Η Ιγουόνα Μπλάζγουικ, διευθύντρια της γκαλερί Whitechapel του Λονδίνου επί 21 χρόνια, επιβλέπει την «Κοιλάδα των Τεχνών», ένα πάρκο γηπεδικής τέχνης που θα κατασκευαστεί από 65 τετραγωνικά χιλιόμετρα της γραφικής ερήμου της Αλούλα, στη Σαουδική Αραβία. Πρόκειται για ένα από τα δεκάδες μεγαλεπήβολα σχέδια αρχιτεκτονικών κατασκευών που δρομολογούνται στη χώρα.

Τεράστιοι εννοιολογικοί καλλιτέχνες της αρχιτεκτονικής, όπως η Ανιές Ντενές, ο Τζέιμς Τουρέλ και ο Μάικλ Χάιζερ, θα συνεργαστούν με σαουδάραβες συναδέλφους τους για να χαράξουν τις ογκώδεις δημιουργίες τους στους βράχους και στην άμμο της ερήμου. Πρόκειται για ένα σχέδιο τόσο φιλόδοξο, που ίσως τελικά επιβεβαιώσει τη γνωστή θεωρία ότι η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο προς το καλύτερο.

Το μαξιμαλιστικό αυτό έργο, όπως επισημαίνει ρεπορτάζ του βρετανικού Guardian, είναι τμήμα ενός μεγάλου πρότζεκτ δημιουργίας εικόνων –ίσως το μεγαλύτερο που έχει δει ποτέ ο κόσμος– από τον 38χρονο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, διάδοχο του θρόνου της Σαουδικής Αραβίας από το 2017, και de facto ηγέτη της.

Η «Κοιλάδα των Τεχνών» αποτελεί το πρώτο μιας σειράς τεχνουργημάτων που έχουν λάβει το πράσινο φως και περιλαμβάνουν το Νεόμ, περιοχή της βορειοδυτικής Σαουδικής Αραβίας στην οποία σχεδιάζεται μια κάθετη πόλη μήκους 170 χλμ., ένα χιονοδρομικό κέντρο στο βουνό Τρογιένα και ένα πλωτό λιμάνι στη βιομηχανική πόλη Οξαγκον.

Αλλα «γιγάντια έργα», όπως είναι συλλογικά γνωστά, περιλαμβάνουν την ανακατασκευή της πόλης Τζέντα με 5,7 εκατ. τ.μ. παραθαλάσσιας ανάπτυξης, με όπερα, στάδιο, ωκεανάριο (μεγάλο ενυδρείο θαλασσινού νερού στο οποίο φυλάσσονται θαλάσσια ζώα για μελέτη και ψυχαγωγία του κοινού) και μουσείο.

Στην πρωτεύουσα Ριάντ, μια ταξιαρχία γερανών χτίζει την πύλη Ντιρίγια, έναν «εμβληματικό προορισμό ζωής» και «βιώσιμο ορόσημο» αξίας 58,3 δισ. ευρώ, με 41 ξενοδοχεία «παγκόσμιας κλάσης», σπίτια για 100.000 κατοίκους, 26 πολιτιστικά αξιοθέατα, γήπεδο γκολφ και κέντρο ιππασίας γύρω από την πόλη Ατ-Τουράιφ, η οποία είναι καταχωρισμένη στη λίστα μνημείων διεθνούς πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.

Ολες αυτές οι φιλόδοξες αρχιτεκτονικές δημιουργίες αποτελούν τις ορατές εκδηλώσεις του «Vision 2030», ενός προγράμματος επενδύσεων και επιρροής που χρηματοδοτείται από κεφάλαιο 718 δισ. ευρώ κρατικού πλούτου του Ταμείου Δημοσίων Επενδύσεων της Σαουδικής Αραβίας, και επιδιώκει να προσφέρει στη σαουδαραβική οικονομία εναλλακτικές επιλογές εκτός του πετρελαίου.

Αλλά η πιο σημαντική επίδραση του «Vision 2030» στη χώρα είναι οι μεταρρυθμίσεις ορισμένων από τους καταπιεστικούς νόμους της διαχρονικά θεοκρατικής διακυβέρνησης της Σαουδικής Αραβίας. Οι γυναίκες μπορούν πλέον να οδηγούν αυτοκίνητα και να αναλαμβάνουν δουλειές από τις οποίες αποκλείονταν. Η μετάβαση στους κινηματογράφους και η αναπαραγωγή μουσικής στο κοινό, που παλαιότερα απαγορευόταν, πλέον επιτρέπονται.

