Το 2015 το Bloomberg είχε φιλοξενήσει ένα μεγάλο πορτρέτο ενός αστέρα της αμερικανικής Δεξιάς, του Στιβ Μπάνον. Η φωτογραφία που το συνόδευε έδειχνε έναν τύπο με πουκάμισο, βερμούδα, με μια γενικά ατημέλητη εμφάνιση. Ενα λουκ που θυμίζει κάποιον εξηντάρη, πρόωρα συνταξιοδοτηθέντα ίσως, που εκμεταλλεύεται τον άφθονο χρόνο της εργασιακής αποστρατείας γιατί «το ψάχνει» και «ψάχνεται» με θεωρίες και πληροφορίες.

Τα φαινόμενα απατούν. Ο άνθρωπος του αφιερώματος χαρακτηριζόταν «ο πιο επικίνδυνος πολιτικός παράγοντας» στις ΗΠΑ, για κάποιο λόγο που μπορεί να μην ήταν πολύ προφανής από την εικόνα, αλλά ήταν εξαιρετικά προφανής μετά την ανάγνωση του μακροσκελούς κομματιού.

Η ανάδυση αυτού του ανθρώπου στα ανώτατα κλιμάκια της εκτελεστικής εξουσίας των ΗΠΑ (δια της πλαγίας οδού του συμβούλου, όχι με εκλογή) δείχνει έναν άνθρωπο επίμονο και συγκροτημένο. Τώρα πλέον είναι αυτός που ψιθυρίζει στο αφτί του Ντόναλντ Τραμπ, υποτίθεται συμβουλές, αν δεν είναι μάλιστα αυτός που δίνει τις εντολές.

Με δύναμη από τη Βιρτζίνια

Η πορεία ζωής του Στιβ Μπάνον είναι ένα μικρό success story για ένα παιδί της εργατικής τάξης, από οικογένεια που στήριζε στους Δημοκρατικούς – ο ίδιος δεν είχε δείξει κάποιο ενδιαφέρον για την πολιτική πριν από την εφηβεία.

Μεγάλωσε στο Νόρφολκ της Βιρτζίνια, πολύ κοντά στον ναύσταθμο του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ, στο οποίο κατατάχθηκε και το υπηρέτησε για χρόνια. Εκεί, έλεγε αργότερα, είδε και απογοητεύτηκε από την τεράστια αποτυχία του προέδρου Τζίμι Κάρτερ, οπότε έγινε «τεράστιος θαυμαστής του Ρέιγκαν» – και, όπως λέει, «ακόμη είμαι».

Αποφάσισε έπειτα να μετακινηθεί στις επιχειρήσεις. Πήρε, έστω και μεγαλύτερος από τους συμφοιτητές του, στις αρχές της δεκαετίας του 1980 πτυχίο από το Harvard Business School και αργότερα εργάστηκε για χρόνια στη Goldman Sachs· εκεί γνώρισε καλά και από τα μέσα το σύστημα που έφτασε να αποστρέφεται. Πολύ εργατικός και επίμονος, όπως γράφει το Quartz, απέκτησε πείρα και διασυνδέσεις και όλο τον κυνισμό της δουλειάς σε μια εταιρεία σαν τη Goldman Sachs.

Από την καριέρα του εκεί αναμείχτηκε με τα μέσα ενημέρωσης και ίδρυσε την δική του επενδυτική τράπεζα με ειδίκευση στα ΜΜΕ που τον έφερε σταδιακά πιο κοντά στα ίδια τα ΜΜΕ. Το όχημα ήταν η ιστοσελίδα του Αντριου Μπράιτμπαρτ, ο οποίος είχε θητεύσει δίπλα στον Ματ Ντρατζ, τον τρόπον τινά πατριάρχη του πολιτικού κουτσομπολίστικου μπλόγκιν, με μια έντονη δεξιά απόχρωση.

Συνταγές «εναλλακτικής» δημοσιογραφίας

Ο Μπάνον επένδυσε, ανέφερε το Βloomberg, σε μια ιδιαίτερη δημοσιογραφική τακτική. Κατάλαβε ότι στην πράξη τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης δεν έχουν πια τον χρόνο και το χρήμα για να οργανώσουν δημοσιογραφικές έρευνες. Κατάλαβε ακόμη ότι οι ρεπόρτερ πάντα θα ενδιαφέρονται για «δεμένα» στοιχεία από τα οποία θα βγει ένα δυνατό θέμα, έστω και αν οι ίδιοι σαν φιλελεύθεροι είναι ιδεολογικά αντίθετοι. Οχι όμως υπερβολές και θεωρίες συνωμοσίας στην θεματολογία!

