Η Κλαούντια Καραμάνα είναι εδώ και δύο χρόνια εισαγγελέας του δικαστηρίου ανηλίκων του Παλέρμο, και ήδη βρίσκεται αντιμέτωπη με απειλές. Πριν από έναν χρόνο εστάλη στο σπίτι της μια ανώνυμη επιστολή με έναν σταυρό ζωγραφισμένο στο χέρι. Στη συνέχεια, τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους, μια ομάδα τραμπούκων εισέβαλε το βράδυ στο γραφείο της και το έκανε φύλλο και φτερό.

Η Καραμάνα διαθέτει πλέον αστυνομική προστασία, καθώς έχει γίνει στόχος των εξαγριωμένων «φυλών» της σικελικής Μαφίας. Πολλές από τις έρευνές της επικεντρώνονται στα παιδιά των αφεντικών της Μαφίας και των εμπόρων ναρκωτικών. Σε ορισμένες περιπτώσεις έχει ζητήσει να απομακρυνθούν από τις οικογένειές τους και να τοποθετηθούν σε οίκους προστασίας ανηλίκων.

Μιλώντας στο BBC, η εισαγγελέας ισχυρίζεται ότι ο χωρισμός των παιδιών από τους εγκληματίες γονείς τους είναι συχνά ο μόνος τρόπος για να παραμείνουν ασφαλή. Η Καραμάνα στη Σικελία προσπαθεί να προστατεύσει τα παιδιά από το να παρασυρθούν στους κινδύνους του οργανωμένου εγκλήματος. Συμμετέχει στο πρότζεκτ «Liberi di Scegliere» (Ελεύθερος να επιλέξεις) στην περιοχή της Καλαβρίας, που ξεκίνησε το 2012 και ήταν το θέμα της ταινίας του 2019 «Sons of ‘Ndrangheta».

Μόνο ένας σχετικά μικρός αριθμός παιδιών και εφήβων έχει μετεγκατασταθεί, ως μέρος αντίστοιχων προγραμμάτων – περίπου 80 ανήλικοι και 30 οικογένειες στην Καλαβρία, από το 2012. Ομως αυτά τα πρότζεκτ έχουν πυροδοτήσει μια ευρύτερη συζήτηση σχετικά με την ευημερία των παιδιών στις οικογένειες της Μαφίας – και τι πρέπει να κάνει το κράτος για να τα βοηθήσει.

Ορισμένοι επικριτές ανησυχούν ότι το τραύμα της ζωής μακριά από τις οικογένειές τους είναι χειρότερο από τους κινδύνους που ελλοχεύουν αν παραμείνουν εκεί. «Η κοινή γνώμη είναι αρκετά διχασμένη» λέει η Ομπρέτα Ινγκράτσι, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου με ειδίκευση στην κοινωνιολογία των οικογενειών του οργανωμένου εγκλήματος.

Ακόμη και στο Παλέρμο, όπου οι άνθρωποι γνωρίζουν καλά τους κινδύνους της ανατροφής στους κόλπους της Μαφίας, ορισμένοι πιστεύουν ότι η οικογένεια πρέπει να διατηρηθεί πάση θυσία. Η Καραμάνα εξεπλάγη ιδιαίτερα όταν δέχθηκε δημόσια κριτική από έναν τοπικό ιερέα στο Παλέρμο, ο οποίος κατέστησε ξεκάθαρο ότι θεωρεί πως η θέση του παιδιού είναι με τη μητέρα και τον πατέρα του.

Η εισαγγελέας τονίζει κατηγορηματικά ότι τα παιδιά δεν απομακρύνονται χωρίς καλό λόγο: «Δεν θα κουραστώ ποτέ να λέω ότι αυτό συμβαίνει μόνο σε αναπόφευκτες καταστάσεις, όπως όταν ένας γονέας είναι έμπορος ναρκωτικών και το παιδί εμπλέκεται στο έγκλημα».

Αυτό που συνήθως αναφέρεται ως «η Μαφία» καλύπτει στην πραγματικότητα πολλές διαφορετικές φυλές οργανωμένου εγκλήματος στην Ιταλία – οι πιο διαβόητες από τις οποίες είναι η Ντραγκέτα στην Καλαβρία, η Καμόρα στην Καμπανία και η Κόζα Νόστρα στη Σικελία. Μεγαλώνοντας μέσα σε αυτούς τους οργανισμούς, η ζωή των παιδιών διαμορφώνεται από το ξεκίνημά της.

