Λίγες ημέρες μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, ο τελευταίος ανεξάρτητος τηλεοπτικός σταθμός της Ρωσίας ολοκλήρωσε την τελευταία του εκπομπή παίζοντας τη «Λίμνη των Κύκνων».

Το μπαλέτο του Τσαϊκόφσκι ήταν το αγαπημένο της σοβιετικής κρατικής τηλεόρασης όποτε προέκυπταν ιστορικά γεγονότα στη χώρα –όπως η απόπειρα πραξικοπήματος του 1991.

Οταν έπεφτε το τελευταίο πλάνο του μπαλέτου, οι δημοσιογράφοι του TV Rain είχαν διαφύγει στο εξωτερικό.

Η Μαργαρίτα Λιούτοβα, η οποία είχε ετοιμάσει τη βαλίτσα της βιαστικά, παρακολούθησε την τελευταία εκπομπή κλαίγοντας σε ένα πάρκο στο Ερεβάν της Αρμενίας. Τα ελεύθερα ρωσικά μέσα έμοιαζαν καταδικασμένα, ανέφερε δημοσίευμα των Financial Times.

Κι όμως, το TV Rain (γνωστό στη Ρωσία ως Dozhd), οι Times της Μόσχας και άλλοι ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι έχουν συγκεντρωθεί στο Αμστερνταμ, από όπου δημοσιεύουν αλήθειες για το καθεστώς Πούτιν απευθυνόμενοι στους συμπατριώτες τους.

Κανείς δεν γνωρίζει τι ρόλο παίζουν οι ανταποκρίσεις τους στη ρωσική κοινή γνώμη, ούτε αν οι αυτοεξόριστοι ρεπόρτερ θα επιστρέψουν ποτέ στην πατρίδα τους.

Τα γραφεία τους βρίσκονται σε ένα τακτοποιημένο, ήσυχο κομμάτι της ολλανδικής πρωτεύουσας –πατρίδα του Ντερκ Σάουερ, του Ολλανδού που ίδρυσε τους Moscow Times και ήταν ιδιοκτήτης μέσων ενημέρωσης στη Ρωσία για δεκαετίες.

Ο Σάουερ έπεισε τις ολλανδικές αρχές να δεχτούν περίπου 150 Ρώσους, κυρίως δημοσιογράφους, μαζί με τεχνικό προσωπικό και μέλη των οικογενειών τους. Διεθνή ιδρύματα και καμπάνιες έχουν αναλάβει τη χρηματοδότησή τους.

Ο Σάουερ βλέπει παραλληλισμούς με τους εξόριστους Ρώσους που διέφυγαν κατά την επανάσταση των Μπολσεβίκων, το 1917. Παραδέχεται στους FT ότι «η εξορία αυτή έχασε μέρος της σημασίας της λόγω πολλών εσωτερικών διαμαχών», προσθέτοντας ότι η ομάδα των αυτοεξόριστων ρεπόρτερ ζορίζεται να μεταφέρει λαθραία τις εκδόσεις της στη Ρωσία.

Ομως το Διαδίκτυο δίνει φτερά στην εξόριστη δημοσιογραφία. Το TV Rain μετέδιδε την κηδεία του ηγέτη της αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι επί ώρες, χρησιμοποιώντας βίντεο που στάλθηκαν από άτομα επιτόπου, καθώς και πολλά άλλα που συλλέχθηκαν από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι δημοσιογράφοι στο Αμστερνταμ λαμβάνουν πληροφορίες από ρώσους στρατιώτες στο μέτωπο –ακόμη και από το εσωτερικό του Κρεμλίνου.

Το TV Rain είχε περίπου 70.000 επί πληρωμή συνδρομητές πριν την εξορία. Σήμερα, εκατομμύρια κυρίως ρώσοι τηλεθεατές συντονίζονται τακτικά, με ένα έως δύο εκατομμύρια να παρακολουθούν τα ρεπορτάζ της κηδείας του Ναβάλνι.

Οι ρώσοι τηλεθεατές ακολουθούν τον σταθμό, τους Moscow Times και τον ιστότοπο Meduza στο μέσο κοινωνικής δικτύωσης Telegram και παρακολουθούν τις εκπομπές μέσω VPN (εικονικών ιδιωτικών δικτύων) και άλλων «παράνομων» μεθόδων.

Κάθε μέρα το τεχνικό προσωπικό στο Αμστερνταμ βρίσκει νέους τρόπους για να μεταφέρει λαθραία πληροφορίες, παρακάμπτοντας ​​τις επιχειρήσεις αποκλεισμού του Βλαντιμίρ Πούτιν. «Πριν την εξορία ήταν μια δημοσιογραφική μάχη της αλήθειας ενάντια στην εξουσία» λέει ο Σάουερ. «Τώρα είναι, πάνω απ’ όλα, μια τεχνολογική μάχη με το Κρεμλίνο».

