεις για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση, που έγιναν στην Αθήνα την 25η Μαρτίου 2021.   

Το δεύτερο σενάριο προβλέπει τη σύγκρουση ανάμεσα στο «κόμμα του πολέμου» και την ανταγωνιστική ομάδα των μυστικών υπηρεσιών και των στελεχών του υπουργείου Αμυνας, που όμως έχουν χαμηλότερο ηθικό και μεγαλύτερες διαφωνίες μεταξύ τους. Εκεί τα πράγματα μπορεί να γίνουν περίπλοκα και να εξελιχθούν αιματηρά. Και σε αυτές τις περιπτώσεις, ποτέ δεν μπορούν να αποκλειστούν οι εκπλήξεις.  

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News