Και κάτι τρίτο για τους αναγνώστες: δεν θα διαθέσουν χρόνο για να αφομοιώσουν τις πληροφορίες που τους δίνουν τα μέσα ενημέρωσης, αλλά προσεγγίζουν την επικαιρότητα σαν ένα διαρκές θεατρικό έργο, ένα θέαμα με καλούς και κακούς.

Μέσα στο κλίμα της μετα-αλήθειας και των κατασκευασμένων ειδήσεων για τα οποία έγινε τόσος πολύ λόγος πέρυσι, η συνταγή του Breitbart και του Μπάνον μοιάζει -εκ πρώτης όψεως τουλάχιστον- κλασικά δημοσιογραφική.

Επενδύει στην σκληρή, επιθετική έρευνα και τις επιστημονικά τεκμηριωμένες καταγγελίες από συντάκτες με ταλέντο στην ανασκαφή του Διαδικτύου για μικρολεπτομέρειες κατά των «στόχων», όπως την Χίλαρι Κλίντον. Η ομάδα του Μπάνον εστίασε, για παράδειγμα, στο Ιδρυμα Κλίντον, γιατί σκέφτηκαν ότι θα είναι πιο εύληπτο για το κοινό να επικεντρωθούν σε μία μόνο πτυχή της παρουσίας της πρώην υπουργού. Το έκαναν με επιτυχία το 2015, επιτυγχάνοντας σημαντική ειδησεογραφική κάλυψη.

Η επιμονή είναι το άλλο όπλο στα χέρια των ερευνητών του Μπάνον. Οταν κάποιος τον ενημέρωσε ότι ο βουλευτής των Δημοκρατικών από τη Νέα Υόρκη Αντονι Βάινερ είχε την τάση να στέλνει τολμηρές φωτογραφίες σε γυναίκες που γνώριζε, το Breitbart πλήρωσε μια ομάδα να παρακολουθεί συνεχώς τους λογαριασμούς του Βάινερ στα κοινωνικά δίκτυα. Τα κατάφερε: όταν ο βουλευτής έκανε το λάθος να ανεβάσει μια τολμηρή φωτογραφία, το Breitbart έφερε το θέμα στο φως, αναγκάζοντας τον βουλευτή σε παραίτηση. Το κερασάκι ήταν η εμφάνιση του ίδιου του Μπράιτμπαρτ που εισέβαλε στη συνέντευξη Τύπου του Βάινερ για να δώσει απαντήσεις για τα δημοσιεύματά του.

Αν το πρώτο μισό της δουλειάς τους ήταν η καλή έρευνα (γιατί δεν κάνουν ακριβώς ρεπορτάζ), το άλλο είναι η διάχυση του υλικού στα mainstream μέσα ενημέρωσης.

Ο Μπάνον και οι συνεργάτες του στην πράξη πουλούν δημοσιογραφικά προϊόντα, έτοιμες πρώτες ύλες που (ελπίζουν) ότι θα τις πάρουν οι επαγγελματίες δημοσιογράφοι στα μεγάλα μέσα και θα προχωρήσουν πέρα από αυτές. Στη δεκαετία του ’90 αυτό το υλικό θα ανακυκλώνονταν σε περιθωριακά μέσα και μόνο κατά τύχη θα έφτανε στα «πάνω πατώματα» της σοβαρής και mainstream δημοσιογραφίας. Τώρα πια -το λένε με το τρόπο τους ο Μπάνον και οι συν αυτώ- με το προσεγμένο, γυαλισμένο και ψύχραιμο προϊόν τους χρησιμοποιούν τα σοβαρά μέσα σαν ξενιστές, από όπου θα εξαπλώσουν τη λογική τους αλλού.

Στο θερμοκήπιο της ακροδεξιάς

Το 2012, μετά τον ξαφνικό θάνατο του Μπράιτμπαρτ στα 43 του, ο Μπάνον ανέλαβε τη διεύθυνση της ιστοσελίδας. Εκεί αξιοποίησε ένα από τα πιο αποτελεσματικά επικοινωνιακά όπλα της αμερικανικής ακροδεξιάς, το ραδιοφωνικό τοκ σόου.

