Η εισβολή του Βλαντίμιρ Πούτιν στην Ουκρανία είχε και ένα απρόσμενο θύμα, την Gazprom.
Η ρωσική εταιρεία εξαγωγής φυσικού αερίου έχει δει το μερίδιό της στην ευρωπαϊκή αγορά να συρρικνώνεται στο 9% από το 40%, ενώ οι δύο αγωγοί του Nord Stream που κατασκευάστηκαν με κόστος άνω των 20 δισ. ευρώ έχουν υποστεί μεγάλες ζημιές στον πυθμένα της Βαλτικής.
Την ίδια στιγμή, η τιμή της μετοχής της έχει χάσει το 88% της αξίας της από την ημέρα που οι Ρώσοι εισέβαλαν στην Ουκρανία, στις 24 Φεβρουαρίου.
«Η Gazprom περνά μία υπαρξιακή κρίση», είπε στο Politico ο Αντνάν Βατανσέβερ, ειδικός σε θέματα ενέργειας της Ρωσίας στο King’s College στο Λονδίνο, προσθέτοντας ότι «οι προοπτικές της Gazprom για περαιτέρω ανάπτυξη είναι κάπως περιορισμένες και θα πρέπει να μειώσει σημαντικά την παραγωγή της κάποια στιγμή».
Μέχρι το 1989, η Gazprom ήταν το σοβιετικό υπουργείο Αερίου. Τότε μεταμορφώθηκε στην πρώτη κρατική επιχείρηση της ΕΣΣΔ, ενώ αργότερα, ιδιωτικοποιήθηκε πλήρως από τον Μπόρις Γέλτσιν.
Ο Πούτιν όμως, την επανέφερε υπό κρατικό έλεγχο το 2005. «Ο Πούτιν είναι πολύ καλά δικτυωμένος στη βιομηχανία φυσικού αερίου», είπε ο Βατανσέβερ. «Είναι σχεδόν ο ανεπίσημος διευθυντής της Gazprom».
Προς το παρόν, η εταιρεία εξακολουθεί να αποφέρει μεγάλα κέρδη στα αφεντικά της, επίσημα και ανεπίσημα.
Παρά τη συρρίκνωση των εξαγωγών προς την ΕΕ κατά 48% τους πρώτους οκτώ μήνες του 2022 σε σχέση με πέρυσι, τα κέρδη της υπερδιπλασιάστηκαν κατά το πρώτο εξάμηνο του 2022 λόγω της αύξησης των τιμών του φυσικού αερίου -και έτσι, συνέχισε να έχει κέρδη 100 εκατ. ευρώ την ημέρα.
Αλλά μακροπρόθεσμα, οι προβλέψεις για την τύχη της είναι ζοφερές.
Οι τιμές του φυσικού αερίου θα παραμείνουν υψηλές για «τουλάχιστον τα δύο επόμενα χρόνια», σύμφωνα με τον Τζέιμς Χέντερσον, διευθυντή ερευνών για την ενεργειακή μετάβαση στο Ινστιτούτο Ενεργειακών Σπουδών της Οξφόρδης, αλλά κανείς δεν ξέρει τι θα γίνει αργότερα.
«Κατά το δεύτερο μισό αυτής της δεκαετίας… υπάρχει σίγουρα ένα ερωτηματικό για το αν η Gazprom μπορεί να συνεχίσει όπως είναι τώρα. Θα πρέπει ενδεχομένως να μειώσει την παραγωγή και το μέγεθός της».
Η εταιρεία θα αρχίσει να αισθάνεται το οικονομικό χτύπημα το 2025 ή νωρίτερα, εκτιμά ο Βατανσέβερ, ανάλογα με το πόσο γρήγορα η Ευρώπη θα απεξαρτηθεί από το ρωσικό αέριο και πόσο υψηλές θα παραμείνουν οι τιμές.