Αναθρεμένα με την κουλτούρα της Μαφίας

«Υπάρχει ένας μύθος, ότι η Μαφία δεν περιλαμβάνει γυναίκες ή παιδιά, αλλά αυτό δεν ισχύει» λέει ο Φράνκο Νικάστρο, δημοσιογράφος στη Σικελία, που έχει αρθρογραφήσει για την κουλτούρα της Μαφίας εδώ και δεκαετίες. «Τα παιδιά είναι προετοιμασμένα για μια εγκληματική ζωή – είναι μέρος της ανατροφής τους».

Και οι δύο γονείς μπορούν, για παράδειγμα, να εκπαιδεύσουν τα παιδιά στην κουλτούρα της Μαφίας και στις αξίες της, όπως η ομερτά (ο κώδικας σιωπής, που σημαίνει ότι δεν πρέπει να μιλάει κανείς ανοιχτά για τον οργανισμό ή τις δραστηριότητές του). Σε πολλές οικογένειες ο γιος αναμένεται να ακολουθήσει τα βήματα του πατέρα στην οργάνωση, ενώ η κόρη αναμένεται να παντρευτεί με μέλος άλλης οικογένειας της Μαφίας, ενισχύοντας στρατηγικές συμμαχίες.

«Η μητέρα συχνά δικαιολογεί τη βία και εξηγεί για ποιον λόγο είναι ουσιαστική ή σημαντική» λέει η Αννα Σέργκι, καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο του Εσεξ, που έχει αναλύσει τον αντίκτυπο των μετεγκαταστάσεων στην Καλαβρία. Στην έρευνά της αναφέρει την περίπτωση ενός νεαρού εφήβου που βοήθησε τον πατέρα του να κρύψει όπλα και, σύμφωνα με το δικαστήριο, θεώρησε ότι αυτό ήταν μια δραστηριότητα μεταξύ πατέρα και γιου, «χρόνος με τον πατέρα του, μέρος της ιδιαίτερης σχέσης τους».

Η κουλτούρα της μαφίας μπορεί επίσης να συμβάλει σε υψηλά επίπεδα σχολικών απουσιών και εγκατάλειψης του σχολείου σε ορισμένες περιοχές της Ιταλίας. Ο Νικάστρο επισημαίνει ότι σύμφωνα με στοιχεία που δόθηκαν το 2022, τουλάχιστον το 21% των παιδιών σχολικής ηλικίας στο Παλέρμο είτε έχουν εγκαταλείψει το σχολείο είτε δεν παρακολουθούν τακτικά τα μαθήματά τους. Στην εφηβεία, λέει, πολλά από αυτά τα παιδιά συμμετέχουν ήδη σε εγκληματικές δραστηριότητες, όπως η εμπορία ναρκωτικών.

Η διακοπή του σχολείου μπορεί να είναι ιδιαίτερα επιβλαβής, καθώς οι δάσκαλοι ίσως είναι οι μόνοι που προσφέρουν στα παιδιά της Μαφίας ένα διαφορετικό όραμα, λέει ο Νικάτρο. Υπάρχουν και σωματικοί κίνδυνοι. Το 2022 υπήρξαν τουλάχιστον 18 περιπτώσεις παιδιών στη Σικελία που εισήχθησαν στο νοσοκομείο για υπερβολική δόση ναρκωτικών τα οποία είχαν βρει στο σπίτι της οικογένειας, σύμφωνα με δημοσιεύματα τοπικών εφημερίδων. Ενα από τα παιδιά ήταν μόλις 13 μηνών.

Καθώς ενηλικιώνονται, κάποια παιδιά μπορεί να έλκονται από τη βεβαιότητα της ζωής που τους παρουσιάζεται, λέει η Σέργκι – με τους προκαθορισμένους ρόλους και τα σφιχτοδεμένα οικογενειακά και κοινωνικά δίκτυα. Η Ομπρέτα Ινγκράτσι, της οποίας το βιβλίο «Γένος και Οργανωμένο Εγκλημα στην Ιταλία» εξετάζει τον ρόλο των γυναικών στη Μαφία, τονίζει ότι οι γυναίκες που ελπίζουν να δραπετεύσουν συχνά αντιμετωπίζουν τις ίδιες προκλήσεις με άλλα θύματα κακοποίησης – ενώ στη Νότια Ιταλία τα κέντρα για γυναίκες που πέφτουν θύματα βίας είναι ελάχιστα.

Πολλοί άνθρωποι που έχουν μεγαλώσει στην κουλτούρα της Μαφίας δεν μπορούν να φανταστούν μια εναλλακτική ζωή. Οσοι επιθυμούν να φύγουν, ίσως αποξενωθούν για πάντα από τις οικογένειές τους, αφού αυτές αποδοκιμάζουν την απιστία τους. Συχνά αντιμετωπίζουν απειλές βίας ή θανάτου εάν σκοπεύουν να καταθέσουν εναντίον μελών της οργάνωσης.

