Μπορεί σήμερα να είναι γνωστή ως η «πιο ευτυχισμένη χώρα στον κόσμο», αλλά μέχρι σχετικά πρόσφατα η Φινλανδία είχε τα υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών στον πλανήτη. Ομως, τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, η χώρα έχει μειώσει στο μισό τον αριθμό των αυτοκτονιών μέσω μιας σειράς εθνικών πρωτοβουλιών και παρεμβάσεων.

Σύμφωνα με στοιχεία του Φινλανδικού Ινστιτούτου Υγείας και Πρόνοιας (THL), το 1990 ήταν η πιο σκοτεινή χρονιά στην ιστορία της χώρας, με 1512 αυτοκτονίες σε σύνολο πληθυσμού κάτω από τα πέντε εκατομμύρια τότε. Κι όμως, 32 χρόνια αργότερα, η Φινλανδία είχε 740 αυτοκτονίες σε πληθυσμό 5,6 εκατομμυρίων κατοίκων – ποσοστό ελάχιστα πάνω από τον μέσο όρο της Ε.Ε.

Αλλά, όπως επισημαίνει ο Guardian, τη πορεία της μείωσης των αυτοκτονιών από το 1990 ως το 2022 δεν είχε ευθύγραμμη τροχιά. Για κάποια χρόνια ο αριθμός ανέβαινε, μετά άρχισε να πέφτει, για λίγο παρέμεινε σταθερός και τέλος άρχισε μια σταθερή κατηφόρα. Την τελευταία τριετία τα νούμερα είναι σταθερά.

Μεταξύ των πρωτοβουλιών που πιστώθηκαν την πραγματοποίηση αυτής της αλλαγής, είναι το εθνικό πρόγραμμα πρόληψης των αυτοκτονιών, το οποίο λειτούργησε μεταξύ 1986 και 1996 και μείωσε τη θνησιμότητα από αυτοκτονίες κατά 13%. Το πρόγραμμα πρόσφερε βελτιωμένη φροντίδα στις καταθλιπτικές διαταραχές, ταχύτερη και έγκαιρη ανίχνευση των αιτιών τους, ενώ συνδυάστηκε και με την έλευση καλύτερων θεραπειών.

Παράλληλα, εισήχθησαν οδηγίες βέλτιστης πρακτικής σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης άλλων ψυχιατρικών διαταραχών, συμπεριλαμβανομένης της κατάχρησης αλκοόλ και των διαταραχών προσωπικότητας. Ολα αυτά είχαν θετικό αντίκτυπο στη μείωση των ποσοστών αυτοκτονίας στη χώρα, αλλά κάποια προβλήματα παραμένουν. Πολλοί καταθλιπτικοί εξακολουθούν να μην αναζητούν βοήθεια, ενώ κάποιοι διακόπτουν τη θεραπεία τους πριν ολοκληρωθεί.

Ωστόσο το THL ευελπιστεί πως θα ρίξει ακόμη περισσότερο τα ποσοστά, τα οποία τα τελευταία χρόνια παραμένουν σχετικά σταθερά. Από το 2020 έχει εισάγει ένα νέο δεκαετούς διάρκειας πρόγραμμα πρόληψης, που εστιάζει στη βελτίωση της εκπαίδευσης του κοινού, των δημοσιογράφων και των παρόχων υπηρεσιών υγείας.

Θα φανταζόταν κανείς ότι οι καιρικές συνθήκες της σκανδιναβικής χώρας –με το πυκνό χιόνι και το σκοτάδι που ξεκινά από τις πρώτες απογευματινές ώρες το χειμώνα– θα έπαιζαν ρόλο στις καταθλιπτικές διαθέσεις των Φιλανδών, και θα επηρέαζαν τις διαθέσεις αυτοκτονίας. Κι όμως, τα στοιχεία δείχνουν ότι ο καιρός δεν αποτελεί καθοριστική παράμετρο.

Σύμφωνα με το THL, ο αριθμός των αυτοκτονιών είναι πιο χαμηλός την περίοδο του χειμώνα, από τον Δεκέμβριο ως τον Φεβρουάριο. Για έναν ανεξήγητο λόγο, τα ποσοστά κορυφώνονται την άνοιξη και στις αρχές του καλοκαιριού. «Ισως έχει να κάνει με τις αλλαγές στον καιρό, ή την αύξηση του φυσικού φωτός», λέει ο ερευνητής καθηγητής Τίμο Παρτόνεν του THL. «Αυτοί που πάσχουν από κατάθλιψη τους χειμερινούς μήνες, δυσκολεύονται να την αντιμετωπίσουν όταν ανοίγει ο καιρός».

Ο Παρτόνεν ισχυρίζεται ότι το φαινόμενο επιβεβαιώνεται διεθνώς. Με την κατάθλιψη, λέει στον Guardian, ο εγκέφαλος και το σώμα αντιδρούν διαφορετικά στην αύξηση της έκθεσης στο ηλιακό φως. Προκαλείται ανησυχία, αυξάνεται το άγχος, δημιουργούνται αϋπνίες και επιδεινώνονται τα επίπεδα κατάθλιψης. Χωρίς θεραπεία και υποστήριξη, αυτές οι συνθήκες μπορούν να οδηγήσουν στην αυτοκτονία.