«Η εταιρεία θα στραφεί περισσότερο στο υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) και στις αποστολές στην Κίνα, αλλά αυτό δεν θα μπορέσει να αναπληρώσει την απώλεια της Ευρώπης βραχυπρόθεσμα», είπε στο Politico ένας πρώην ανώτερος αξιωματούχος της Gazprom, ο οποίος ζήτησε να μην κατονομαστεί.
Παρά τα προβλήματα της εταιρείας, ο Πούτιν δεν θα την αφήσει να χρεοκοπήσει, είπε ο Χέντερσον, όχι μόνο λόγω της συμβολικής της αξίας αλλά και επειδή ελέγχει ολόκληρο το σύστημα των αγωγών στη Ρωσία και τροφοδοτεί τη μισή ενέργεια της χώρας.
«Δεν μπορεί να την αφήσει να καταρρεύσει, επειδή είναι τόσο σημαντικό κομμάτι της ρωσικής οικονομίας. Το σύστημα ηλεκτροδότησης και η θέρμανση βασίζονται σε αυτήν».
Ο Πούτιν επιμένει ότι οι εξαγωγές της Gazprom μπορούν να ξαναφτάσουν στο ίδιο σημείο που ήταν πριν την εισβολή στην Ουκρανία. Μιλώντας σε ενεργειακό συνέδριο στη Μόσχα την περασμένη εβδομάδα, ο ρώσος πρόεδρος ανέφερε ότι η Ρωσία αποτελεί αξιόπιστο προμηθευτή ενέργειας, ενώ προσφέρθηκε ακόμα και να ξεκινήσει εκ νέου τις διανομές αερίου μέσω του μοναδικού τμήματος του Nord Stream 2, που ενδέχεται να μην έχει καταστραφεί.
«Η Ρωσία είναι έτοιμη να ξεκινήσει τέτοιου είδους διανομές. Το μπαλάκι, όπως λένε, είναι στο πλευρό της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Αν θέλουν, αφήστε τους να ανοίξουν απλώς την κάνουλα, και αυτό είναι όλο», είπε ο Πούτιν.
Η Γερμανία όμως, δεν συμφωνεί. «Καλή η προσπάθεια (του Πούτιν)», ανέφερε η κυβερνητική εκπρόσωπος, Κριστιάν Χόφμαν. «Ανεξάρτητα από το πιθανό σαμποτάζ των δυο αγωγών, έχουμε δει ότι η Ρωσία δεν αποτελεί πλέον αξιόπιστο προμηθευτή ενέργειας».
Αυτό αφήνει την Gazprom με μια τρύπα στο μέγεθος της Ευρώπης στον τζίρο της, που πριν τον πόλεμο αναλογούσε στο 70% των εσόδων της από το φυσικό αέριο.
Ετσι, η εταιρεία θα βασίζεται πλέον περισσότερο σε άλλες τέσσερις βασικές αγορές της, σύμφωνα με τον Βατανσέβερ.
Η πρώτη από αυτές είναι οι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, όπως η Λευκορωσία και οι χώρες της Κεντρικής Ασίας, όπου η Gazprom πουλά αέριο σε χαμηλές τιμές, καθώς η Μόσχα επιθυμεί να διατηρήσει την επιρροή της στην πρώην αυτοκρατορία της. Ωστόσο, η Gazprom έχει κέρδη λιγότερα από πέντε δισ. ευρώ από αυτήν την αγορά.
Μια άλλη επιλογή θα είναι να στραφεί προς την Ασία, ειδικά την Κίνα.
Η Μόσχα τροφοδοτεί το Πεκίνο με περίπου 16 δισ. κυβικά μέτρα αερίου τον χρόνο μέσω του αγωγού Power of Siberia που άνοιξε το 2019, με την Κίνα να προσπαθεί να εξασφαλίσει άλλα 10 δισ. κυβικά μέτρα μέσω ενός άλλου νέου αγωγού στη ρωσική Απω Ανατολή. Σχεδιάζεται και ο νέος αγωγός Power of Siberia ΙΙ με δυνατότητα 50 δισ. κυβικά μέτρα, η κατασκευή του οποίου θα ξεκινήσει το 2024.
