Δεν περνά μέρα που να μην αποτελεί είδηση η Κίνα: η πανδημία, τα προβλήματα της οικονομίας της, ο ανταγωνισμός με τις ΗΠΑ, η ένταση στις σχέσεις της με την Ταϊβάν, ο ρόλος της στην αναταραχή των δύο προηγούμενων χρόνων στο Χονγκ Κονγκ βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας.

Η προσοχή της Δύσης είναι στραμμένη στην υπερδύναμη της Ανατολής και πολλοί αναρωτιούνται πώς βλέπει την Κίνα στην παγκόσμια σκηνή ο πρόεδρός της, Σι Τζινπίνγκ. Ο Ράνα Μίτερ, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, ειδικός στην ιστορία και την πολιτική της σύγχρονης Κίνας, επιχειρεί να δώσει μία απάντηση αναλύοντας το παρελθόν της χώρας.

Οπως γράφει ο καθηγητής στο BBC, ο δημόσιος λόγος του Πεκίνου είναι συχνά συγκρουσιακός, όπως π.χ. πρόσφατα εναντίον της συμφωνίας AUKUS μεταξύ ΗΠΑ-Αυστραλίας-Βρετανίας για τα πυρηνικά υποβρύχια, εναντίον της Βρετανίας, που δέχεται πολίτες του Χονγκ Κονγκ, οι οποίοι φεύγουν λόγω του νέου, αυστηρού νόμου εθνικής ασφαλείας, ενώ έχει διαμηνύσει στην Ταϊβάν να προετοιμαστεί για την ένωσή της με την Κίνα.

Ο Σι εμφανίζεται πολύ πιο επιθετικός από ό,τι όλοι οι προκάτοχοί του μετά τον Μάο Τσε Τουνγκ, όμως η ρητορική του έχει βάσεις στην ιστορία της χώρας, αρχαία και σύγχρονη, και συγκεκριμένα σε πέντε βασικά στοιχεία της, τα οποία απαριθμεί ο Μίτερ:

Κομφούκιος

Για περισσότερα από 2.000 χρόνια, η κινεζική κοινωνία είχε οδηγό τη διδασκαλία του Κομφούκιου. Ο κινέζος φιλόσοφος θεωρείται το αντίστοιχο του Σωκράτη για την Ανατολή. Δημιούργησε ένα σύστημα ηθικής το οποίο συνδύαζε την ιεραρχία –όπου όλοι οι άνθρωποι γνώριζαν τη θέση τους στην κοινωνία– με την καλοσύνη, τη μεγαλύτερη αρετή όλων. Οι πολίτες υπάκουαν πλήρως στους ηγέτες τους και στον ανώτατο ηγεμόνα και ήξεραν ότι αυτοί θα φρόντιζαν για την ευδαιμονία τους.

Οι κινέζοι ηγέτες προσάρμοσαν στα μέτρα τους τη διδασκαλία του Κομφούκιου και βασίστηκαν σε αυτήν έως την επανάσταση του 1911, όταν εκθρονίστηκε ο τελευταίος αυτοκράτορας και το ΚΚΚ αποκήρυξε τον φιλόσοφο.

Ο Μάο παρέμεινε βαθιά εχθρικός απέναντι στην παραδοσιακή κινεζική φιλοσοφία, όμως από τη δεκαετία του ’80 και έπειτα, ο Κομφούκιος επέστρεψε στην κινεζική κοινωνία και προβλήθηκε από το κόμμα ως ένας σπουδαίος διανοητής, η διδασκαλία του οποίου είχε πολλά να διδάξει στη σύγχρονη Κίνα.

Σήμερα, γράφει ο Μίτερ, η χώρα προβάλλει την «αρμονία» ως «σοσιαλιστική αξία» και ας είναι δίδαγμα του κομφουκιανισμού. Οι διανοούμενοι της Κίνας τονίζουν την αξία της καλοσύνης ως την αρχή που πρέπει να διέπει τις διεθνείς σχέσεις της χώρας, σε αντίθεση με τον «όχι και τόσο ενάρετο ρόλο» των ΗΠΑ.