Μια σημαντική παράμετρος στο ποσοστό αυτοκτονιών που καταγράφεται στη χώρα, είναι η κουλτούρα της βαριάς κατανάλωσης αλκοόλ. Μια σειρά από καμπάνιες τα τελευταία 30 χρόνια έχει μειώσει τον αλκοολισμό, ειδικά στους νέους ανθρώπους. Τα στοιχεία συνδέουν άμεσα το ρυθμό μείωσης της κατανάλωσης αλκοολούχων ποτών με τον αντίστοιχο της πτώσης του αριθμού αυτοκτονιών.

Ωστόσο, οι πιο ευάλωτες ομάδες περιλαμβάνουν πλέον τις νεαρές γυναίκες – οι απόπειρες αυτοκτονίας στα άτομα ηλικίας 14 έως 25 ετών αυξάνονται. Το υψηλότερο ποσοστό προσπαθειών εξακολουθεί να σημειώνεται στο ηλικιακό γκρουπ των μεσήλικων ανδρών, αλλά η συνολική μίξη των περιστατικών έχει μετατοπιστεί σημαντικά προς τις γυναίκες.

Στη δεκαετία του 1990, το 80% των αυτοκτονιών αφορούσαν τον ανδρικό πληθυσμό της χώρας. Σήμερα το 60% παρατηρείται σε ηλικίες κάτω των 25 ετών, στην πλειοψηφία τους νεαρές σε ηλικία γυναίκες. Μια καθοριστική παράμετρος είναι η σταθερή τα τελευταία χρόνια μείωση των στερεοτυπικών διαφορών ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες, που παρατηρείται σε όλο τον δυτικό κόσμο.

Μία άλλη παράμετρος είναι το διαδικτυακό bullying και η απομόνωση που επιφέρουν, ειδικά στις νεαρές κοπέλες, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πέρα από το ηλικιακό γκρουπ 14-25, ο αριθμός των αυτοκτονιών και στις ηλικίες κάτω των 14 παρουσιάζεται αυξημένος. Πριν από 30 χρόνια ήταν κοντά στο μηδέν, ενώ σήμερα είναι κατά μέσο όρο έξι κάθε χρόνο. Η φιλανδική κυβέρνηση διατηρεί μια συνεχιζόμενη καμπάνια για τους κινδύνους του διαδικτύου στις προεφηβικές ηλικίες.

Μέχρι τη δεκαετία του 1990, η χρήση της λέξης «αυτοκτονία» αποτελούσε ταμπού στη φιλανδική κοινωνία – για πολλούς μεσήλικες Φινλανδούς, ακόμα και η απλή αναφορά της την έφερνε πιο κοντά στη σκέψη τους. Σύντομα τα Κέντρα Πρόληψης Αυτοκτονιών μετονομάστηκαν σε Κέντρα Πρόληψης Κρίσεων και, παράλληλα με την άφιξη των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, είχαν εντυπωσιακό αντίκτυπο στον περιορισμό των αποπειρών.

Πριν τις συνταγογραφήσεις των αντικαταθλιπτικών, δεν υπήρχε τρόπος πρόληψης μιας πιθανής απόπειρας αυτοκτονίας. Με τη σταδιακή εξαφάνιση των ταμπού, σήμερα η αντιμετώπιση της κατάθλιψης, τόσο μέσω της ψυχανάλυσης, όσο και με φαρμακευτικές μεθόδους, περιορίζουν τις αυτοκτονικές σκέψεις. Ειδικοί επισημαίνουν την κρισιμότητα της ευρείας εφαρμογής συστημάτων ασφαλείας για όσους έχουν επιχειρήσει να αυτοκτονήσουν στο παρελθόν.

Ο μετασχηματισμός της στάσης της νέας γενιάς στη χώρα είναι πλέον τόσο εντυπωσιακός, που συχνά οι νέοι αισθάνονται πιο άνετα να συζητούν για την ψυχική τους υγεία από όσο αισθάνονται οι εκπαιδευμένοι επαγγελματίες να ακούσουν για αυτήν. Για να σημειωθεί μεγαλύτερη πρόοδος πρέπει όλοι –από τους υγειονομικούς υπαλλήλους, μέχρι τους μαθητές– να έχουν την άνεση να κάνουν ευθείες ερωτήσεις σχετικά με τις αυτοκτονικές σκέψεις, επισημαίνει το THL.

Σε μια εποχή αύξησης του ατομικισμού και της απομόνωσης, όπου ολόκληρη η καθημερινότητα κινείται γύρω από οθόνες, το επίτευγμα της Φινλανδίας είναι πολύ σημαντικό. Μια χώρα που από πρωταθλήτρια στις αυτοκτονίες, μέσα σε 30 χρόνια έχει μετατραπεί σε μια από τις πιο ευτυχισμένες στον κόσμο, μπορεί να αισθάνεται υπερήφανη και να ατενίζει το μέλλον με αισιοδοξία.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News