Ωστόσο, όλα αυτά μαζί εξακολουθούν να είναι περίπου τα μισά σε σύγκριση με τα 150 δισ. κυβικά μέτρα, που παρείχε η Gazprom στην Ευρώπη. Και κανείς δεν ξέρει σε τι τιμή θα μπορούσαν να πουλήσουν οι Ρώσοι το αέριο στη Λευκορωσία ή την Κίνα.
«Επί του παρόντος, το φυσικό αέριο που πωλείται στην Κίνα είναι σε πολύ χαμηλότερη τιμή από αυτή που πωλούσε η Gazprom στην Ευρώπη», δήλωσε ο Τζόναθαν Στερν, ερευνητής στο ινστιτούτο της Οξφόρδης.
«Ετσι, ακόμη και αν καταφέρουν να αυξήσουν τις εξαγωγές στην Κίνα, το ερώτημα είναι αν μπορούν ποτέ να φτάσουν τα ίδια κέρδη», είπε.
Η αύξηση των εξαγωγών αερίου LNG είναι μια άλλη δυνατότητα, αν και η Gazprom έχει μείνει πίσω σε αυτόν τον τομέα, σημειώνει ο Βατανσέβερ, στο Politico.
Αυτό οφείλεται εν μέρει στην κακοδιαχείριση. Αυτήν τη στιγμή πάντως, η Gazprom λειτουργεί δυο από τους τέσσερις σταθμούς LNG της Ρωσίας.
Εξάλλου, η τεχνολογία που απαιτείται για να φτάσει το αέριο τις θερμοκρασίες ψύξης όπου γίνεται υγρό και να εξαχθεί, είναι «δυτική», δήλωσε ο Χέντερσον.
Η Ρωσία σκόπευε να είναι ανάμεσα στους τέσσερις μεγαλύτερους εξαγωγείς υγροποιημένου φυσικού αερίου στον κόσμο έως το 2030, αλλά αυτό τώρα μπορεί να αργήσει άλλα 10 χρόνια.
Οι επιπλοκές των κυρώσεων είναι ήδη ορατές στον τερματικό σταθμό της Novatek στη βόρεια Σιβηρία, του οποίου η λειτουργία καθυστέρησε τουλάχιστον κατά ένα χρόνο.
Οι πωλήσεις LNG, ακόμη και όταν υπολογίζονται σε αυτές και άλλες ρωσικές εταιρείες ενέργειας, όπως η Novatek, δεν θα είναι αρκετές για να αντικαταστήσουν τις χαμένες εξαγωγές στην Ευρώπη.
Θα χρειαστούν ακόμα και δεκαετίες για να φτάσουν στα επίπεδα προ της εισβολής, σύμφωνα με τους ειδικούς.
Για αυτό, ίσως ο Πούτιν στραφεί στο εσωτερικό της Ρωσίας. Ηδη στην ομιλία του, είπε ότι πρέπει να συνδεθούν στο δίκτυο του φυσικού αερίου όλα τα σχολεία, τα σπίτια και τα νοσοκομεία.
Ενας ακόμα λόγος -και πολύ σημαντικός- για τον οποίο o Πούτιν δεν θα αφήσει την Gazprom να πτωχεύσει, είναι ότι αποτελεί χρυσωρυχείο για τις τσέπες τις δικές του και των ανθρώπων του.
Σύμφωνα με τον οργανισμό κατά της διαφθοράς του αντιφρονούντα Αλεξέι Ναβάλνι, ο διευθύνων σύμβουλος της Gazprom, Αλεξέι Μίλερ, αγόρασε ακίνητα αξίας 700 εκατ. ευρώ με χρήματα που υπεξαίρεσε από την Gazprom.