Είναι ίσως λίγο δύσκολο να αντιληφθούμε, με βάση μόνο την ελληνική πραγματικότητα, το πόσο μεγάλη επίδραση έχουν αυτά τα σόου στην αμερικανική κοινωνία εκτός των μεγάλων αστικών κέντρων. Είναι ένας πραγματικός ζωολογικός κήπος απόψεων, τόσο από τους παρουσιαστές όπως και από αυτούς που τηλεφωνούν και λένε το μακρύ τους και το κοντό τους στις μαραθώνιες εκπομπές. Ρατσισμός, θεωρίες συνωμοσίας, φήμες και ρεβανσισμός που ανακυκλώνονται συνεχώς τους τόνους. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον εδώ και δεκαετίες η αμερικανική ακροδεξιά ονειρεύεται και σχεδιάζει την κατάληψη της εξουσίας.

Ο Μπάνον στο σόου του είχε συχνά καλεσμένο τον Ντόναλντ Τραμπ, χτίζοντας μαζί του μία σχέση που αποδείχτηκε πολύ χρήσιμη όταν ο μεγιστάνας επιδίωξε να είναι υποψήφιος για την προεδρία των ΗΠΑ, σε πείσμα των προσπαθειών του Ρεπουμπλικανικού κόμματος για μια σοβαρότερη παρουσία. Χάρη και στον Τραμπ ο δρόμος για κάπου ψηλότερα σε επιρροή ήταν ανοιχτός.

Μακροπρόθεσμα αυτή η διπλή στόχευση αποδείχτηκε αποτελεσματική: το άνοιγμα σε διαφορετικά κοινά επιβεβαίωσε την επιρροή της ιστοσελίδας, ενώ ο Μπάνον έγινε ένας μικρός σταρ στον ακροδεξιό χώρο, ένας σταρ με τεράστια δημόσια παρουσία και συγκροτημένη φιλοσοφία.

Στο μυαλό του Στιβ

Ο Μπάνον, όπως κωδικοποιεί τη φιλοσοφία του το Quartz, πιστεύει ότι οι ΗΠΑ διέρχονται κρίση και ότι η συνταγή της επιτυχίας και της εξόδου από την κρίση  έχει τρία συστατικά που συνδέονται στενά μεταξύ τους: «καπιταλισμός, εθνικισμός και ιουδαιοχριστιανικές αξίες».

Πιστεύει ότι περίπου ως το 1960 οι ΗΠΑ προόδευαν χάρη στον «φωτισμένο καπιταλισμό», όπως τον λέει. Εννοεί ένα είδος καπιταλισμού που χαρακτηρίζεται από μέτρο, επιχειρηματικό πνεύμα και σεβασμό στους άλλους. Θα τον λέγαμε έναν καπιταλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο.

Η παρακμή, συνεχίζει, άρχισε από τους baby boomers, την γενιά μετά τον πόλεμο, στην οποία ανήκει και ο γεννημένος το 1953 Μπάνον. Τους παρουσιάζει σαν κακομαθημένα, εγωπαθή παιδιά που κατέστρεψαν όσα έχτισαν με κόπο μετά την μεγάλη ύφεση της δεκαετίας του ’30 και μετά τον πόλεμο οι γονείς τους. Ηταν η γενιά που έφερε τον σοσιαλισμό, ο οποίος εντέλει διαδόθηκε μοιραία σε όλη την πολιτική σκηνή της χώρας, πιστεύει.

Να λοιπόν το πρόβλημα της χώρας στην κοσμοθεωρία του Μπάνον: η Αριστερά διέβρωσε τις ΗΠΑ!

Σύμφωνοι, μπορεί στην Ευρώπη να αντιλαμβανόμαστε την Αριστερά διαφορετικά από τον τρόπο που την αντιλαμβάνονται οι Αμερικανοί, ή μπορεί αυτά να μας μοιάζουν απλοϊκά,  όμως είναι ιδέες που βρήκαν απήχηση στην Αμερική της κρίσης, ιδέες που δεν απέχουν πολύ από την φιλοσοφία του Tea Party, το οποίο τα έβαλε και με τα δύο μεγάλα κόμματα σαν δημιουργούς και φορείς του πνεύματος διαφθοράς στην Ουάσινγκτον.