Ο Σι έχει επισκεφθεί τη γενέθλια πόλη του Κομφούκιου και αναφέρεται στον φιλόσοφο στις ομιλίες του. Η ιδέα του περί «παγκόσμιας κοινότητας με κοινό πεπρωμένο» έχει τις ρίζες του στον Κομφούκιο.

Ενας αιώνας ταπείνωσης για την Κίνα

Οι ιστορικές συγκρούσεις του 19ου και του 20ού αιώνα επηρεάζουν βαθιά τον τρόπο που η Κίνα βλέπει τον υπόλοιπο κόσμο.

Οι Πόλεμοι του Οπίου, στα μέσα του 19ου αιώνα, ανέδειξαν νικήτριες τις δυτικές δυνάμεις έναντι της δυναστείας Τσινγκ, που υποχρέωσαν με τη βία την Κίνα να ανοίξει τα σύνορά της. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος προκάλεσε τεράστιες απώλειες στον κινεζικό λαό και τη χώρα. Η περίοδος 1840-1940 θεωρείται οδυνηρή από τους Κινέζους και αποκαλείται «ο αιώνας της ταπείνωσης», καθώς η χώρα αποδείχθηκε ανίσχυρη απέναντι στη Δύση και την Ιαπωνία.

Τότε ήταν που η Κίνα παρέδωσε το Χονγκ Κονγκ στη Βρετανία, περιοχές της βορειανατολικής χώρας (Μαντζουρία) στην Ιαπωνία και μία σειρά από νομικά και εμπορικά προνόμια σε πολλές χώρες της Δύσης. Την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, η Σοβιετική Ενωση επιχείρησε να κερδίσει επιρροή στα σύνορα της Κίνας.

Ολα αυτά τα τραύματα έκαναν τους Κινέζους βαθιά καχύποπτους με τον υπόλοιπο κόσμο. Ακόμα και χειρονομίες καλής θέλησης, όπως η ένταξη της Κίνας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, το 2001, έφερε στη μνήμη τους τις άδικες για την Κίνα συμφωνίες που είχε αναγκαστεί να συνάψει στο παρελθόν με τους ξένους, κάτι που το ΚΚΚ έχει υποσχεθεί να μην επιτρέψει ποτέ ξανά.

Τον περασμένο Μάρτιο, η επεισοδιακή συνάντηση της αμερικανικής και κινεζικής αντιπροσωπείας στην Αλάσκα εξόργισε τους Κινέζους, που θεώρησαν ότι οι Αμερικανοί δεν τους σεβάστηκαν.

Ο ξεχασμένος σύμμαχος

Ακόμα και αυτή την άσχημη για την Κίνα περίοδο, υπήρξε ένα θετικό για τη χώρα μήνυμα στο διεθνές στερέωμα: η μάχη της ενάντια στον φασισμό.

Το 1937, η Ιαπωνία εισέβαλε στην Κίνα και ακολούθησαν τέσσερα χρόνια αδυσώπητου πολέμου πριν από το Περλ Χάρμπορ. Δέκα εκατομμύρια κινέζοι πολίτες σκοτώθηκαν στην προσπάθεια της Κίνας να συγκρατήσει στα εδάφη της μισό εκατομμύριο ιάπωνες στρατιώτες, κατόρθωμα που εξυμνείται ευρέως σε βιβλία, ταινίες και σειρές.

Σήμερα, τονίζει ο καθηγητής, η Κίνα αυτοπαρουσιάζεται ως τμήμα της αντιφασιστικής συμμαχίας μαζί με τις ΗΠΑ, τη Βρετανία και την Σοβιετική Ενωση, υπενθυμίζοντας τον ρόλο της στη μάχη κατά των δυνάμεων του Αξονα.