Τα μαξιμαλιστικά πρότζεκτ χρησιμεύουν, όμως, και για το απαραίτητο ξέπλυμα της φήμης του πρίγκιπα Μοχάμεντ. Ο διάδοχος του θρόνου είναι υπεύθυνος για την επέμβαση της Σαουδικής Αραβίας στον εμφύλιο πόλεμο στην Υεμένη, όπου πολλές χιλιάδες άμαχοι έχουν σκοτωθεί από τους βομβαρδισμούς και την πείνα.

Η Σαουδική Αραβία είναι μια χώρα όπου μπορείς να καταδικαστείς σε θάνατο για αναρτήσεις στο Twitter. Ποινές φυλάκισης δεκαετιών επιβάλλονται για μια ήπια κριτική του καθεστώτος. Ο πρίγκιπας Μοχάμεντ φέρεται να δημιούργησε μια ομάδα εκτελεστών που δολοφονούσαν αντιφρονούντες. Η δολοφονία και ο διαμελισμός του δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι το 2018 είναι η πιο γνωστή από τις φρικαλεότητες που έχουν διαπραχθεί από το καθεστώς του πρίγκιπα.

Οπότε ο MBS –όπως αποκαλείται από τα αρχικά του ονόματός του ο πρίγκιπας Μοχάμεντ– λειτουργεί με έναν συνδυασμό μαλακής και εξαιρετικά αυταρχικής ισχύος. Δεν θέλει απλώς να φαίνεται δυνατός, θέλει επίσης να φαίνεται «κουλ». Το κοινό του είναι εγχώριο αλλά και διεθνές – ειδικά η δυνητικά επαναστατημένη νεολαία μιας χώρας όπου το 63% του πληθυσμού είναι κάτω των 30 ετών. Ο MBS επιχειρεί να τους «πουλήσει» μια αφήγηση αλλαγής.

Τα εκατοντάδες δισ. ευρώ που θα δαπανηθούν για τον πολιτισμό και τις κατασκευές επιδιώκουν όχι μόνο να δημιουργήσουν έργα άνευ προηγουμένου κλίμακας, αλλά και να αντλήσουν από τις εικόνες της Δυτικής –ειδικά της βρετανικής– αβανγκάρντ αρχιτεκτονικής και τέχνης των τελευταίων δεκαετιών.

Φανταστικές αρχιτεκτονικές ιδέες που ονειρεύτηκαν τα κολέγια του Λονδίνου στις δεκαετίες του 1960 και του 1970 προτείνονται τώρα ως κατασκευές που μπορούν να κτιστούν και να κατοικηθούν. Πολλοί από τους αρχιτέκτονες, μηχανικούς, σχεδιαστές και επιμελητές που βοήθησαν στη δημιουργία της τεχνοτροπίας «Rule Britannia» της εποχής του Τόνι Μπλερ είναι σήμερα απασχολημένοι στη Σαουδική Αραβία.

Τα πλάνα περιλαμβάνουν έναν ουρανοξύστη στην κορυφή του βουνού Τρογένα από τη Zaha Hadid Architects, σιδηροδρομικούς σταθμούς υψηλής ταχύτητας και αεροδρόμια της βρετανικής ομάδας αρχιτεκτόνων Foster + Partners, ένα μουσείο που θα δημιουργηθεί σε μια παλιά μονάδα αφαλάτωσης στην Τζέντα, από την επίσης βρετανική Heatherwick Studio, ενώ στα σχέδια εμπλέκεται έμμεσα μέχρι και ο –όχι ιδιαιτέρως αβανγκάρντ– αγκιτάτορας της αρχιτεκτονικής, βασιλιάς Κάρολος!

Το γνωστότερο από τα μεγάλα έργα του πρίγκιπα Μοχάμεντ αποκαλείται «The Line» – είναι η προτεινόμενη πόλη των 9 εκατ. κατοίκων που θα στεγάζεται μέσα σε δύο τοίχους ντυμένους με καθρέφτες, μήκους 170 χλμ., πλάτους 200 μ. και ύψους 500 μ., με πανύψηλα κτίρια που εκτείνονται από την Ερυθρά Θάλασσα έως την έρημο. Σε επίπεδο σύλληψης είναι σαν ένας συνδυασμός του Σινικού Τείχους και των πάλαι ποτέ Διδύμων Πύργων της Νέας Υόρκης.

Στους χώρους ανάμεσα στις «κομψές» πλευρές του προτείνονται συσσωρευμένες φαντασμαγορίες κρεμαστών κήπων, λιμνών και ιπτάμενων μεγαλοκατασκευών. Στον σχεδιασμό τους συμμετέχουν πολλοί αρχιτέκτονες και σχεδιαστές, όπως ο Ολιβιέ Προν, ο γάλλος καλλιτέχνης ειδικών εφέ των ταινιών «Guardians of the Galaxy» και «Cloud Atlas», καθώς και οι κάτοχοι του διεθνούς αρχιτεκτονικού βραβείου Pritzker, Morphosis και OMA, από το Λος Αντζελες και το Ρότερνταμ αντίστοιχα.