Ο δημοσιογράφος του TV Rain, Εντουαρντ Μπουρμίστροφ, είπε στους FT: «Ο σταθμός μας προσπαθεί να πει στους Ρώσους που διαφωνούν με τον πόλεμο ότι δεν είναι μόνοι –είμαστε εκατομμύρια». Προσθέτει ότι ο στόχος είναι να παρηγορηθούν τηλεθεατές που δεν ακούν ποτέ τις δικές τους απόψεις στη δημόσια σφαίρα της Ρωσίας, και που μπορεί να φοβούνται να σκεφτούν ελεύθερα επειδή είναι υπερβολικά επικίνδυνο.

Κάποιοι θεατές είναι μπερδεμένοι, λέει ο Μπουρμίστροφ –από τη μία θέλουν ο ρωσικός στρατός να καταλάβει το Χάρκοβο, αλλά από την άλλη θα έφευγαν από τη Ρωσία για να αποφύγουν την στράτευση.

Κατά την αρχική εξορία της ομάδας στη Λετονία, ο σταθμός απέλυσε έναν παρουσιαστή που είπε «στον αέρα» ότι ήλπιζε να βοηθήσει τα ρωσικά στρατεύματα στο μέτωπο «με εξοπλισμό και βασικές ανέσεις».

Ακολούθως, η Λετονία ανακάλεσε την άδεια του TV Rain, οδηγώντας τον στο Αμστερνταμ, όπου οι ντόπιοι είναι λιγότερο καχύποπτοι με τους Ρώσους. «Ευτυχώς, η Ολλανδία δεν ήταν κομμάτι της Σοβιετικής Ενωσης», λέει ο Μπουρμίστροφ αστειευόμενος.

Οι εξόριστοι καταλαβαίνουν ότι μπορεί να μείνουν εκτός Ρωσίας για πάντα, πεθαίνοντας ξεχασμένοι στο εξωτερικό, όπως οι πρόγονοί τους μετά το 1917.

Η Λιούτοβα, που τώρα εργάζεται για τη Meduza, ξορκίζει τους εφιάλτες. «Ενιωσα κάποια απόγνωση τη μέρα που σκοτώθηκε ο Αλεξέι Ναβάλνι. Μετά σκέφτηκα τι μας δίδαξε. Αν είσαι υγιής και ελεύθερος δεν μπορείς να απελπίζεσαι», είπε στους Financial Times.

Το όνειρο παραμένει η επιστροφή στην πατρίδα. Η Σαμάνθα Μπέρκχεντ, ρωσόφιλη αμερικανίδα συντάκτρια των Times της Μόσχας, λαχταρά να ζήσει σε μια Ρωσία μετά τον Πούτιν: «Είναι σαν να έχεις έναν τοξικό πρώην. Σκέφτεσαι “αν γυρίσω πίσω, ίσως να μην είναι το ίδιο αυτή τη φορά”». Η δημοσιογράφος του TV Rain, Βαλέρια Ρατνίκοβα, πιστεύει ότι η ανοικοδόμηση της Ρωσίας μετά τον Πούτιν θα είναι «μια διαρκής διαδικασία για πάνω από μία γενιά».

«Θα πρέπει να πληρώσουμε αποζημιώσεις –όλοι θα πρέπει να οικοδομήσουμε την κοινωνία μας από την αρχή», εξομολογείται στον ανταποκριτή των FT.

Προσθέτει πως δείναι σίγουρη αν οι Ρώσοι αισθάνονται συλλογική ενοχή. «Την πρώτη μέρα του πολέμου αυτό ήταν που κυριαρχούσε στο μυαλό μου: μια τεράστια αίσθηση ντροπής την οποία δεν μπορείς να ξεπλύνεις από πάνω σου», είπε.

Αλλά σημειώνει μια διαφορά σε σχέση με τη ναζιστική Γερμανία: «Οι περισσότεροι Ρώσοι δεν υποστηρίζουν τον πόλεμο –είναι κομφορμιστές». Επιθυμούσαν ευημερία Δυτικού τύπου, αλλά δεν πίστευαν ότι χρειάζονταν την ελευθερία του λόγου. Σε μια δημοκρατική Ρωσία, λέει η Ρατνίκοβα, οι Ρώσοι θα πρέπει να εμπλακούν με την πολιτική.

Πάντως οι εξόριστοι ρώσοι δημοσιογράφοι δεν μετανιώνουν για την επιλογή της αυτοεξορίας τους και δεσμεύονται να συνεχίσουν τον πόλεμο κατά του καθεστώτος. Η Λιούτοβα είπε χαρακτηριστικά: «Ισως είναι το μόνο μακροπρόθεσμο πράγμα για το οποίο είμαι σίγουρη. Το να ετοιμάσω τη βαλίτσα μου στα γρήγορα και να φύγω ήταν η σωστή επιλογή».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News