Επίσης, η Κίνα προτάσσει τον ηγετικό της ρόλο στον Τρίτο Κόσμο την εποχή του Μάο (για παράδειγμα με την κατασκευή του μεγάλου σιδηρόδρομου στην ανατολική Αφρική, τη δεκαετία του ’70).

Υπάρχουν όμως και σημεία της σύγχρονης ιστορίας τα οποία το ΚΚΚ έχει επιλέξει να μη… θυμάται, όπως ο τρομερός λιμός που προκάλεσε η καταστροφική οικονομική πολιτική του 1958-62, γνωστή ως «το Μεγάλο Αλμα προς τα Εμπρός», που δεν αναφέρεται στην σημερινή Κίνα.

Ενδιαφέρον, για τους αναλυτές, έχει και ο τρόπος που η Κίνα θυμάται τον Πόλεμο της Κορέας, ως τον «Πόλεμο της Αντίστασης στις ΗΠΑ», ο οποίος αποτελεί θέμα νέων ταινιών προπαγάνδας από τους δημιουργούς της χώρας.

Η επιστροφή του Μαρξ

Θαυμαστής του Μαρξ, ο Σι Τζινπίνγκ τον έχει επαναφέρει στον δημόσιο λόγο. Η πολιτική γλώσσα της Κίνας σήμερα διαμορφώνεται από τις ιδέες του «αγώνα», του «ανταγωνισμού» και του «σοσιαλισμού» ενάντια στον «καπιταλισμό».

Τα κομματικά όργανα δημοσιεύουν κείμενα που αναφέρονται σε στοιχεία της κινεζικής κοινωνίας, με βάση τη μαρξιστική θεωρία.

Ο Σι πιστεύει ότι ο ανταγωνισμός ΗΠΑ – Κίνας είναι μια μάχη που μπορεί να γίνει κατανοητή στο πλαίσιο του μαρξιστικού ανταγωνισμού, ενώ το ίδιο ισχύει και για την αλληλεπίδραση των οικονομικών δυνάμεων στην κοινωνία.

Το αγκάθι της Ταϊβάν

Το Πεκίνο πιστεύει ότι η Ταϊβάν θα ενωθεί ξανά με την Κίνα.

Το 1895, η Κίνα αναγκάστηκε να παραδώσει το νησί, το οποίο αργότερα έγινε ιαπωνική αποικία για 50 χρόνια. Αργότερα, για λίγα χρόνια, το 1945-49, ενώθηκε και πάλι προσωρινά με την Κίνα. Ο Μάο δεν προχώρησε στην ένωσή της με την Κίνα, παρόλο που, όπως λέει ο Μίτερ, ο Τρούμαν, τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, δεν θα είχε αντίρρηση. Ομως, το 1950, η Κίνα εισέβαλε στη Νότια Κορέα, στο πλευρό των Βορειοκορεατών, ξεκινώντας τον Πόλεμο της Κορέας και έτσι ξαφνικά η Ταϊβάν έγινε σύμμαχος-κλειδί.

Ο Μάο επιτέθηκε κατά της Ταϊβάν, το 1958, αλλά μετά δεν ασχολήθηκε μαζί της για τα επόμενα 20 χρόνια. Οταν Κίνα και ΗΠΑ απέκτησαν πάλι διπλωματικές σχέσεις το 1979, δεν συμφώνησαν ποιο ήταν το νόμιμο καθεστώς στο νησί: του Πεκίνου ή της Ταϊβάν;

Σαράντα χρόνια αργότερα, ο Σι επιμένει στην ένωσή τους, όμως η επιθετική ρητορική και στρατηγική της Κίνας στο Χονγκ Κονγκ κάνει τους πολίτες της Ταϊβάν εχθρικούς στην ιδέα στενότερων σχέσεων με το Πεκίνο.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News