Ο Μπάνον είναι ένας από τους πολλούς που θα ήθελαν να μπει ένα τέλος σε αυτόν τον σοσιαλισμό. Παρά το ότι ο λόγος του δεν ανήκει στις πιο σκληρές εκδοχές των Ρεπουμπλικανών, πιστεύει ότι το κόμμα δεν εκφράζει πια τη συντηρητική ιδεολογία και ότι είναι ο φορέας μιας κατάστασης που θα επιβαρύνει και τις επόμενες γενιές. Πέρα από τις ανισότητες, αυτή η κατάσταση έφερε και φθορά των αξιών: ο Μπάνον πιστεύει ότι η ηθικότητα του παλαιού καπιταλισμού μετριάζει την τάση για ίδιον όφελος σε βάρος των άλλων.

Η μετανάστευση στην κατά Μπάνον κοσμοθεωρία είναι πρακτική που ενθαρρύνουν οι ελίτ για να ρίξουν τους μισθούς και, αντίστοιχα, να αυξήσουν τα κέρδη τους. Το φάρμακο σε αυτήν την κατάσταση είναι ο εθνικισμός που, όπως λέει, έχει μια εξισωτική δύναμη, γιατί θέτει κάτω από ένα κοινό όραμα και μια κοινή ιδεολογία τους πολίτες. Κάτω από αυτήν την -αν μπορούμε να την πούμε έτσι – «αμερικανοσύνη», χωράνε μόνο όσοι θέλουν να την ακολουθήσουν Αν δεν θέλουν δεν έχουν θέση στη χώρα, δεν μπορούν να παραμείνουν ειδικά μάλιστα αν είναι μουσουλμάνοι και «δεν έχουν χιλιάδες χρόνια δημοκρατίας στο DNA τους (!)». Αν μάλιστα θέλετε ένα αντιπαράδειγμα για το πού οδηγούν αυτές οι καταστάσεις, ο Μπάνον συστήνει να δούμε στην ΕΕ και τις ανεξέλεγκτες, μη εκλεγμένες ελίτ της.

Ο νούμερο δύο – ή μήπως ένα;

Η κωμωδία έχει τον τρόπο της να μιλά για όσα συμβαίνουν γύρω μας, ακόμα και μέσα από την παραμόρφωση και την υπερβολή. Οι κεραίες των σεναριογράφων του Saturday Night Live, του θρυλικού κωμικού σόου, έχουν αποδειχτεί σε κάποιες περιπτώσεις εξαιρετικά ευαίσθητες – και οι ηθοποιοί του εξίσου επιδέξιοι.

Δίπλα στον Αλεκ Μπάλντουιν που μιμείται με τρόπο που εξόργισε τον ίδιο τον Τραμπ στις τελευταίες εκπομπές εμφανίστηκε ο Μπάνον με μια μορφή σαν τον χάρο με μεταλλική, ρομποτική φωνή.

Μπορεί να είναι τόσο άσχημα τα πράγματα; Η επιρροή του δίπλα στον Τραμπ φαίνεται δεδομένη· οι ικανότητές του επίσης· η αδυναμία και η άγνοια του Τραμπ να χειριστεί βασικά ζητήματα πολιτικής είναι και αυτή σχεδόν αυτονόητη.

Οι χειρισμοί του Μπάνον στην υπόθεση του αντιμεταναστευτικού διατάγματος (που μάλλον ήταν δική του ιδέα) έχουν εξοργίσει τη χώρα: «Καθαιρέστε τον πρόεδρο Μπάνον» έχουν αρχίσει να φωνάζουν πολλοί. Η εύνοια του προέδρου για το πρόσωπό του επίσης: για πρώτη φορά ένα πρόσωπο σαν τον Μπάνον διορίστηκε στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας, περίπου σε μόνιμη θέση, εκτοπίζοντας ακόμη και αυτόν τον Α/ΓΕΕΘΑ που μόνο κατά περίσταση πλέον θα καλείται στις συνεδριάσεις.

Η ιστορία έχε αρκετά παραδείγματα προσωπικοτήτων με σκιώδη παρουσία δίπλα σε ηγέτες· πολλοί ήταν οι ουσιαστικοί κυβερνήτες. Τα θεσμικά αντίβαρα που θυμηθήκαμε και στην Ελλάδα μετά την εκλογή Τραμπ και τις αντιδράσεις στα πρώτα ορμητικά του διατάγματα σε άλλες εποχές ήταν ανύπαρκτα. Μπορούν να λειτουργήσουν απέναντι σε ένα τέτοιο πρόσωπο;

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News