Ο χωρισμός του παιδιού από τον γονιό είναι η τελευταία λύση

Σύμφωνα με το ιταλικό δίκαιο, ένας ανήλικος μπορεί να χωριστεί από την οικογένειά του όταν υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι οι γονείς δεν πληρούν τις νομικές απαιτήσεις για παροχή κατάλληλης φροντίδας και εκπαίδευσης, με αποτέλεσμα η συμπεριφορά τους να βλάπτει την ευημερία του παιδιού. Ενα τέτοιο παράδειγμα είναι η παρακίνηση ενός παιδιού στη διάπραξη εγκληματικών πράξεων.

Τα δικαστήρια στην Καλαβρία εξαντλούν τις επιλογές τους όταν βρίσκονται αντιμέτωπα με παιδιά μαφιόζικων οικογενειών. Το δικαστήριο μπορεί, για παράδειγμα, να επιλέξει να ανακαλέσει τη γονική εξουσιοδότηση του ενός γονέα και όχι του άλλου, εάν κάποιος από τους δύο δείξει μεγαλύτερη προθυμία για αλλαγή συμπεριφοράς και τρόπου ζωής.

Σε όλες τις περιπτώσεις, οι μητέρες είχαν τη δυνατότητα να διατηρήσουν κάποια μορφή επαφής με το παιδί. Εάν υπάρχουν συγγενείς που δεν ανήκουν στη Μαφία, το δικαστήριο συνήθως προσπαθεί να τους κάνει κηδεμόνες των παιδιών. Το κρίσιμο είναι ότι στα παιδιά προσφέρεται ψυχολογική και εκπαιδευτική υποστήριξη, ώστε να κατευθυνθούν προς μια καλύτερη πορεία ζωής.

Η δουλειά της Καραμάνα στο Παλέρμο επιχειρεί να υιοθετήσει μια παρομοίως προσεκτική και συμπονετική προσέγγιση. Ο χωρισμός του  παιδιού από τον γονιό είναι η τελευταία λύση. «Κάθε παιδί έχει το δικαίωμα να ζει στη φυσική του οικογένεια, εκτός αν αυτό έρχεται σε αντίθεση με το δικαίωμα να μεγαλώσει υγιές, σωματικά και ψυχικά» λέει.

Σχεδόν σε κάθε περίπτωση προσπαθούν να προσφέρουν στη μητέρα προστασία και ασφάλεια για να φύγει μαζί με το παιδί. Οι εναλλακτικές για εκείνες είναι συχνά η φυλακή ή ο θάνατος. «Εάν η μητέρα αρνηθεί, ελέγχουμε αν υπάρχει κάποιος έμπιστος στον οικογενειακό κύκλο που έχει αποστασιοποιηθεί από την εγκληματική ζωή» επισημαίνει η Καραμάνα. «Και πριν προχωρήσουμε, η κατάσταση παρακολουθείται στενά από τις κοινωνικές υπηρεσίες και την αστυνομία».

Ακόμη και αν το παιδί τελικά απομακρυνθεί από το σπίτι της οικογένειας, οι γονείς έχουν συχνά δικαιώματα επίσκεψης, υπό την προϋπόθεση ότι το παιδί συμφωνεί να τους δει. Επίσης, οι αποφάσεις του δικαστηρίου μπορούν να ανατραπούν και η οικογένεια να επανενωθεί, εάν οι γονείς διακόψουν τους δεσμούς τους με τη μαφία. Αυτό μπορεί να ακούγεται απίθανο – αλλά τα προγράμματα έχουν δει αξιοσημείωτες ιστορίες επιτυχίας παιδιών και ολόκληρων οικογενειών που απεγκλωβίστηκαν από το οργανωμένο έγκλημα.

Υπάρχει το παράδειγμα της οικογένειας ενός αφεντικού της Μαφίας που είχε φυλακιστεί για σοβαρά εγκλήματα. Ο γιος του καταδικάστηκε επίσης, ενώ η κόρη τέθηκε σε ανάδοχη οικογένεια. Θα μπορούσε να είναι μια συγκλονιστική ιστορία – και όμως, ο γιος συνέχισε να σπουδάζει στη φυλακή και αφού εξέτισε την ποινή του αποφάσισε να ζήσει μια τίμια ζωή, ενώ η κόρη ενηλικιώθηκε χωρίς να παρασυρθεί στο έγκλημα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News