Για να κατασκευαστούν αυτά τα φιλόδοξα, μαξιμαλιστικών διαστάσεων πρότζεκτ, η κυβέρνηση έχει ήδη ξεκινήσει μαζικές εξώσεις στο Νέομ και στην Τζέντα, εκτοπίζοντας μεγάλο αριθμό κατοίκων, συχνά με ελάχιστη ή χωρίς καμία προειδοποίηση ή αποζημίωση. Η Σαουδική Αραβία, όπως και άλλα κράτη του Κόλπου, έχει φρικτό ιστορικό στη μεταχείριση των μεταναστών εργατών που κατασκευάζουν τα μνημεία τους, οι οποίοι συχνά είναι αναγκασμένοι να εργάζονται πολύ σκληρά, σε ακραία επίπεδα ζέστης και υγρασίας.

Σε κάθε περίπτωση, το «The Line» φαίνεται να είναι το αγαπημένο πρότζεκτ του πρίγκιπα Μοχάμεντ. Λέει στους δημιουργούς ενός ντοκιμαντέρ του Discovery Channel πως η πρακτική που του πρότεινε η αρχιτεκτονική ομάδα Morphosis ήταν αυτή μιας γραμμικής πόλης πλάτους 2 χλμ. – και ισχυρίζεται ότι ο ίδιος είχε την ιδέα να τη στενέψει και να ανεβάσει το ύψος της. Εξηγεί πώς το έργο θα δημιουργήσει «νέους τρόπους οικοδόμησης πόλεων και νέους τρόπους ζωής».

Πάντως το συγκεκριμένο πρότζεκτ μάλλον δεν βγάζει νόημα. Το μακρύ και λεπτό σχήμα της πόλης, που χαιρετίστηκε ως «καινοτόμο», θα προκαλέσει προβλήματα στην κυκλοφορία και στις συνδέσεις των ΜΜΜ, τα οποία δεν υπάρχουν στη σχεδόν κυκλική μορφή που έχουν οι περισσότερες πόλεις. Είναι σαν να ανακαλύπτεις ξανά τον τροχό σε σχήμα ραβδιού.

Οπως και με ορισμένα από τα άλλα γιγάντια πρότζεκτ του διαδόχου, οι ισχυρισμοί του ότι είναι «βιώσιμο» είναι κούφιοι. Η τεράστια κατανάλωση χάλυβα, σκυροδέματος και νερού θα προκαλέσει ανυπολόγιστες εκπομπές άνθρακα, κατανάλωση ενέργειας και περιβαλλοντική ζημιά. Οι απέραντες συνέπειες για την άγρια ζωή και την ατμόσφαιρα καταρρίπτουν τους επίσημους ισχυρισμούς ότι είναι «σχεδιασμένο για να προστατεύει και να βελτιώνει τη φύση».

Σύμφωνα με τις εικασίες ενός αρχιτέκτονα, η νέα πόλη θα είναι «η Κιβωτός του Νώε για λίγους ευτυχισμένους προνομιούχους» – μια πολυτελής ακρόπολη ελεγχόμενη από την Τεχνητή Νοημοσύνη, σε μια αφιλόξενη έρημο. Κατά τα άλλα, θα είναι ορατή από το Διάστημα – δύο τεράστιες και άσκοπες γυάλινες γραμμές, των οποίων το κολοσσιαίο κόστος κατασκευής θα οδηγήσει το σχέδιο «Vision 2030» για μείωση της εξάρτησης από τα πετρελαϊκά έσοδα σε αποτυχία.

Το πιο πιθανό είναι ότι δεν θα ολοκληρωθεί ποτέ, παραμένοντας ένα σχέδιο που θα εκφράζει αποκλειστικά τη ματαιοδοξία του εμπνευστή του. Αλλωστε, παρότι στόλοι εκσκαφέων ήδη φτιάχνουν χαρακώματα στην έρημο με στόχο την κατασκευή της πρώτης φάσης έως το 2030, το συνολικό χρονοδιάγραμμα δεν έχει καν ανακοινωθεί.

Για τους εμπλεκομένους –δημιουργικούς, καλλιεργημένους, έξυπνους επιστήμονες στην πλειονότητά τους– το ερώτημα είναι σε ποιο σημείο η εργασία τους συμβάλλει στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στο Νέομ, στην ανάπλαση της Τζέντα και σε άλλα έργα, οι κακομεταχείριση δεν είναι απλώς ένα ατυχές γεγονός: τα εργοτάξια για τα νέα κτίσματα έχουν μετατραπεί σε σκηνές εγκλήματος.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News